Giza esentziaren begirada

Javier Ziga (Iruñea, 1877-1960) margolaria, agian, «margolaririk handienetako» baten gisan ezagutua da Nafarroan; Baiona eta inguruetan, berriz, ez da hain ezaguna; horretaz damutu da Javier Ziga fundazioko idazkari Pello Fernandez. Baionako Euskal Museoko Olivier Ribeton kontserbatzailearekin aritu da erakusketa honen antolatzen, espresuki Baionako Euskal Museorako, obra ezagutzeko parada emateko asmoarekin, hain justu. Urriaren 4ra arte egonen da hor.

Erakusketa Iruñearen eta Baionaren arteko senidetzaren barnean sartzen den egitasmo gisa ikus daitekeela ere gogoratu du Fernandezek: «Hori ere sendotu egin behar da, modu kulturalean ere. Ziga Iruñeko zinegotzia izan zen, eta biziki maite zuen Iparraldea».

Lapurdiko margolariekin Zigak izan harremanak gogoratzeko molde bat ere ikusi du erakusketan Fernandezek. Dela Perico Ribera edo beste, margotu ere egin zituen Zigak: «Azken finean, euskal margolarien mundua mundu bera da leku ezberdinetatik ikusita, ezberdintasun batzuekin. Baina ikonografia, imajinarioa, bera da», gaineratu du Fernandezek.

Zigak bizian zehar osatu obratik pixka bat denetatik ekartzea erabaki dute Baionara: «Ikusteko nola ia genero guztiak ukitu zituen. Ikusteko Zigaren handitasuna. Bai genero aldetik, bai alde teknikotik», beti Fernandezen hitzetan. Maisutasuna argi gelditu dadin: «Nahiko ohiturazko pinturak, nahiko folklorikoak» direla pentsa dezakete batzuek, baina Fernandezek argi utzi nahi izan du: «Bada, ez da hori. Ziga joaten da gizakiaren muinera». Zigak margotu pertsonen begiradei begiratzera gonbidatu du horretaz konbentzitzeko: «Begiradak dena erraten digu. Ziga joaten da pertsonaren barne mundurantz. Pertsona horrengandik ateratzen du barnean duena».

Fernandezen iritziz, Zigaren margogintza «esentzia eta egien pintura da. Gizakiaren barnealderantz doana. Gizakiak barnealdean duen sentsazioa jasotzen du».

Begirada galdezka

Horren adibide, erakusketako Elizondoko Miserikordia etxea irudikatzen duen margoa daukaFernandezek. Kalostrapeko itzalpetik margolariari begira dauden bi zahar agertzen dituena. Margolariari eta, beraz, ikusleari: «Galdetzen digute, bizitza zaila izan ondoren, galdetzen digute, begiratzen gaituzte. Hori da esentzia». Esentzia, hau da, «kasu honetan tristura, bizitza latza. Momentu latz hori. Ariman duena azaleratzen du Zigak, eta ateratzen du. Hor dago esentzia». «Euskal esentzia, sena den hori» zeri deitzen dion galdetuta —zertan den euskalduna galderari—, euskal ohituren adierazle diren obrak direla Zigarenak azaldu du Fernandezek: «Bizitzeko modu bat, izateko, egoteko modu bat. Jarrera bat».

Iruñean bizi izan zen Ziga, baina Baztanen sustraiak eta senideak bazituela eta ardura bazihoala hara esplikatu du Fernandezek. Eta han «harrapatu» zuen nolazpait «euskal sena» Zigak, Fernandezen iritziz: «Mende hasieran, euskal ohiturak bizi-bizirik zeuden Baztanen».

Baztango orduko mundua irudikatzen duen margo bat dauka horren adibide Fernandezek. Heriotza du irudikatzen. Argizaria eta mantila soinean, hor ere ikusleari zuzendu so beltz hori dauka pertsonaia nagusiak. Fernandezek azaldu du «heriotzaren une horretako emozioa» agertzen dela obran: «Emozioa, oinazea, oso neurtua dena. Horrela izan zen heriotza euskal munduan».

Bada artzain bat irudikatzen duen margo bat. Horrek ere leku inportanta zuena Baztanen. Artzainaren ondoan obra horretan hodeiak nola mugitzen diren ohartarazi du Fernandezek: «Eta, batez ere, hezetasunaren sentsazio hori. Mendi-mendia da, ipar laino horrekin. Hori nola lortzen duen!». Badira erretratuak ere erakusketan. Familiakoenak eta Arturo Campionena. Azken horretaz: «Errealismotik eta erromantizismotik hartutako ezaugarriak ditu. Horretan oinarritzen da. Ilunabarreko paisaia horretan oso ongi kokaturik. Nola egiten dituen argi eta itzalak... Haren eskuen maisutasuna ere hor dago». Alde alaiagoa ere badu erakusketak, sanferminetako karteletako olioez osatua.

Orotara, berrogei olio, litografia bat eta hemezortzi marrazki elkartu dituzte erakusketan. Marrazkiak presondegian zela egin zituen Zigak. Izan ere, Javier Ziga, Iruñean eta Baztanen iragan biziaz gain, Madrilen eta Parisen gaindi egin ikastaldiez aparte, presondegian ere izan zen.

EAJko kide eta Iruñeko Udaleko zinegotzi izan zen bi aldiz. Lehen aldian, 1920tik 1923ra, eta bigarren aldiz, 1930ean. Gero, gerra garaian, 1938an atxilotu zuten; torturatu, eta urte eta erdi atxiki zuten preso orduan. Koaderno bat ukan zuen presondegian, eta koaderno horretan egin marrazkiak ekarri dituzte Baionara. Koadernoa ere ekarri dute erakusketara. Bere kartzelakideak irudikatzen ditu marrazki horietan.