Gaur hasiko da zortzigarren Zinegin jaialdia Hazparnen

Filmak, dokumentalak, marrazki bizidunak eta beste ekitaldi zenbait; denak euskaraz. Zortzigarren aldiko, Zinegin festibala abiatuko da gaur, Hazparnen (Lapurdi), eta igandera bitartean euskal ikus-entzunezko ekoizpenaren lagin zabala emanen du.

2012an izan zuten horrelako ekitaldi baten egiteko ideia, lagunartean euskal film batzuk ikusi eta «ekoizpen handia» egiten zela ohartu zirenean. Gaztetxean aipatu, eta Eihartzea kultur etxearekin eta Hazparneko zinemarekin hasi zuten elkarlana; aurtengoan ere elkarrekin dabiltza hirurak antolaketan.

Gaur erakutsiko duten lehen filma Josu Martinezen Anti izanen da. Bihar, beste bost film labur hedatuko dituzte —Mateoren ama, Mugakoloreak, Estropanak, Artiko eta Pil Pil—, baita Telmo Esnalek eginiko Dantza ere. Eguna bukatzeko, Rouge Elea konpainiak Zuek zinema-kontzertua emanen du. Larunbatean, berriz, Ttattola gaztetxean bi tailer emango dituzte goizetik haste; lehena, Super 8 kamera batekin filmatzen ikasteko —baita produktu kimikoekin errebelatzen eta irudiak muntatzen ikasteko ere—, eta bestea Radiokulturarekin, soinua grabatzen eta muntatzen ikasteko. «Orain numerikoz errazki egiten dena, lehen dena eskuz egiten zen; horrelako praktikak ez ahazteko eta ezagutzeko, proposamen polita dela uste dugu», azaldu du Matiu Bordato antolatzaileak.

Anartean, larunbat goizetik izanen dira beste hainbat film: fikzioak, dokumentalak, eta baita marrazki bizidunetako bat ere: Teresa eta galtzagorri. Ondotik, «gau absurdoa» eginen dute gaztetxean, eta bertan izanen dira Napardeath filma, Big Boy dokumentala, Big Boy taldearen kontzertua, eta KlipKlap film lehiaketaren sari banaketa. Igandea izanen da azken eguna, eta, bost film laburrez aparte —Lursaguak, Eta gertatu izan balitz?, Multibertsioa, Emarri eta Jauzi bat eta prixt—, Juanmi Gutierrez zenak zuzenduriko Paseko txoriak eta Fernando Bernuesen Soinujolearen semea izanen dira ikusgai.

Programazioari begira, urtean euskaraz ekoitzi diren filmei behako bat eman ondotik, eta proposamen batzuk iristen bazaizkie ere, orokorki galdeak haien partetik doazela azaldu du. «Maleruski, batzuetan erantzun ezkorra dugu, mugagatik».

Banatzaileen estrategiak aipatu ditu Bordatok. «Enpresak ez dira bortxaz Euskal Herrian; batzuetan Bartzelonan dira, edo beste nonbait, eta festibal handiagoekin edo banatzaile ospetsuekin lan egin nahi dute... Ez zaie bortxaz interesatzen Hazparne bezalako herri batean egitea filmaren aurkezpena». Horrelako arazoei aurre egiteko bide batzuk pentsatu dituzte Zinegineko antolatzaileek. «Badira plataforma batzuk festibal zerrenda batzuekin, egileek ikus dezaten zer posibilitate duten; horrelako batean emanen dugu gurearen berri».

Euskarazko zinema

«Izan dugu lotura Lekeitioko Zine Bilerarekin, eta han dena euskaraz egiten dute. Pentsatu dugu hemen ere bazela momentua gauzak aitzinarazteko; festibala euskara hutsean egiteko», azaldu du Bordatok. Iparraldean beste ekitaldi batzuk euskara hutsean egiten direla gehitu du, baina bere iritziz, «ez anitz».

Soilik euskaraz egitea «poliki-poliki» etorri dela aitortu du, lehen edizioan hiru hilabetean antolatu behar izan baitzuten dena, eta programazio aldetik «eztabaida sakonetan» sartzeko astirik ez baitzuten ukan.

Euskal Herrian eginiko frantsesezko film bat edo beste sartu zuten programazioan, hala nola Audrey Hocek eginiko Cimetiere des vivants filma, baina, pixkanaka, hautu bat egin dute. «Festibalaeuskara hutsean proposatzeak nonbait jendea bultzatzen du irekitzera, ez da baitezpada gure artean hestea, baizik eta jendea motibatzea euskara ikastera». Hortaz, «ele biz» zen egitarau batetik «euskara hutsera» pasatu dira, Bi txirula eta Dantza filmentzat frantsesezko azpitituluak utziko badituzte ere.

Euskara, diglosia, zapalkuntza... Jaialdian behin eta berriz azaleratzen dira gai horiek, eta, hain zuzen, gaur hori izanen dute mintzagai. Ainize Madariagak emanen du hitzaldia, hizkuntza zapalkuntzak eta debekuak sortzen dituen ondorio psikologiko eta fisikoei buruz, Haritz Barne zinema gelan, 20:00tan. Segidan, Anti filma emanen dute, Josu Martinezen solasaldiarekin.

Martinezek hasieratik izan du harremana Zinegin festibalarekin, eta «anitzetan» gonbidatu dutela azaldu du. «Iruditzen zait gero eta argiago, zorionez, euskal zinemaren presentzia normalizatzen ari dela iparraldean, Gastibeltzari esker-eta». Orain arte, Zinegin «kasik aukera bakarra» zen euskarazko filmak ikusteko, eta oraindik ere «garrantzia» mantentzen du, nahiz eta gero eta gehiago ikusten ahal diren euskal filmak beste lekuetan. «Interesantea iruditzen zait euskal zinema ulertzen dutela euskarazko zinema bezala, eta hori ez da erregela Euskal Herriko beste festibaletan, ez bada Lekeitiokoan».

Anti filmak bi sari eskuratu berri ditu Claypoleko Zinema Independentearen jaialdian, Argentinan, eta gidoi onenaren saria irabazi du Zinebin. Iaz egindako Ama film laburraren «segidatzat» jotzen du zinemagileak. «Duela mende bateko garaiari buruz egin nuen Ama, Lehen Mundu Gerrako garaiari buruz. Fikziozko unibertso bat sortu nuen garai hartako herri ttipi bat irudikatuz; Bizkarsoro deitzen da, berez Baigorri dena».

Anti 1921ean kokatua da, eta gerla ondoko giro hori kontatzen du: soldaduak gerlatik sartu berriak dira, eta errientsa bat dator Bizkarsorora, Paristik. Euskara debekatzen du eskolan, eta frantses «onak» egin nahi ditu. Euskaraz ari denari anti izeneko objektu bat ematen dio, eta, bat euskaraz ari den bakoitzean, hari eman behar zaio objektua; egunaren bukaeran, azkena, zigortua da. «Frantziako nazioaren eraikuntzaren zati bat erakusten du».

«Ene ideia da halako serie bat egitea, urtez urte kontatzeko nola aldatuz doan Euskal Herri ttipi bat XX. mendean zehar; aldaketa sozialak, politikoak, kulturalak eta ekonomikoak ». Hortaz, urtero film labur bat egin nahiko luke Martinezek.

«Oraindik oso zabaldua da euskara hiltzen dela amatxi bat marranta txar batengatik hiltzen den bezala, edo zaharra delako bezala, baina ez da batere horrela». Anti objektua «oso zinematografikoa» da, eta Martinezek horren sinbologia azpimarratu du. «Anti objektua batak besteari pasatzen diote, baina objektua bera hizkuntza da. Pasatzen dute gaixotasun bat balitz bezala, gainetik kendu beharreko zerbait bezala, zerbait zikina bezala».

Filma Lehen Mundu Gerraren garaian zentratzen bada ere, Martinezek oroitarazi du horrelako gertakariak lehenagotik ere hasiak zirela leku anitzetan Europan.