Galesko murmurioen oihartzuna

Murmurioa titulua jarri diote Menna Elfyn Galesko poetaren liburuaren itzulpenari Arantza Fernandezek eta Eli Tolaretxipik. Haiek egin dute itzulpen lana, eta euskaraz eta galesez argitaratu du Maiatz argitaletxeak. Ingelesezko eta galesezko bertsio elebiduna hartu dute oinarri horretarako, 2012an kaleratu zena. Elfynek berak azaldu zuen interesa liburua euskaratzeko. Zergatik Murmurioa? Galesez murmuron da. Antzekotasun polita iruditu zitzaien poetari eta itzultzaileei; azken batean, «murmurio eta xuxurlatzez betea» dago liburua.

Poemen jatorrizko hizkuntza galesa da, eta Elfynek jorratzen dituen gaiak, berriz, denetarikoak. Gehienek zerikusia dute bere herriarekin. Galesko idazlerik ezagunenetako bat da, eta galesez idatzi izan du beti. Behin baino gehiagotan galdetu izan diote zergatik ez duen ingelesez idazten, ospe handiagoa lortzearren. Elfynen erantzuna irmoa da: «Galesa oso hizkuntza aberatsa da, eta obligazio bat da niretzat galesez idaztea. Datozen belaunaldietan pentsatu behar dugu». Antzerkiak eta operako libretoak ere idatzi izan ditu. Feministatzat du bere burua; alde horretatik, Galesko emakumeen «erreskate lana» egin du, Tolaretxipiren ustez.

Sentipen eta eguneroko egoera anitz nahasten dira Elfynen poemetan. Laguntasunaz mintzo da, erraustegi baten aurrean haurra zaintzen duen gurasoaz, txirlak saltzen dituen emakumeaz, arriskuez, eta murmurioaz. Catryn Glyndwr Galesko printzesa izandakoaren azken egunak ere kontatzen ditu. Glyndwr kartzelatu egin zuten bere seme-alabekin, eta denak hil egin ziren azkenean. Printzesa haren sufrimendua islatu du Elfynek olerkietan, baita ingelesek nola mespretxatzen zuten ere.

Liburuak 139 olerki ditu. Idazleak gai politikoagoak jorratzen zituen gaztetan; bere herriak, eremu urrikoa izanik, jasan behar zituen bidegabekerien inguruan idatzi izan zuen. Bere poesiak, baina, bilakaera bat izan du, eta, Elfynek azaldu izan duenez, ez du gauza horien inguruan pentsatzen: «Guztiaz eta, aldi berean, ezertaz idaztean pentsatzen dut. Galesez idaztea gustatzen zait, hizkuntza aberats bat delako, eta badira oraindik tratatu ez diren gaiak». 1960ko hamarkadan hasi zen idazten, emakumeak poeta gisa artean ikusiak ez ziren garaian, Elfynek adierazi duenez.

Diglosiaren eraginez

Poesia idazteko grina galesaren diglosia egoerak eragin zion Elfyni. «Ez genuen lege berdintasuna hizkuntzari dagokionez, dena ingelesez zegoen, baina, 1960tik aurrera, galesaren alde hasi ginen lanean», azaldu du. Poetak uste du gaur egun galesaren egoera hobea dela; aurreikuspenen arabera, litekeena da hemendik 30 urtera galesezko hiztunen kopurua 500.000tik milioi batera emendatzea.

Itzultzaileek aitortu dute hunkitu egin direla askotan itzulpen lanetan. Fernandezek adierazi du hasieran «kezkak» izan zituela, baina Tolaretxipirekin eta Elfynekin kezka horiek uxatzea lortzen zuela. Buruhauste dezente izan dituzte, itzulpena ingelesetik egin behar izan dutelako, poemak jatorrizkoan galesez idatzita zeuden arren. Elfynen hitzak ekarri ditu gogora Fernandezek: «Mennak esaten du poema batean itzulita dagoen zerbait irakurtzea dela mukizapi baten bitartez musukatzea bezala». Irudiak interpretatu dituzte elkarrekin, zer iradokitzen zien hitz batek edo besteak, eta Elfyn ondoan izan dute denbora guztian, prest edozein zalantzari erantzuteko.

Hizkuntzari dagokionez, nahi dutena adostu dute. Alegia, ez diete Euskaltzaindiaren arauei zorrozki jarraitu. «Ongi jotzen zuenaren arabera erabaki dugu olerkia nola osatu», Fernandezek azaldu duenez. Gaineratu du oso ongi pasatu dutela.

Philip Jenkins itzultzailearen bidez ezagutu zuen Elfyn Tolaretxipik; hark ezagutarazi zion Elfynen lana. Poetaren beste zenbait liburu gaztelaniara itzuliak zituen Tolaretxipik, eta hark proposatu zion Fernandezi liburuaren euskarazko itzulpenean parte hartzea. Lucien Etxezaharretarekin jarri zen harremanetan ondoren, Itxaro Bordaren bidez, Maiatzek liburua kaleratu zezan.