«Gaur egun, fragmentazio eta ikusgarritasun arazo bat dugu»

Urtarrilaren 2an hasi zen lanean Miren Arzalluz (Bilbo, 1978) Etxepare institutuan, eta, beraz, lau hilabete besterik ez darama euskara eta euskal kultura munduan hedatzea helburu duen erakundearen zuzendaritzan. Baina ondo ezagutzen zuen Etxepare aurretik ere, eta iaz Jose Antonio Agirre lehendakariaren inguruan Berlinen antolatutako biltzarrean ere parte hartu zuen. Artean erakundearekin harreman zuzenik ez zuenean. «Beti interes handiarekin jarraitu dut. Euskal Herritik kanpo bizi izan naiz luze, eta, ondorioz, badakit zer den Etxeparek nazioartean egiten duena. Sortu zenetik jarraitu dut». Historian lizentziaduna da; jantzigintzari lotutako Europako hainbat erakundetan lan egin du, eta Balentziaga museoko bilduma arduraduna izan zen zenbait urtez.

Ez daramazu denbora asko lanean Etxeparen, baina dagoeneko egingo zenuen erakundearen nolabaiteko diagnosi bat. Zein dira haren indarguneak?

Hain da erakunde gaztea, eman ditu lehenengo sei urte hauek oinarriak jartzen. Eta hori beti da izugarrizko erronka. Halako institutu bat abian jartzeak eman dezake erraza dela, dena dagoelako egiteko, baina oinarri horiek ondo ezartzea ez da batere erraza. Gainera, ekonomikoki garai zaila izan da, baina uste dut oinarri horiek ondo ezarri direla, nahiz eta erraza ez izan. Baina Etxeparek hazte eta zabaltze fase bat igaro du. Izugarri hazi da urte hauetan. Orain egokitzen zaigu beste fase batera pasatzea.

Zein fase da hori?

Egonkortzeko fasea. Bestelako hazkunde bat tokatzen zaio, agian ez hain ikusgarria, baina sendotzea ezinbestekoa da etorkizunari begira. Eta, horretaz gain, identifikatu ditugun beste ahulgune batzuei aurre egin beharko diegu. Erakundearen helburuak eta funtzioak izugarri handiak dira, euskal kultura eta euskara munduan hedatzea ez baita ahuntzaren gauerdiko eztula. Eta horrek, gainera, berekin dakar herriaren irudia zabaltzea, herriaren irudi positibo bat hedatzea. Hori erronka handia da; irudi hori kudeatzea nazioartean.

Herri bat bezala, osotasunean aurkeztea da gaur egun Etxeparek duen helburu nagusia? Hor hutsune bat dago?

Gauza asko egiten dira, proiektu ugari, baina gaur egun badugu fragmentazio eta ikusgarritasun arazo bat. Sortzaile askorekin lan egiten dugu, diziplina askotan, baina herri proiekzioa lantzea zailagoa egiten zaigu. Ahulgunea baino gehiago erronka bat da, eta horri heldu behar diogu.

Eta nola lor daiteke hori?

Bestelako proiektu batzuk landu beharko genituzke, dimentsio eta ikusgaitasun handiagokoak, komunikabideetan inpaktu handiagoa izango dutenak. Ikusgaitasuna lortzeko eta dimentsio handiagoko gauzak egiteko baliabideak behar dira. Eta horiek lortzeko pausoak eman behar ditugu.

Dimentsio handiagoko proiektuez ari zara, baina badaukazu zehazterik zein izan daitezkeen proiektu horiek?

Programazio handi eta garrantzitsuetan gure sortzaileak txertatu behar ditugu, baina ez banaka, baizik eta kolektibo gisa. Enbaxada baten rolarekin, herri baten ordezkari. Herri bezala egotea programazioetan, ekitaldietan. Zenbait aukera ari gara identifikatzen, eta orain egokitzen zaigu ikustea ea posible den lan hori egitea.

Zer zailtasun dituzue?

Baliabideak behar ditugu, ez dauzkagunak. Lehenengo zailtasuna da nazioartean eraginkorrak diren programazio eta eragile horiengana iristea. Zeure burua aurkeztu, eta herri bezala pisua eta interesa duzula erakutsi behar duzu. Demostratu egin behar duzu. Baina gero, nahiz eta erakunde horiek jarrera ona eta interesa izan, behar dira baliabideak. Eta guk bilatu beharko ditugu.

Eusko Jaurlaritzaren aurrekontuetan igo egin da Etxeparerentzako ekarpena. Hori ez da nahikoa?

Taldea sendotu egin da, eta igoera horrek egitura horren sostenguari erantzuten dio. Baina bestelako baliabideak beharko ditugu.

Eta nondik etorri beharko lukete?

Beste erakunde batzuekin egindako elkarlanetik, bai publikoetatik bai pribatuetatik. Fundazio pribatuak, enpresak...

Euskal Herrikoak?

Bai, zaila da gurekiko interesa izango duen kanpoko erakunde edo enpresa baten laguntza jasotzea. Beste kontu bat da proiektu jakin baten harira Europako laguntzak jasotzea, baina baliabideez ari garenean beste zerbaitez ari gara. Adibidez, gu Eunic-en parte gara [Kulturarako Institutuen Europako Batasuna], eta Eunicek ematen digu presentzia hori Europako Batasuneko zenbait forotan eta kultur diplomazia deitzen zaion eremu horretan. Bere programazio propioa ere badu, eta sustatzen ditu zenbait ekintza, eta gure sortzaileak txertatzen ditugu hor. Estatu bat ordezkatzen ez duen kide bakarra gara gu, Flandria eta Valoniarekin batera.

Nola dago kokatua euskal kultura nazioarteko foroetan?

Herri txikia garen heinean, gure mugak ditugu. Hori ezin da ukatu. Baina kokatu gara kulturalki interesa duen herri bat bezala, bai euskal kulturari esker, bai hemen sustatu izan diren hainbat kultur proiekturen ondorioz. Handienak badakigu zein diren: Donostia 2016, Guggenheim, Tabakalera, Zinemaldia... Hemen egiten diren kultur proiektu indartsuak dira, eta nazioarteko proiekzioa dute. Horiek kokatu egiten gaituzte munduan. Ni kanpoan bizi izan naiz, eta bilakaera hori bera sentitu izan dut. 2000. urtean atera nintzen kanpora, eta ordutik hona izugarrizko aldea sentitu dut. Alde batetik, gure hizkuntzaren berezitasunak pisua dauka, kuriositatez eta mirespenez segitzen baitute nazioartean, eta, bestetik, tradizioarekin dugun harremanarekin ere identifikatzen gaituzte. Eta gero eta gehiago, gure sortzaileen lanaren inportantziagatik. Baina errealistak izan behar dugu: herri txiki bat gara, eta gureak bakarrik ez diren estatuetan bizi gara. Horrek dakartzan mugekin. Eta, herri txiki bat garen heinean, gure oihartzuna ere mugatua da. Baina kulturalki ekarpen bat egin dezakeen herri bezala ikusten gaituzte. Gero eta gehiago. Horri heldu beharko genioke, kultura izango baita geure burua munduan aurkezteko adierazgarria.

Zein arlotan uste duzu dagoela ezjakintasun handiena?

Adibidez, ezin dugu ukatu gure hizkuntzan egiten den sorkuntzak bide zailago bat duela nazioartean mugitzeko. Horretarako ere bagaude. Egia da guk sustatu behar dugula gure hizkuntza ofizialetan egiten den sorkuntza, baina legeak ere esaten digu lehentasuna eman behar diogula euskaraz sortzen denari.

Zu Etxeparen hasi baino pixka bat lehenago sortu da institutuko kultura zuzendaritza, Irene Larrazak daramana. Zeri erantzuten dio horrek?

Lehen, zuzendari nagusiak bere gain hartzen zuen kulturaren sustapena, baina egia da euskara zuzendaritza bat zegoela eta kultur zuzendaritzarik ez. Oreka bat bilatzen da horrekin, eta lehen aipatu ditudan dimentsio handiagoko egitasmoak errazago egingo zaizkigu egitura berri honekin.

Euskal kultura nazioartekotzea izanda Etxepareren egitekoa, Euskal Herrian bertan ondo identifikatuak dituzue zuen solaskideak? Eta zer-nolako harremanak dituzue solaskide horiekin?

Egia da guretzat oso inportantea dela solaskideak ondo identifikatzea, sektoreka edo diziplinaka. Zer elkarte dauden, zein sektore dauden egituratu gabe... Adibidez, musikaren alorrean badago mahai sektorial bat, eta hori eredu oso polita da. Ondo legoke arlo guztietan horretara iritsi ahal izatea. Gainera, mahai sektorial horretan sektoreak identifikatuta eta ordezkatuta sentitzen du bere burua. Baina beti ez da hala izaten, diziplina bakoitzak garapen bat izan duelako. Hori etengabeko erronka da: solaskideak identifikatzea eta haiekin harreman etengabe eta jario bat izatea.

Etxepareren sendotzearen neurrikoa izan da euskal kulturaren sendotzea? Jaso duzue horren inguruko iritzirik?

Nik ez dut zuzenean bizi izan, orain dela gutxi hasi naizelako, baina gero eta sortzaile gehiagok erakusten digute nazioartekotzeko gogoa, nahia eta beharra. Hori bera izan daiteke sendotze baten seinalea. Baina argi dagoena da nazioartekotzerako nahia handitu egin dela. Gero eta jende gehiago etortzen zaigu nahi horrekin. Hori seinale ona da. Egia da ni neu ere kanpoan ibili naizela aukera bila...

Etxepareren egiteko nagusietako bat izan da euskara eta euskal kultura sustatuko duten irakurleak sortzea unibertsitate mailan. Zer-nolako balorazioa egiten duzue?

Estrategia akademikoak helburu bat du: prestigioa. Euskara eta euskal kultura ikertzea merezi duen gai bezala aurkeztea mundu akademikoan nazioartean, horrek dakar prestigioa. Euskal kultura kokatzea unibertsitatean. Horrek hedakuntza handia izan du urte hauetan, eta orain ezingo dugu erritmo berean hedatu, horrek baliabideak eskatzen dituelako. Orain, sarea sendotzeko ordua da, harremanak sendotu, komunikazioa areagotu eta abar. Irakurleak kultur dinamizatzaile ditugu, ez bakarrik irakasle, eta hori sustatu behar dugu.

Komunikabideetan oihartzun handia izan du Joseba Sarrionandiak Habanako irakurle postua eskuratu izanak. Ikusgaitasunaren ikuspegitik behintzat lagundu dizue Etxepareren lana lehen planoan jartzen...

Ziur aski jende askok ez zuen lan hori ezagutzen, irakurleena, eta horri esker ezagutzen du. Dudarik gabe, Sarrionandiaren aukeraketa ez zen irizpide horren arabera egin, baizik eta berak euskal kulturan duen pisuaren ondorioz. Irakurleak hautatzeko deialdi publikoak egiten dira, eta irizpide akademiko zorrotzak erabiltzen dira. Kasu honetan ere, prozesua berdina izan da. Baina, dudarik gabe, oihartzuna ez da berdina.

Euskara Munduan programa bere gain hartu du Etxeparek.

Euskara Munduan programa urteetan HABEk kudeatu du, eta euskal etxeetan euskara irakastea du ardatz. Agintaldia hasi zenean erabaki zen Etxeparek hartzea ardura hori, bere egitekoetan ere badagoelako ardura hori, euskal komunitateetara zabaltzea euskal kulturaren errealitatea. Erronka gisa hartzen dugu, kudeaketa aldetik erronka bat izango baita. Horretan ari gara, eta gure egin nahi dugu.

Etxera begira, Etxeparek bere burua ezagutarazteko beharra du oraindik?

Ziur aski bai. Eta horri ekingo diogu. Hori komunikazio erronka bat da. Estrategia bat diseinatzeko asmoa dugu, erabaki hori hartuta dago. Marka plan bat sortuko dugu. Funtsak lortzeko estrategia bat ere sortu dugu. Nazioarteko euskal sortzaile eta akademikoen sare bat ere sortu nahi dugu. Gure sareetatik kanpo kokatuta ere, munduan zehar beren bidea egiten dutenena. Gure eguneroko harremanetan ez daude, baina askok izango dute gurekin elkarlanean aritzeko gogoa. Oso garrantzitsua izango litzateke beren kulturaren enbaxadore sentitzea euren burua. Horiek identifikatu behar ditugu, eta gero harreman hori nola artikulatzen dugun erabaki. Badauzkagu lanak... ez gara aspertuko! [barrez].

Zenbat langile zarete Etxeparen?

Hamabi. Badaukagu lana, eta baliabideak ezin dira aitzakia izan aurrera ez egiteko. Aurkitu behar ditugu beste modu batzuk. Eta saretzea ezinbestekoa da bide horretan.

Orain, Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian, elkarlanerako prest egon daitezkeen solaskideak dituzue. Horrek zer-nolako ondorioak ekarriko ditu?

Bai, orain kanal ofizialak daude behintzat. Zain gaude Euskal Elkargoak zer forma hartzen duen ikusteko, baina denok pentsatzen dugu, nahiz eta eskumen politiko handirik ez izan, kulturaren eta hizkuntzaren alorretan izango dituztela eskumenak. Eta hor irekitzen dira guretzako elkarlanerako bideak. Gaur egun, EKErekin ari gara lanean, eta euroeskualdearen barnean hitzarmen bat ere badugu harekin, euskal sortzaileek Akitanian beren lanak heda ditzaten. Nafarroa ere sartu da horretan, eta orain ari gara identifikatzen zein erakunde izan daitekeen gure solaskidea. Horrek guztiak aukera berriak sortzen ditu. Eta hori ilusioz bizi dugu, guk euskararen eremu geografikoan lan egiten dugulako. Muga administratiboak ez dira orain arte muga izan horretarako, baina, dudarik gabe, bide ofizialak irekitzeak beste aukera batzuk ematen ditu. Ipar Euskal Herriko eta Nafarroako sortzaileek ere parte hartzen dute gure egitasmoetan, arazorik gabe.

Koiuntura politikoaren menpe gelditzen da, halere, Nafarroarekiko harremana...

Bai... orain egoera hau da, eta horri helduko diogu. Bideak irekiko ditugu, eta bideak ireki ostean, gero, askotan, ez da erraza izaten ixtea. Harremanak sortzen dira, dinamika berriak, eta, batzuetan, koiuntura politikoez harago, mantendu egiten dira.