GEROAREN GILTZAZ

Azken ukituak ematen ari dira Bernat Etxepare lizeo profesional berriari. 15.000 metro koadro, 500dik gora ikasle hartzeko gelekin; eta kantina; eta 130 lagunentzako barnetegia. 10 milioi euroko aurrekontua du Seaskaren proiektuak —horietatik 7,2 Akitaniatik jaso ditu—.

Atarian, eraikin ondoko etxeetako bat Rene Cassinen familiarena ote den dio Argitxu Nobliak, bertan egona dela eragile ezaguna udak egiten. Ez zekiela, Paxkal Indok; berdin, Libe Goñik; jakingarri ederra dela, hirurek.

Giltza multzoa astindu du Indok. Ateak zabalik dira. Sartu orduko, berri usaina nagusi. Sarreran, frontoi estalian, aldageletan, korridoreetan, jantokian, sukaldean... «Hemen egunero 2.000 bazkari egitea espero dugu, %100 bertako produktuekin». Seaskaren lehen urratsen protagonista izan ziren Noblia eta Goñi; Seaskako presidentea da Indo azken hamar urteetan. Azken horrek: «Ez ginateke hemen zuen duela ia mende erdiko kemenik gabe».

Eseri dira, giltzak mahai gainean pausatuta. «Hemen dugu geroaren etorkizuna», esan du Nobliak, sorta bat eskuan hartzearekin bat.

Etorkizunera begiratzen duen eraikin honetatik, begira diezaiogun iraganari, Seaskaren sehaskari. Haur gutxirekin hasi zen kulunkan.

ARGITXU NOBLIA: Bai. Hiru izan ziren lehenak.

LIBE GOÑI: Haurretako bi ttipiak ziren; sehaskan zen hirugarrena.

A.N.: Bai, hirugarrena sehaskan [biak barreka].

Zureak ziren umeok, Argitxu.

A.N.: Bai. Liberekin hasi dugu lehenik. Etorri da nire etxerat eta haurrak zaindu ditu. Euskaraz beti. Nire lagunek ikusi dutelarik, Baionan ginelarik ere, euskaraz hartzen zirela, harrituak ziren. Hasi dira batzuk: «Zendako ez gara gu ere sistema horretan sartzen ahal?». Zail zen, baina erran dugu: «Ekarri haurrak nire etxerat». Orduan bildu dira gehiago.

L.G.: Eta bazen bilkura bat hastapen memento hartan, guraso batzuek nahi zutelako katixima euskaraz ematea. Bilkura hartan, Migel Muñoak erran zuen kristau ikasbidea ondo litzatekeela, baina ikastola bat ere bai, eta zuk hor erran zenuen: «Gure etxean bada andereño bat». Hurrengo egunean, Jokin Etxebarriak, Iker Gallastegik eta Muñoak berak —elkarrekilan aritzen ziren lanean Sotarenean, Miarritzen— ekarri zituzten beren umeak, Villa Espinaleko lehen estaiarat, jangelarat.

A.N.: Bigarrena, bigarren estaia.

PAXKAL INDO: Estaiak inportantak dira.

L.G.: Jangelak ere bai. Bitxia da, oraintxe lizeo berriaren jangelan gaude, eta ni Argitxuren jangelan hasi nintzen ume haiekin lanean.

A.N.: Bai. Teilatupean zen.

L.G.: Bai. Eta nik haurren gelan egiten nuen lo.

A.N: Arrazoia duzu.

L.G.: Argitxu, ez banaiz gaizki, [Eustakio Mendizabal] Txikia ezagutzen zuen zure senarrak, Lazaro Arandiak, eta Polo Beyriseko etxe hartan, zure sukaldean, erran zenuen: «Nahiko nuke euskaldun bat nire haurrendako». Eta, orduan, Eustakiok esan zizun: «Andereño bat etorri berria da Donibane Lohizunerat». Eta deitu egin ninduzuen.

A.N.: Bai, egia da.

L.G.: Banuen billete bat Pariserat joateko, baina Baionarat etorri nintzen. Euskaraz, haurrendako... Ez nekien non sartzen nuen zangoa, baina baietz erran nuen.

A.N.: Guk ere ez genekien nori irekitzen genion atea.

L.G.: Zabal-zabalik utzi zenuten, hala ere, eta ni sartu. Elkarte bat sortuko zela, eta ni «bonne à tout faire» nintzen paperetan, «on denerako». Ez nuen hemengo paperik egiten ahal. Pasaportea banuen, eta horri eskerrak.

Gero, gertatu zen haur haien anai-arrebek libro zutela ostegun arratsaldeetan, eta haiek ere Villa Espinalera ekartzen hasi ginela. Hala egin genuen lana maiatza arte, eta handik Enbatako gelarat aldatu ginen.

A.N.: Rue des Cordeliersera.

L.G.: Bai, eta garatdarrak etorri ziren Enbatarat. Haiek erran ziguten bazela Arrangoitzeko markesa, gazteendako toki bat egin nahi zuena, eta galdetuko ziola ea ikastola harat joan zitekeen. Hala aldatu ginen harat, 1970ean. Tartean, 1969ko irailetik abendura bitartean, Miarritzerat joan ginen, Braoura. Handik, Arrangoitzera, urtarrilarekin edo otsailarekin, herriko etxearen baimenarekilan. Lazarok-eta umeak bildu eta Arrangoitzera eramaten zituzten. Ni, berriz, Jakes Abeberrik eramaten ninduen egunero.

A.N.: 1969ko apirilean hasi ginen, ofizialki.

L.G.: Ni 1969aren otsailaren 8 aldera etorri nintzen Iparralderat. Bueno, ez dakit etorri egin nintzela ala ekarri egin nindutela erran behar nukeen. Orain ikusten dut biziki ontsa gertatu zela, Francori eskerrak eman beharko dizkiot [barreak]. Alde egin behar eta ekarri egin ninduten. Horrela zen garai hartan.

Ez zinen bakarra egoera horretan, Libe, ezta gutxiago ere.

L.G.: Ez. Eta memento jakin hartan Hegoaldetik etorrita Donibane Lohizunen ziren ezker, eskuin zein zentrokoek, den-denek, erran zidaten: «Hemen gure haurrek frantsesa ikasi behar dute». Beste aldetik nentorren, Euskal Herria euskalduntzeko helburuarekin formakuntza egina; ateak jo nituen; eta denek erran zuten ezetz. Gero aldatu zen hori.

A.N.: Hala izan da. Jendeek ez zuten asmatu ere egin hastapenean bertzela gertatzen ahal zenik.

L.G.: Horixe. Eta beste arazo batzuk bazituzten.

P.I.: Bertako abertzaleen munduan ere, estrategia ez zen horretan. Ez da ahantzi behar ere garaiko militante anitz hiritarrak zirela eta hirietan ez zela gehiago euskaraz mintzatzen.

A.N.: Euskara ez zen helburu bat. Eta egia da, Jakes Abeberrik-eta, Ximun Haranek-eta, ez zekiten euskara.

P.I.: Eta egia da Seaskaren hastapen-hastapenean batzuek ez zutela pentsatzen egiten ahal zenik ere. Ez ziren lotzen kontzeptuari, beraz. Aski fite aldatu zen hori, baina.

Iratzartzeaz

Ez zen gauza bakarra aldatu hala ere, ezta?

P.I.: Ez, ez, ez. Ikastolentzako sosa behar baitzen, dirua biltzeko, kontzertuak eta abar egiten ziren; eta, horri esker, euskal kultura ere sustatu da.

A.N.: Dena lotua da.

L.G.: Bai. Seaska akuilu izan da. Indarrak iratzarri ditu. Ikastolari esker elkarte berriak sortu ziren: AEK,bertsolaritza, kantuak eta abar. Elkarrekin lan egin behar genuen, eta jendeen artean lotura anitz egin ziren. Oraindik ere egiten dira.

P.I.: Eta Iparraldean kontzertuak antolatzen zirelarik, etortzen ziren Benito Lertxundi, Mikel Laboa eta beste ere. Aukera guti zuten han, Hegoaldean, eta, hemengo kantariak-eta ikastolen alde hasi zirelarik, haiek ere etortzen hasi ziren...

A.N.: Behar zuten.

P.I.: Bai. Ni haurra nintzen 1970eko urte haietan eta harrigarria zen: hiru hizkuntzak entzuten ziren denetan. Uste dut gaur egungo Euskal Herria hortik ere heldu dela. Izan baldin bada memento bat Euskal Herrian mugaz gaineko egiazko dinamika batekin, izan da hor, frankismoaren azken urteotan: bertan aspaldi kokatutako errefuxiatu batzuk, haurrekin, ikastolen dinamika horretan sartu; Iparraldekoak ere, posible zela ohartu eta sartu; eta errefuxiatuen familiak, ikastolen aldeko ekitaldien aitzakiarekin senideen ikusterat hona etorriak. Hori dena bazen. Beharra baitzen. Seaskaren orduko testuingurua hori zen.

A.N.: Errefuxiatu kontu horrekin hastapenetik ukan ditugu buruhausteak. Errefuxiatu batekin ezkondua nintzelakotz, errefuxiatuekin lotua nintzen neu ere, eta irakasle ugari ere sail horretan sartuak ziren. Horregatik saiatu naiz lehenbailehen bertako irakasleak ere atzematen.

P.I.: Bazen azken kontu bat ere: Frantziako boterearen jarrera. Ohartu direlarik eskola izaten ahal zitezkeela, gogor jo dute ikastolen aurka. Erantzuna ere halaxe eman zitzaien: gogor. Lehen hamar urteetan, Seaskaren historia guztiaren hazia bada.

Kontzientzia hartze baten historia kolektibo batetaz ari zarete, euskaraz ikastea pentsaezina bihurtua zuen sistema baten erdian. Nondik datorkizu kontzientzia zuri, Argitxu? Zeu ere sistema horretan hazia baitzara.

A.N.: Uf! Familiaren historia da hori. Nire aitona medikua zen Baionako ospitalean eta bere kontura, haurrei buruz. Errienta gorri baten semea zen. Nire aitona hori, medikua zenez, ohartu da bazirela hemen frantsesez mintzo ez ziren jende bitxi batzuk. Euskaldun elebakarrak ziren. Arraza kontzeptuaren denborak ziren, eta euskal arraza eta hizkuntzarekiko interesa sortu zitzaion. Hortik etorri da nire aitonaren buruan lehenik, eta amarenean ondotik, hirian bizi ez ziren eta frantsesik ez zekitenekiko interesa. Richard zuen abizena aitona hark. Ez dakigu nondik heldu zen hona, baina kontzientzia hark hartu zuen.

P.I.: Kontzientzia baten hartzeko, askotan, hobe da kanpotik etortzea.

A.N.: Bai, ikusten duzulakotz eta entzuten duzulakotz. Hala, aitonak ospitalean ezagutu zuen eri euskaldun bat, Yvonne Xarriton, egon da gure etxean gure zaintzeko, haur ginelarik. Harekin euskal kantak ikasten genituen. Jatsukoa zen. Gure arteko katea izugarri handia izan da, geu ohartu gabe. Pixkanaka-pixkanaka jarri dira atalak. Baziren batzuk, baina lotu gabe, elkarren berri jakin gabe.

Gero, euskara egiten zutenak ziren Elizakoak. Haien alde nahi zituzten bildu jendeak, euskararen bidez.

P.I.: Nik neuk ere, ikastola utzia dut 1974an, eskola pribatu katolikora joateko. Ez baitzen beste aukerarik, nahi bazenuen euskara pixka bat ukan. Eskola publikoan 1983an agertu baita euskara, Ikas-Bi elkartearekin, Sarako eskolan. Hainbat urtez, Saran bakarrik egon da euskara sare publikoan. 1990 urtetik goiti hedatu da Iparraldeko beste eskoletara.

Zuk ba al zenuen Hegoaldeko ikastolen berri, Argitxu?

A.N.: Ez, ez nekien ezer.

Zu, berriz, mugimendu horretatik zentozen, Libe.

L.G.: Bai. Elbira Zipitriarekin eta Karmele Esnalekin lanean aritzetik nentorren. Biziki garrantzitsua izan zen hor Pakita Arregi ere, hark eraman baitzuen Zabaleta karrikako Andereño Eskola. Hor erakusten zizkiguten gauza guztiak, historia eta mitologia barne.

A.N.: Hortik etorri da Olentzero Iparraldera. Beste zenbait istorio ere bai.

L.G.: Bai, Jazinto Fernandorena Setien apeza aipatu behar dut horretan. Haiei denei esker etorri da iratzartze bat, galduak zirenen berreskuratze bat, geure historiarena ere. Hortik etorri da, besteak beste, han hasitako lanaren jarraipen gisa bizi izatea nik hemengoa. Nire lehendabiziko helburua hori izan baita: euskara Euskal Herria osoan ematea. Garra banuen, eta badut oraino. Euskarari mugarik ez, hori dut lelo. Formakuntza profesional eta konkretu bat izan nuen; eta euskaraz. Iruditzen zait Argitxuk lana proposatu zidala formatua nintzela jakin zuenean…

A.N.: Bai. Ni emakume euskaldun batek zaindu ninduen haurretan, aipatu dut lehenago, baina ez zen ikasia. Eta banekien zenbateko garrantzia daukan formakuntzak, medikua nintzelakotz. Egiazko eskola bat muntatzeko, irakasle ikasiak nahi nituen, eta formakuntza euskaraz egina zenuen, Libe. Ez bazina formatua izan eta ez bazenu lan ona egin, gure eskolak ez zukeen arrakastarik ukango. Jone Forcada, Itziar Barriola... Hegoaldetik etorritako beste irakasleak ere formatuta zeuden, Iparraldekoak ez bezala.

Eta Seaska izena, nondik heldu zen?

A.N.: Denbora hartan nik ez nekien euskara oso ongi. Egun batean, entzun dut Miarritzen kantaldi bat. Oldarrak emana zen, ene ustez, eta hor bazen solista bat, kantatzen: «Haurtxo ttikia sehaskan dago...». Seaska izena hortik heldu da. Haurrak txikiak zirelakotz, 6 urtera arte behintzat bakea ukanen genuela pentsatu dut, gobernuak bakean utziko gintuela. Banekien, ageriko ginelarik, orduan hasiko zirela trabak ofizialki.

Baita hasi ere.

L.G.: Bai. Frantziako Estatuak gehiago sartu zuen muturra, bete beharreko arauekin eta. Baldintzak jartzen hasi zen, eta guraso batzuek nahiago izan zuten ikastola utzi. Beste batzuek, aldiz, aitzina egitea erabaki zuten.

P.I.: Frantses legeak erraten du 6 urte bete aitzin ez zaudela behartuta umeak eskolatzera. Horregatik, ikastola guztiak ama ikastola gisa hasi dira, eta arazoak sortu ziren, justu, 6 urtetik goitiko umeentzako ireki nahi izan ditugularik. Donapaleuko ikastolari, lehen mailarekin, prefetak berak zion ukatu baimena, eta ikastolaren alde egin zen orduko manifestazio handienetako bat, Baionan, ikastolaren alde. Halako elkarte batean sartzen zarelarik, ez zara ohartzen dinamika politiko batean sartzen zarenik.

A.N.: Ez zara ohartzen, ez, handituko dela eta gogortuko dela egoera. Arrangoitze berean, 1970ean, Eugene Beihl kontsul alemanaren bahiketa izan zenean, batzuek erran zuten: «Gure haurrak ikastolatik kenduko ditugu, kontsul hori askatzen ez baduzue».

L.G.: Egia! Zer genekien guk, baina, haren bahiketari buruz?

A.N.: Deus ere ez! Paristik, berriz, artikuluka saiatzen ziren gu trabatzen. Uda denboran atera ohi zituzten txarrenak; agorriletan beti bazen zerbait.

Paxkal, zu hastapen urte haietako Seaskako ikaslea zaitugu.

P.I.: Bai, Donibane Lohizunekoa.

L.G.: 1970-1971n bazen ikastola hori jada. Jone Forcadak Baionakoan ordezkatu zuen Marikita Tambourin, eta azken hori Donibane Lohizunera joan zen. Arazo txiki batzuk ere izan genituen gure artean.

A.N.: Normala da, baina!

L.G.: Normala da, bai. Haur bat sortzen delarik, badu krisi handiak pasatu beharra; gu berdin.

P.I.: Donibane Lohizunen aski fite sortu ziren pertsona eta politika arazoak.

A.N.: Donibane Lohizunen lagunduak ere izan zarete, baina.

P.I.: Egia da. Hango auzapez Andre Ithurraldek bazuen euskararekiko lotura bat.

A.N.: Itsasoari lotua zen hura, beste ikuspegi bat zeukan.

P.I.: Ithurralde familiako azken euskalduna izan zen. Horren kontzientzia hartua zuen jada, berak ez zuela transmititu.

A.N.: Eta pena bazuen horregatik, nonbait.

P.I.: Bai. Ama nuen Donibaneko ikastolako diruzaina denbora hartan, eta Marikita pagatzeko tenorea heltzen zelarik, harengana jotzen zuen. Ithurralderen sakelatik heltzen zen dirua Marikitaren eskura. Enpresaria zen, diruduna, eta hari esker errazagoa izan zen ikastolaren bidea, hastapen hartan. Hendaian ere, aski erraza izan da ikastolaren bidea.

L.G.: Azkainen ere bai.

A.N.: Ez hain erraza Hendaian, Paxkal. Imanol Mitxelena apaizaren ekimena ikastolen aurka izan da. Konplikatua zen.

P.I.: Bai. Donibane eta Baiona, aldiz, arrunt laikoak ziren. Barnealdean, ohartu ziren ikastolako haurrak igortzen bazituzten katiximara, haur gehiago bazela ikastolan, eta katiximara guztiak.

A.N.: Baionan ere katixima sartu zen, kontra ez ukaiteko.

P.I.: Garaian hamabost ikastola baziren, eta hamabost errealitate. Zuek sarea osatzen ari zineten, ez zen telefono mugikorrik ez ezer, eta Baigorritik Baionarat ordu bat eta laurden baziren.

Hala ere, ikastolak ireki egin ziren. Etenik gabe, gainera.

P.I.: Horixe bera. Maulen ikastola berehala izan da; eta Donibane Lohizunen; eta Garazin; eta Hazparnen...

L.G.: Azkaingo Herriko Etxea ez al da izan lehena bere aurrekontuen parte bat ikastolari ematen?

P.I.: Azkaine lehen herria izan da bozkatzen, ofizialki, ikastolaren alde. Berritu zuten leku publiko bat, garaian, lehen ikastola bertan izan zedin, herriko etxearen ondo-ondoan, plaza erdian. Harremana ofizialdu duen lehena izan da Azkaine.

L.G.: Arrangoitze izan zen lehena, sosik eman ez arren.

A.N.: Nik ere Arrangoitze defenditzen dut.

P.I.: Baina Arrangoitzek ez zuen bozkatu. Guy d'Arcangues markesak erabaki zuen, eta egin, baina bozkarik egin gabe.

A.N.:Mea culpa.

P.I.: Ez da mea culpa-rik. Azkainen Andde Luberriaga bazen, eta hark bazuen bozkaren kontzientzia. Nik nabarmendu nahi nukeena da sarea biziki fite osatu dela, eta zuen lanaren emaitzak oraino heldu direla. Zuek, nonbait, oharkabean egin dituzue gauzak lehen urte haietan...

A.N.: Egin behar ziren.

L.G.: Mementoa zelako.

P.I.: Zuen lanaren ondorioz etorri direnak... 1980 eta 1990 urteetako belaunaldikoek beldurtu ditugunak, haurrak euskalduntzen eta beren eskolei kentzen ari ginela ikustean...

A.N.: Irakasleen sindikatuek egin digute traba batez ere. Hor, sozialistak ziren gehienik gure aurka. Irakaskuntzan sartuak zirelako —frantsesez, noski—, eta heien eremua nahi zutelako babestu. Hortik etorri da sozialistak etsaitzea. Eskuindarrekin traba gutxiago zen haiekin baino.

P.I.: Gaur egun ere bada hori. Halakoekin, franko zangopilatzen ahal da Iparraldeko sarea. Politikoki ere, euskararen etsaiek baliatu dute denaren nahastea, baina denek onartu dute euskara denena dela, unibertsala dela. Baita abertzaleek ere. Uste dut hazi hori ere ezarri duzuela.

A.N.: Hastapenetik, Seaskaren lehen idazkietan. Helburua euskara dela, Iparraldea berreuskalduntzea, eta ikastola bide bat dela finkatu dugu.

P.I.: Horren ondorioz, ikastola ez da abertzaleen eskola, ez da euskaldunen eskola. Euskaldunduko duen eskola da.

A.N.: Oso onak ginen, bistan da [barreka denak]. Orain arte aipatutakoez gain, Manex Goihenetxe, Jean-Louis Maitia, Manex Pagola, Jean-Pierre Seiliez —nire lekukoa hartu zuen Seaskako presidente postuan—, Claude Harluxet, Ramuntxo Kanblong... Bakarren bat ahantziko dut, segur, eta ez nuke nahi. Laguntza ukan genuen.

L.G.: Iker Gallastegiren ekarpena ere aipatu nahi nuke. Urtero-urtero hiruzpalau ikastola zabaldu behar direla errepikatzen zuen. Ezinezko ikusten zuten hori beste batzuek, baina hark eutsi egiten zion. Gallastegiri zor diogu zabalkundearen ideia positibo hori.

Damutu al zaizue inoiz halakoetan sartzea?

A.N.: Ez!

L.G.: Ezta Lehen Maila zabaldu denean ere.

Urratsez urrats

1975ean ireki zen Lehen Maila Seaskan. Eskola-eskola bihurtu zineten orduan.

L.G.: Seiliez eta Maitia izan ziren hori eraman zutenak, buru-belarri. Alimaleko indarra egin zuten Lehen Maila zabal zedin.

A.N.: Seiliez irakaslea zen ogibidez, kanpotik etorria. Irakaskuntzaren garrantziaz bazekien. Teoria eta praxia zituen.

P.I.: Hark bazuen kontzeptualizatzeko gaitasuna; Bazuen begirasun hori. Belaunaldi horrek berehala ezarri zuen kolegioaren garrantzi estrategikoaren hazia.

A.N.: Bai, Lehen Maila sartzearekin bat, bazuten hori buruan. Lizeoari ez zuten pentsatzen ere, ez genuelako hainbeste indarrik.

L.G.: Urrats handi bat egin zen ere Frantziako hezkuntza sisteman sartu ginenean, handik dirua eskuratu genuenean. Seaskako presidente zen Maitiak alimaleko urratsa egin zuten hor Frantziako Hezkuntza ministro Bayrourekin. Sekula ez nuen pentsatu erretretan izango nintzenik eta dirua bost inporta zitzaidan, baina nire osagaia da, 1969tik 1991ra arte, 80 eurokoa hilean, eta geroztik, 200ekoa hilean. Urte horiek denak, lan berdinarekilan, hala pasatu dira. Udan langabezian sartzen ginen. Uda guztiz. Seaskak ezin zuelako ordaindu. Militantzia hutsa zen. 1991n kontratupean sartu ginen.

P.I.: 1994tik, ikastola guztiak pasatu ginen eskola pribatu bezala. Hortik heldu zen homologazioa.

Sare publikoan ere hasi dira ama eskolak euskara hutsez eskaintzen. Seaskako gurasoetako batzuk dira irakasle hor.

P.I.: Eneko Gorrik egin zuen ikerketa bat duela hamar bat urte, eta agertzen zen Seaskako ikasleetako asko irakaskuntzara pasatu direla. Hor badugu datu soziologiko bat. Bigarrena da: ohartu baitira ikasleak galtzen zituztela, elebiduna sartzen hasi direla. Elebiduna ez baita gehiago aski, gaur egun badira hamalau ama eskola murgiltzea euskaraz dutenak sare publikoan. Kristau eskoletan, berriz, hemezortzi. D eredura hurbiltzen dira. Anitz da.

L.G.: Eskola publiko eta pribatuan sare elebidunak garatzea garrantzi handia du. Eta elebidunetan egiten ari diren lanak,ama ikastolako murgiltze sistemarekin... Gutxienekoa behar luke. Gu hasi ginenean ez zen fitsik.

A.N.: Bazen unibertsitateko aukera. Batxilergoa pasatu dudalarik, banituen 15 urte, irakasle bat bazen kontrolak egiteko Bordeleko Unibertsitatean. Rene Lafon deitzen zen. Hala egin nuen nik azterketa bat han.

L.G.: Izugarria da: eskoletan, herrietan, debekatzen zuten euskaraz mintzatzerat, eta unibertsitatean bazuten beste ikuspegi bat.

A.N.: Bai. Ez dakit zenbat urte pasatu ditugun bien loturak egiteko, oraindik ez da arras ongi egina, baina urratsak egin dira. Euskaldunek ez zekiten heien historia.

L.G.: Bistakoa da belaunaldien arteko etena dagoela. Bada memoria bat barruraino sartuta, belaunaldiz belaunaldi, euskara txartzat jotzen duena. Nola erakutsiko diete gurasoek haurrei txartzat daukaten zerbait?

A.N.: Bai, eta denbora behar da hori iraultzeko.

P.I.: Nik uste dut denok badugula kontzientzia Seaska dela lokomotor ttipi-ttipia tren luze-luze batena; euskararen irakaslego guztia guk dugula eramaten; gu geldituko bagina bertze guztia geldituko litzatekeela.

L.G.: Hori horrela da. Erran dezakegu lokomotor horri esker sortu direla eskola elebidunak.

P.I.: Sarako ikastolaren historia biziki polita da hor. 1970eko hamarkada hondarrean, 1980koaren hastapenetan sortu zen, txikia. Senperekoa hainbat urte lehenago irekia zen. 1983-1984an, Ikas-Bik sortu du lehen eskola elebidun publikoa Saran, eta ikastolari lotzen ahal ziren haurrak joan dira publikora. Ikastola itxi behar izateraino. Sarako ikastolako haurrak, ondorioz, Senperekora eraman behar izan dira.

A.N.: Ikastola batzuk itxi behar izan dira, bai. Ezpeletan, elizagatik.

P.I.: Baigorrikoa ere itxi dugu. Sarakoa da, argi eta garbi, Ikas-Bi sortu zelakotz itxi behar izan duguna. Hamar urteren buruan, baina, elebidunarekin haurrek euskara ez zutela menperatzen ikustean, berriro ireki dugu ikastola.

Hala ere, ez nuke hainbeste bereiziko kristau, publiko eta ikastola. Euskararekiko borroka batzuk elkarrekin daramatzagu.

L.G.: Beti norgehiagoka batean ari gara Frantziako Estatuarekin. Lanean buru-belarri segitu behar dugu. Eta ez genuke ahaztu behar euskara frantsesak eta espainolak inguratua bizi dela Euskal Herrian. Ondorioz, frantsesa eta espainola menperatzea ere garrantzitsua da. Hegoaldetik etorritako irakasle euskaldunak nola komunikatuko dira, esaterako, hemengo ikastoletako guraso frantsesdunekin, frantsesez fitsik jakin gabe? Ingelesez?

A.N.: Lehentxeago aipatu duzun lokomotor horri buruz, Paxkal: ez da hemen bakarrik ibili. Gu ez bagina, Bretainiakoak ez lirateke, Okzitaniakoak eta katalanak ere ez. Gu izan gara haien eredua, motore bat.

L.G.: Bretainiarrak Arrangoitzen ginela etorri ziren. Haiek izan ziren lehenak.

P.I.: Biziki goiz jin ziren, baina zortzi urte behar izan zituzten gauzatzeko.

A.N.: Inportanta da, hor ere badelako jendea.

P.I.: Jendea inportanta da, bai. Gaur, ia 3.700 ikasle ditugu Seaskan; 50 urteak 4.000rekin eginen ditugu. Bada zerbait. Eñaut Larraldek, 1990eko hamarkadan, erran zuen: «Egun batez, beharbada, 1.000 haur ukanen ditugu ikastoletan». Eta oraintxe bertan, Iparraldeko ikasle guztien %10 Seaskan daude.

Geroaz

Euskal Elkargoa abian jarri da aurten. Zenbateraino lagunduko dio euskalduntzeari?

P.I.: Nik badakit eragin oso handia ukanen duela. Iparralde osoan egituratuak diren gauza anitz ez dira, eta gu hala gara aspaldi. Lehen urteetan, Argitxu, joan zara Maulerat. Nor joaten zen garai hartan Baionatik Maulerat?

A.N.: Ni. Ari nintzen pentsatzen nola egiten ahal zen ikastola bat Maulen, eta lehenbizi bertako irakasle bat nahi nuen atzeman. Margarita Etxart izan da hori, Beñat Sarasola urruñarraren eta Gregoire Epher apezaren bitartez. Nik pena bat badut: aipatu ditugun gehienak jadanik hilak dira. Belaunaldi oso bat pasatu dugu.

P.I.: Hala ere, merezi du istorio hori kontatzeak. Sortzea erraza baita. Gero da benetako lana.

L.G.: Horregatik, benetan eskertu behar direnak gure lekukoa hartu zutenak dira. Hazia, bota ondoren, hil egiten baita sarritan, eta ez da halakorik gertatu Seaskarekin.

P.I.:Seaskaren historia, horretarako, biziki polita da. Nola sortu da lizeo hau? Xalbador kolegioa 1980ko hamarkadan sortu zen, Kanbon. Elkar argitaletxean lan egiten zuten Jean-Louis Maitiak eta bestek; han kultur dinamika bat bazen, eta Jean-Louis aski fite lotu zen nazioarteko lizeo baten egitearekin. Euskal Herri osoko gazteak elkar ezagutzea eta nahastea zuen amets. Asko idatzi eta pentsatu zen lizeoaren proiektuari buruz. Asmaketa ia amaitua zela hil zen Jean-Louis. Hango kontzeptu anitz heldu dira egungo lizeora, Xalbador kolegiotik pasatuta, hark ereindako hazitik.

A.N.:Elkargoaren ekarpenari buruz, sekula ez dut pentsatu aldez aurretik nola pasatuko diren gauzak. Beharrik, bestenaz aldaketa handiak izango ziren eta ez zen pasatuko pasatu den bezala. Jinen da, ene ustez, baina pixkanaka. Denbora behar da. Jendeak behar dira mugitu, eta mugitu dira, baina mugitu beharko dira gero ere.

P.I.: Jakin behar da zein izan diren Elkargoak bozkatu dituen lehen bi gauzak: lehena, ezinbestean, lehendakaria; eta, bigarrena, euskararekiko ardura. Nork sinetsiko luke hori hastapenetan?

L.G.: Nehork! Utopia hutsa zen.

P.I.: Horrez gain, Seaskako lehendakaria Iparraldeko Garapen Kontseiluaren lehendakariordea da. Erran nahi baita, Elkargoaren egituraketarako inportanteena izan den gunean, hautetsien ondoan, Seaska dela. Tokia hartu du hor euskarak. Toka hartu dugu.

Euskarak ofizialtasuna erdiesteko du, baina, eta ez dirudi Parisek jarrera aldatuko duenik.

A.N.: Frantzia euskararen aurka ari da beti. Ez du hizkuntza eskubideen karta onartzen. Hainbeste urte, lan, adierazpen eta agerraldi pasatu dira, hortxe segitzen dugu. Pena ematen dit. Euskararen auziak baduelako zerikusia, ene ustez, Rene Cassinekin, giza eskubide unibertsalen kartarekin.

P.I.: Biziki mantso doaz gauzak, baina aitzinamendu batzuk egin ahal dira. Lizeo hau Akitania handiko presidenteak, Alain Roussetek, inauguratuko du, Etxegarai auzapezarekin batera. Eta Rousset hemen bada, departamenduko burua ere jinen da. Egun, hemen, hautagai den nehork ez du erraten deus euskararen kontra. Minoria gara geure herrian, egia da, baina, politikoki, irabazia dugu borroka hori. Lizeo honen inaugurazioak urte askotarako finkatuko du kontzeptu hori.

Frantziarekin ez dugu lan erraza izango, badakigu. Badakigu, baita ere, militante egonez lortuko dugula, lortzekotan, herria euskalduntzea.