Eztarriko trabei begira osatutako ibilbideak

Ezer ez da dirudiena Olatz Mitxelena (Oiartzun, Gipuzkoa, 1989) filosofia irakaslearen lehen liburuan. 2021eko udazkenean irabazi zuen Igartza saria —Beasaingo Udalak, CAF enpresak eta Elkar argitaletxeak elkarlanean ematen dutena—, eta haren laguntzarekin idatzitako narrazioen bilduma da Arrain hezur bat eztarrian (Elkar).

Arrakalak izenpean aurkeztu zuen proiektua hasieran. Orduan zioen, gogoetan, gorputzetan zein jendearen arteko harremanetan sortzen diren arrakalez hitz egin nahi zuela, horiek zirela ipuinetan agertuko zirenak: «Hauskortasuna, ezintasuna, hutsunea eta gabezia. Buruan nituen ideia horiek agertu zaizkit eta idatzi ditut». Aldatu egin dio izenburua, baina idatzi ahala errepikatzen zen elementu edo sentsazio bat topatu zuelako narrazioetan: «Guztiak ezberdinak izan arren, ikusi ditut isiltasuna, komunikazio falta eta esan ezina. Iruditu zitzaidan hori izan zitekeela [bildumarako] aitzakia, kontakizun bakoitzean errepikatzen direlako». Idatzi ahala agertu zitzaion izenburua, gero: «Arrain hezur bat eztarrian geratzen zaigun hitz bat da, ez aurrera ez atzera geratzen zaiguna eta esatera ausartzen ez garena. Ezkutatu nahi duguna, mina ematen diguna, beharbada».

Mundu propioak jasotzen ditu liburuak, norbanakoek sortzen dituzten mundu «partikularrak», Mitxelenak azaldu duenez. Minak dituen hamaika adierazpen bildu nahi izan ditu: «Munduaren logika aldatzen da bat-batean, eta, horren aurrean, deserosotasuna agertu». Badu, tartean, zahartzaroari buruzko kontakizun bat era kritikoan idatzia, zaintzaren inguruko hausnarketa biltzen duena. Errealitatearen pertzepzioaz ere hitz egiten du beste ipuin batek, aipatuz nola lausotzen den edo nola lausotzen duen bakoitzak begiztatzen duen errealitatea. Alde egin beharraz, bizilekutik aldendu beharraz ere idatzi du.

Halaber, hizkuntzaren gaiari heldu dio beste ipuin batean: «Diglosia egoerak sortu diezazkigukeen zaurietatik abiatu naiz kontakizuna egiteko».

Idazkuntza «kontzientea»

Fantasiazko ipuinak dira batzuk, errealistak besteak. Idazleak nabarmendu du literaturaren jolasa zaiola interesgarri, eta hizkuntzari garrantzi berezia eman diola idazketa prozesuan ere: «Bestelako logika bat bilatzen ahalegindu naiz, ohikotasunetik ateratzeko». Baten batean, saiatu da ahots ezberdinak agertzen eta ikuspegi ezberdinetatik kontatzen: «Interesatzen zait pertsonaia bakoitzaren psikologiaren ñabarduretan sartzea, eta eguneroko bizitzari begiratzea».

Ikasteko bidea izan da Mitxelenarentzat liburu hau egitea; hala aitortu du berak, bederen: «Bide horretan, ariketak eta erronkak jarri dizkiot neure buruari. Neurri batean, beharbada, estilo ariketaren bat ere bai». Saiatu delako, hitzekin esandakoaz gain, esan nahi zuena hizkuntzarekin berarekin esaten: «Alegia, hitzek kontatzen dutenaz gain, esaldien ordena, puntuazioak eta erritmoak ere moldatu ditut. Narrazio gehienak, akaso, laburrak eta biziak dira, baina bada erritmo pausatuagoa duen besteren bat; giro eta tonu konkretuak bilatu ditut».

Batzuetan, nahita, ipuinak hala eskatzen zuelakoan, lokaztu ere egin du «pixka bat» hizkuntza: «Esaldiak, batzuetan, arrapaladan joango dira, elkar zanpatuz ia; beste zenbaitetan, hitzak ere nahita errepikatuko dira, behin baino gehiagotan, giroaren alde».

Hizkuntzarekin esateaz gainera, «kontzienteki» idatzi du gorputz osoarekin ere: «Bilatu egin ditut ipuinak, eta badute iluntasun, deserosotasun eta zikintasun puntu bat. Baina egia da atera ere egin zaidala hori. Momentu batzuetan, neure buruari ere esan diot berriz ari nintzela zauri beraren gainean bueltaka».

Zauriaz, zorneaz, goragaleaz idatziagatik, bada umorea ere. Ondo pasatu du idazten, barre egin du. Atera egin zaio batzuetan zulo igualetara bueltatzea, beti inguru berdintsuetan; eta beti deseroso: «Errealitatea gogorra da, eta mina ere badago. Begirada hori eduki dut».

Piezaz pieza eraikia

Ursula K. Le Guin idazle estatubatuarrari irakurri zion Mitxelenak pintura, musika zein dantza bezalako arte diziplinetan ohikoa dela imitazioz ikastea: «Baina literaturan, deserosoago egiten da, plagio kontuengatik. Horri bueltaka aritu naiz, ni ere liburu honetan imitazioz aritu naizelako». Ahotsak sartu ziren ipuina jarri du adibidetzat, zeinak Julio Cortazarren Casa tomada eta Uxue Alberdiren Dena ez dago gure esku ipuinak dituen oinarrian. Horietako elementu batzuk kopiatuta daudela esan du, baina, gero, beste gai batera eraman du.

Haurrentzako eraikitzeko jolasen modura sortu du lana Mitxelenak: «Pieza bat jarri, hari beste bat erantsi, eta horrela jarraitu. Aurretik pentsatu gabe nora iritsi nahi dudan edo zer sortuko dudan. Erabakiak hartzen».