Galderez beteriko orgak

'ESTATU ETNOZIDAREN KONTRA'

Egilea: Joxe Manuel Odriozola.

Argitaletxea: Elkar.

Genero literario bat dugu saiakera, burura ekartzen didan irudia orga batena dena, galderez beteriko orgarena alegia: dela saiakeragileak bere buruari eginiko galderak, dela irakurleari saldu nahi dizkionak, edo biak batera. Badago, edonola ere, bertze saiakera mota bat —txarra ez duena zertan izan, badaezpada ere diot—, erantzunez beterikoa, edo erantzun biribil bakarrekoa. Eta agerian itaun egiten duenean ere, galdera erretorikoak baizik ez dira. Baina saiakera mota horrek ere, ezinbertzez, galdera mordo bat sorraraziko dio irakurle abisatuari, ez bada beronek aldez aurretik nahi dituen erantzunak kausitzen dituelako, gogoko duen ordena eta hierarkian antolatuak.

Bigarren mota honetakoak izan ohi dira Joxe Manuel Odriozolak aspaldin eskaintzen dizkigun saiakerak. Horrela ere azkenekoa, gaur hizpide dudana: aldez aurretiko balizko hipotesia —barka erredundantzia— bere buruan tesi bihurtuz gero bakarrik papereraturik. Tesia, funtsezko ideia: estatu etnozidaren erantzukizun erabakigarria hizkuntza gehienen galbidean. Horretarako, logiko denez, hizkuntzak eta herri-izaerak, etniak, elkarri lotu behar, glotozidioak edo glotofagiak etnozidioekin lotuko baditu.

Lehenagoko saiakerek euskara izan zuten aztergai, eta horietan harilkatu ideiek eta planteamenduek nabarmen uzten zuten beti atzetik teorizazio orokorrago bat zegoela, ez bakarrik euskarari buruzkoa, baita hizkuntzei buruzkoa ere, hizkuntza giza-fenomeno gisa harturik, filosofiko eta antropologikoki ikusirik. Horixe da azken lan honetan landu diguna: zer den hizkuntz fenomenoa bere unibertsaltasunean, nola zertzen den hizkuntza herri desberdinetan, zer den edo ez den hizkuntza bat herri bakoitzarentzat, zer galtzen den hizkuntza bat galtzen denean, galera horretan eragin/ten duten faktoreak, galerak ekidin ahal izateko gutxienezko baldintzak eta beharrak… Mundu zabaleko kultura eta hizkuntzetan barna eramaten du bidaide Odriozolak irakurlea, etxeko eta mundu zabaleko gidarien eskutik, etnologo, antropologo, soziolinguista, idazle, filosofo nola politikarien eskutik. Helburu, noski, euskararen bilakaera historikoa, gaurko egoera eta etorkizuneko arrisku eta bideak mahaigaineratzea izan du. Ohiturik gaituen idazkera jaso, dotore eta orobat adierazkorrean garaturiko lana.

Tesi saiakera da, itaun egiten duenean erretorikoki delarik. Baina batere erretoriko ez den bertze galdera anitz ere sortzen duena irakurleengan. Hemen nauzuen honengan galdera asko piztu du.

Adibidez, hainbat kontzepturen erabileraz: etnia terminoa, etniko izenondoa zein etno osagai daramaten hitz konposatuez; kolono eta etorkin kontzeptuen identifikazioaz; glotozidio eta glotofagia ez ote ditugun nahasten… Adibidez, tresna eta lorpen partzialen gutxiespenaz: euskara hezkuntz hizkuntza gisa lortu izanaz, literaturgintzaren indar-eraginaz… Adibidez, elebitasun sozialaren barneko contradictio in terminis horren ulerkerak zein elebakartasunera eramanen ote gaituen… Adibidez, euskara berreskuratzeko plan eta ikerketa guztien alferrikakotasunaz hizkuntza eta nazio izaera estu-estu lotu ezean. Adibidez, hizkuntzaren galeratik nazio burujabetasunaren galerarako sekuentzia-katea lege historikotzat jo beharraz. Adibidez, katarsi terapia, egoki jotzen duena pertsona batzuen tratamendu gisa hainbat eta hainbat psikologok, esleigarri ote den, arrisku larririk gabe, gizarte oso baten eremura… Adibidez, adibidez…

Baiki eta eiki, tesi saiakerak ere galderez beteriko orgen antzekoak dira, beharrik.