«Zintzoki» eta ahoan bilorik gabe mintzo dela adierazi du Thierry Malandain (Petit Quevilly, Frantzia,1959) Malandain Biarritz Balleteko zuzendariak. Paris aldean sortu, eta 1998an jin zen Euskal Herrira, Miarritzeko Koreografia Zentroaren zuzendari izateko. Koreografoa eta dantzaria den heinean, 85 ballet pieza baino gehiago idatzi ditu. Europan ez ezik, 22 dantzariz osaturiko konpainia hori munduan barna ibiltzen da Malandainen sorkuntzak zabaltzeko. Miarritzen 26 urte pasatu ondotik, Malandainek erretiroa hartuko du 2026an.
Nola sartu zinen dantzaren munduan?
9 urterekin hasi nintzen dantzan, ene aitatxiren eta amatxiren etxeko telebistan dantzariak ikusi nituelako. Ene gurasoen etxean ez zen telebistarik, eta uste izan nuen dantza ikas zitekeela telebistaren bidez. Ene gurasoei telebista erostea galdegin nien, baina, 1968ko maiatza gatazka handiko garaia zenez, telebista erostea baino anitzez gauza gehiagoan pentsatzen zuten, eta ez zidaten deus erosi. Sei haurrideetatik zaharrena naiz ni, eta lehen lau haurrak aitaren lankide baten emazteak ireki zuen dantza eskolan ezarri gintuzten. Dantza ene ametsa bihurtu zen, eta orain arte ez naiz gelditu.
Temps Present konpainia da lehenik sortu zenuena. Konpainia horrek eman dizu bidea dantza neoklasikoan sartzeko?
18 urterekin sartu nintzen Parisko Operan. Gero, Rhineko Operan bi urtez egon ondotik, sei urtez aritu nintzen Nancyko Balletean, eta urte horietan guzietan anitz dantzatu nintzen. Garai hartan dantza magazin batean ikusi nuen koreografia lehiaketa bat bazela, eta bertan parte hartu nuen. Horrela sortu nuen ene lehen balleta, eta hiru aldiz jarraian irabazi genuen lehiaketa. Yves Kordianek —gaurko Malandain Biarritz Balleteko zuzendariordeak— eta haren bikotekideak proposatu zidaten koreografo izatea eta konpainia bat sortzea. Ondorioz, 1986an Nancytik joan ginen Temps Present konpainia sortzeko. Sei urtez egon ginen Parisko eskualdean, eta sei urtez Saint Etienneko Operan, eta, ondotik, hemen, Miarritzen, 26 urtez. Dantza neoklasikoari doakionez, nik mota guzietako koreografiak dantzatu nituen, eta nik nahi nuena egin nuen koreografo batzuen lanez inspiraturik.
1998an sortu zuten Koreografia Zentroa Miarritzen, Didier Borotra garai hartako auzapezak eta Jakes Abeberri kultura zinegotziak bultzaturik. Nola oroitzen duzu zure izendatzea Miarritzeko Koreografia Zentroan?
Pixka bat berezia izan zen. Saint Etienneko Operan ginen, eta beti bezala diru eskasian ginen. Egia erran, dirua lortzea zaila zen garai hartan, eta gure aukera bakarra zen gure konpainia Zentro Koreografikoa bilakatzea, baina Rhone Alpes eskualdean jadanik bi zeuden, eta kultura ministerioak errefusatu zuen bertze koreografia zentro bat eraikitzea. Haien lehen agintaldian, Didier Borotrak eta Jakes Abeberrik Maitaldia festibala sortu zuten. Bigarren agintaldian, berriz, Abeberrik nahi zuen konpainia bat egonkor zedin Miarritzen. Orduan, Kultura Ministeriora eskaera igorri eta departamendua eta eskualdea konbentzituz gero, zentro nazional bat egin zitekeela erran zieten. Gu gomitatu gintuzten Maitaldira, eta biharamunean Yves Kordian eta ni Miarritzen gelditu ginen, eta ostatu batean erran ziguten ea ez ote genuen zentro koreografikoaren ardura hartuko.
Zer harreman zenuen Jakes Abeberri zinegotzi eta dantzariarekin? Miarritzera heltzean zer ekarri zizun pertsona horrek?
Bere borondate onaz oroitzen naiz. Arraro da politiko batek interesa izatea dantzarentzat. Nahiz eta Didier Borotra eta Jakes Abeberri ez ziren alderdi politiko berekoak, elkarri estimua eta errespetua zioten. Abeberri pasio handiko pertsona zen, eta, ondorioz, errazki konbentzitzeko gaitasuna zuen. Izan ere, biek kulturaren aldeko apustua egin zuten, Miarritze oporleku bakarrik ez izateko. Egunerokoan bizi zen jendearentzat egin zuten kulturaren garapenaren alde. Jakin behar da 25.000 biztanleko hiri batean koreografia zentro bat izatea ez dela batere ohikoa.
«Aitzindariak beti erridikuluak direla pentsatzen dut. Nire dantza estiloari irri egiten zioten Parisko burgesek, baina erridikulua zena gauza onargarri bihurtu da, eta eredu bilakatu»
Zuk justuki kulturaren aldeko apustua segituz hartu zenuen zuzendari ardura. Zer ekarri duzu 26 urtez?
Maitaldiaren zuzendaritza biziki goiz ukan nuen. Zaila da erratea zer ekarri dugun. Maitaldia aldatu da: hastapenean hamabost eguneko festibala zen, eta orain, berriz, laburragoa da. Baina, nahiz eta denboran motzagoa izan, gauza gehiago egiten ditugu. Jakin behar da Maitaldia kaxkarra zela duela hogei urte, ni txarra nintzen bezalaxe. Aitzindariak beti erridikuluak direla pentsatzen dut. Nire dantza estiloari irri egiten zioten Parisko burgesek, baina erridikulua zena gauza onargarri bihurtu da, eta eredu bilakatu. Batzuk biziki berant bilakatu dira eredugarri, eta ene kasua izan da hori.
Zer harreman izan zenuen Miarritzeko dantza taldeekin?
Miarritzera heldu ginelarik, ni pixka bat leku guzietan ibili nintzen, eta euskal dantza deskubritu nuen. Biziki lotua naizenez historiari eta kulturari, ohartu nintzen dantza biziki garrantzitsua zela hemengo jendearentzat, eta berehala ohartu nintzen haren kalitate ikaragarriaz. Politikariei hemen urrea zutela erran nien, baina uste dut Euskal Herrian sortuak garelarik ez garela ohartzen hortaz. Kanpotik datorren pertsona batentzat ikaragarria da ikustea 25.000 biztanleko herri batean Etorki, Oldarra eta beste zenbait konpainiak atzerrian birak egin zituztela eta biziki ezagunak izan zirela.
Euskal Herrian eredugarri izan daiteke Malandain Biarritz Balleta, harreman handiak eraiki dituelako; Gipuzkoarekin, adibidez. Mugaz gaindiko lanketa artistikoak aberastu dizu Euskal Herriaz zenuen ikuspegia?
Lankidetza benetakoa da, baina konplikatua da. 2000ko urteetan hasi zen lanketa Biarritz Ballet Junior proiektuarekin —orain Dantzaz deitzen da—. Iruditzen zait, hurbileko foku bat jartzen badiogu lurraldeari, hemen egiten dena harrigarria dela; baina iruditzen zait nehork ez duela ustiatu edo nehork ez diola ongi begiratu. Mugaz gaindiko ikuspegia garaikidea zen 2000ko urteetan, baina gaur egun ez dakit ea hala den artearen arloan.
Zer erran nahi duzu horrekin? Sorkuntza artistikoa erabaki politikoen menpe dela?
Gure bizietan dena da politikaren menpe. Izan gaitezke politikoen tresna ongi-egileak edo gaizki-egileak. Errate baterako, gobernu aldaketek eragiten dute proiektuak hutsetik berriz hastea batzuetan. Ez diot nehori deus leporatzen, baina gertaturiko gauzak dira. Europan behar zukeen sostengatua izan Biarritz Ballet Junior bezalako mugaz gaindiko proiektu batek, baina ez da hala izan. Garai zailak bizitzen ari gara: sistema guzien puntu gorenera heltzen ari gara. Gizarte testuinguru biziki ero batean bukatuko dut ene karrera, eta oso zaila zait hori ikustea. Dugun sistemak beheiti garamatza, eta erabaki politikoek amildegi bazterrera eraman gaituzte.
Frantziako Estatuak aitzinkontuak apaldu izanak ondoriorik ekarri dizue?
Bai, anitz. Menpekotasunean bizi gara artean eta ikuskizunean. Kontraerranak ditugu. Aldi berean jendeari toki berriak ireki behar dizkiogu, eta dibertimendua proposatu behar diegu, baina etengabeko trabak ematen dituzte hori garatu ahal izateko. Hara, aktualitatea ikusirik ez gara zentzu berean ari politikariak eta gu: ez dugu guk ona egiten ahal bertze batzuek gaizkiaren aldeko apustua egiten dutelarik.
«Dantza klasikoa ez da lengoaia hil bat, eboluzionatu duen lengoaia bat baizik»
Malandain Biarritz Balletak Thierry Malandainen 85 ballet baino gehiago dantzatu ditu. Dantzari neoklasikoaren Miarritzeko ibilbidea 2000. urtean hasi zen, Chambre d'Amour piezarekin, eta ballet bera plazaratuz bukatuko du urtea koreografoak.
85 ballet baino gehiago idatzi dituzu. Miarritzera heldu eta Chambre d’Amour izan zen karrikaratu zenuen lehen pieza. Zure balletek badute puntu amankomunik?
Deus ez da aldatu nire piezetan, ni pertsona bera izan bainaiz. Adina, aldiz, aldatu zait. Ni lehengo koreografo bat naiz, eta nihaurek egiten ditut koreografiak. Gaur egun, koreografoek lau laguntzaile dituzte, baina ni hastetik buru koreografiaren parte izaten naiz. Arazoa da adinarekin gauza konplikatua dela mugitzea eta dantzatzea. Ondorioz, koreografiak aldatu dira, orain soilagoak dira: ez da nik nahi dudalako, baina aldaketa igartzen da, ene gorputzaren menpe bizi naizelako. Ezin dut jauzi egin orain, baina jauziak buruan irudikatzen ditut. Lehen aldiz, gorputz osoa ematen nuen koreografian, nik nihaurek bizitzen nuen koreografia. Orain ez da hala.
Zure gorputzak ezin badu, nola transmititzen duzu orain buruan pentsatzen duzuna?
Paperean zirriborratzen ditut koreografiak, baita nire gorputz propioan ere. Miarritzen, gure zentroan dantzariek ezagutzen naute, eta badakite zer nahi dudan. Hemengoek ezagutzen dute Malandain estiloa, eta usatuak dira nirekin lan egitea. Konfiantza sortzea da horren gakoa.
Nola definituko zenuke Malandain dantza estiloa?
Koreografo bakoitzak bere alfabetoa badu. Ni dantza klasikoaren errepertorioan inspiratzen naiz. Dantza klasikoa ez da lengoaia hil bat, eboluzionatu duen lengoaia bat baizik. Mendeetan zehar aldatu da, eta nik gauzak ekarri izan ditut. Lengoaia baliabide bat da guretzat, eta musika, berriz, euskarri gisa baliatzen dugu dantzaren lengoaia transmititua izan dadin.
Ondorioz, nola deskribatuko zenituzke zure balletak?
Fantasia eta umorea dira ene koreografien bi ardatzak. Zintzoa izanen naiz, eta erranen nuke Euskal Herrian ene dantza motak ez duela oihartzun handirik izan. Atzerrira goazelarik, berriz, Alemanian errate baterako, sekulako arrakasta dugu. Koreografietako elementu irrigarriak harrapatzen dituzte han. Dantzarako bertze formakuntza bat dute Alemanian. Ondorioz, dantza neoklasikoa ulertzen eta irakurtzen dute. Hemen, berriz, 1.400 pertsonako gela batean hamarrek harrapatuko dute koreografietako umorea: errealitate kultural bat da.
«Uste baldin badugu kultura beharrezkoa dela biztanleriarentzat, mintzatzeari utzi eta kultura egin behar da. Alemanian kultura zentroan dagoela iruditzen zait. Frantzia, berriz, zentralizatzailea eta zozoa da»
Dantzarako formakuntza handiagoa antzeman duzu Alemanian?
Ene irudiko, musika eta kultura formakuntza handia dute Alemanian. Liepzigen 60 dantzariko konpainia bat badute, Sttutgarten 80 dantzariko bat, eta Munichen, berriz, 90eko bat. Alemanian, duela guti artio konpainia bakoitzak bazuen orkestra propio bat; harrigarria da.
Horrek erran nahi du kulturaren garapenaren aldeko hautuak gehiago egin behar liratekeela Euskal Herrian?
Bai, eta oso gogorra naiz horrekin. Uste baldin badugu kultura beharrezkoa dela biztanleriarentzat, mintzatzeari utzi eta kultura egin behar da. Alemanian kultura zentroan dagoela iruditzen zait. Frantzia, berriz, zentralizatzailea da eta zozoa da.
Adibidez?
Andre Malrauxen antzerki guneen deszentralizazio politika faltsua izan da. Paristik izateko manera uniforme bakar bat inposatu da. Horrek hiri handietatik urrun diren antzokien edo zentroen prestigio falta ekarri du. Errate baterako, Bertrand Delanoe Parisko auzapez ohia anitz etortzen da Miarritzera, eta duela guti aitortu zidan ez zekiela gurea bezalako konpainia handi bat zegoela. Bertze adibide bat emateko, duela bi urte dantza munduko pertsona handi bat etorri zen gure pieza bat ikustera, eta erran zidan Miarritzen dagoen konpainia batentzat oso ongi zegoela balleta, ez zuela batere hain emaitza ona espero.
Hasi zaren bezala, kulturaren eta sorkuntzaren alde bukatu duzu zure ibilbidea?
Programa berri bat aurkeztuko dugu laster. Ballet berri bat eginen dugu Camille Saint Saensen musikarekin. Minuit et demi deituko da. Bertzalde, Midi pile, le concerto du soleil izendatu dudan bertze pieza bat karrikaratuko dugu. Azkenik, irailean Chambre d’Amour balleta berriz karrikara aterako dugu, ene sorkuntza ibilbidea ballet horrekin buka dadin, hasi zen bezala.
