«Fikzioa errealitatea baino inportanteagoa bilakatu zitzaidan»

Pelikula ez-binario bat; izaera kolektiboa duena; transen ikusgaitasun politikoa lantzen duena; normak hausten dituena; eta maskulino eta femenino eraikuntzetatik harago doana. Mutazioan dauden gorputzak, transformazio konstantean dauden bizitzak. Eta guztia, testu poetiko batekin kontatua. Hori dena du Orlando, mi biografía política filmak, Paul B. Preciado filosofoak (Burgos, Espainia, 1970) ondutako lehen pelikulak. Virginia Woolfek 1928an argitaratutako Orlando eleberria du abiapuntu, eta generoari eta sexuari lotutako gaiak ditu hizpide.

BERRIArekin elkartu da B. Preciado filmaren inguruko argibideak emateko, eta Woolfen liburuaren lehen irakurraldiaz hasi du hizketaldia. Nerabea zela irakurri zuen aurrenekoz eleberria, inguruan ez zuenean haren bizitza politikoa, korporala eta sexuala imajinatzera eramaten zuen ezer, ez bazen modu normatibo batean behintzat. «Ume ez-binario bat izan nintzen. Alabaina, ez nuen eredurik, ez nuen erreferenterik, kontakizunik, narraziorik, ordezkaritzarik. Bat-batean, 12-14 urte nituenean, liburu honekin egin nuen topo. Abenturazko liburu moduan eman zidaten, baina irakurri nuenean, derrepente, fikzioa errealitatea baino inportanteagoa bilakatu zitzaidan. Liburu hori irakurtzean, esan nuen: 'Nire bizitza posible da, ez nago hain nahastuta'. Niretzat, Biblia eta Espainiako Konstituzioa baino garrantzitsuagoa bilakatu zen». Eta hala gaineratu du: «Errealitatea hilda dago batzuetan, inguratzen zaituena indarkeriaz eta heriotzaz beteta dago, eta fikzioa bizi eremu gisa agertzen da».

Aitortu du, baina, ez zuela inoiz pentsatuko Woolfen lan bat moldatu eta dokumental bat egingo zuenik. Prozesua nolakoa izan zen azaldu du. «Arte telebista franko-alemana gerturatu zitzaidan nire bizitzaren inguruko pelikula bat egin nahi zutela esanez. Horrek izutu egin ninduen. Konturatu nintzen ikuspegi klasiko eta normatibo batetik pertsona trans bat denaren errepresentazioa egin asmo zutela. Nik ez nuke hala kontatu nahi nire bizitza».

Ezezkoa eman zien B. Preciadok, baina tematuta jarraitu zuten haiek. Orduan, hala bota zuen: «Nire bizitzaren inguruko pelikula bat egin nahi baduzue, Virginia Woolfen Orlando eleberriaren moldaketa bat izan dadila. Woolfek idatzi zuen nire bizitza 1928an». Ez zuen benetan egin proposamena, baina zuzendaritzako kideei gustatu zitzaien ideia, eta hari proposatu zioten pelikula egitea. Baiezkoa erantzun zuen. «Egoera horretatik onik ateratzeko modu bakarra hori zela pentsatu nuen. Egingo dut pelikula, beste batek egin ez dezan. Hiru urte pasatu ditut Virginia Woolfekin. Iruditzen zitzaidan harekin esnatu eta oheratzen nintzela».

Pelikula egiteko, argi zuen gauza bat: modu kolektiboan kontatu nahi zuen bere biografia. «Nire bizitzaren istorioak ez du zentzu eta garrantzi handirik ez bada istorio kolektibo horren barruan». Filmean 26 pertsona aurkezten dira kamera aurrean Orlando moduan; horietako batzuk ezagutzen zituen lehenagotik, eta besteak «bilatzeko», casting bat egin zuen: «Derrepente, ehun lagun azaldu ziren, eta pertsona bakoitzak zera esaten zuen: 'Ni naiz Orlando, eta azalduko dizuet zergatik'. Horrek liluratu egin ninduen». 8 eta 78 urte arteko pertsonak ageri dira pelikulan, eta elkarren arteko konexio berezia egon zela azaldu du: «Filmatzea bera oso prozesu aberasgarria izan zen».

Norberaren bizipenak fikzioarekin uztartzen ditu pelikulak. Aldaketaz hitz egiten du filmak, metamorfosiaz; eta kritika ere egiten dio indarkeria instituzionalari. «Virginia Woolfen eleberriaren egokitzapen punk bat da, transen ikusgaitasun politikoa helburu duena». Preciadoren arabera, asmoa izan da pelikula ikusten duenari «momentu historiko bat bizitzen ari garela» komunikatzea. Ideia horretan sakondu du: «Gurea bezalako gizarte neoliberalean, antzeman egiten dizute bizitzeak duen imajinatzeko aukera, aldaketaren esperantzarakoa. Orduan, jendea biolentzia konstante batean bizi da».

Norberak nahi duen izena izan eta hari hala deitzeak duen garrantzia azpimarratu du: «Zaintza eta errekonozimendu politiko handia litzateke. Eta inork kendu ezin dizun ekintza poetikoa da». Uste du posible dela bestelako mundu bat, eta hori kolektiboki imajinatu nahi izan du: «Ni bezalako pertsona asko daude, bizitza ez-binarioak ditugunak gizarte binario batean. Baina beste bizitzeko modu bat ari gara asmatzen. Hobeto bizi da indarkeriarik gabe indarkeriarekin baino. Hobeto bizi da boterea birbanatzen gizarte hierarkiko batean baino. Hobeto bizi da poetikoki legearen menpe baino. Ez dut uste inork hori ukatu ahal duenik».

Zinemara jauzia

Filosofoa, idazlea eta arte komisarioa da B. Preciado, eta haren lehen film luzea du hau. Azaldu du ez duela inoiz zinemagilea izateko anbiziorik izan. «Beti pentsatu izan dut filosofian askatasun politiko handiagoa nuela, eta zinema beti iruditu izan zait gailentzen den industria kulturala. Merkatura hurbilago dagoen industria bat da, normalizatuago dago. Filosofoa zarenean, oso garrantzitsua da esperimentazio linguistikorako eremu ahalik eta zabalena izatea. Zinemaren kasuan, egia da askatasun espazio hori defendatu behar izan dudala». Aurrekontu txikia izan duela esplikatu du, baina harreman proportzionala egon dela «aurrekontu txikiaren eta askatasun handiaren» artean.

Kritika egin dio oro har zabalduta dagoen zinema industriari, eta publikoaren profil askotarikoan jarri du fokua: «Arazoa da beti imajinatzen dugula publikoa binarioa, heterosexuala, maskulinoa eta normatiboa dela, baina ez da egia. Inoiz ez dut pentsatu publikoan, baina bai nirea publiko orlandesko bat zela. Mutatzen ari den publiko bat. Galderak egiten ari dena etengabe. Publikoa inteligentea da, eta zure pelikulak publiko bat sortzen du».

Zinema egiteko intentziorik ez zuen arren, gustura dago prozesuarekin eta lortutako emaitzarekin. Erregistro konbentzionaletik aldendu dela azaldu du. «Zinemarekin, beste kolektibo batzuetara iristeko aukera duzu. Virginia Woolfen hizkuntza poetikoari heldu diot, eta espazio hori erabili dut ikuslearekin komunikazio zuzenagoa izateko». Egunotan Zinemaldian egongo da ikusgai pelikula, eta urriaren 11n estreinatuko da zinemetan.