«Ezagun izatea baino garrantzitsuagoa da existitzea eta funtzionatzea»

Paperak ordenatzen, hari solteak lotzen. Agurra antolatzen. Hogei urtez Eresbil Musikaren Euskal Artxiboko zuzendari postuan egon ostean, badoa Jon Bagues (Errenteria, Gipuzkoa, 1955). Pello Leiñenak hartuko dio lekukoa, eta haren izena iragarri berritan hartu du BERRIA Baguesek, doinu, izen, erritmo, ahots eta memoria gehiagoren biltegi den egoitzan.

Zer da hainbeste urte hau guztia barrutik eraman ostean lekukoa ematea? Zer sentitzen da?

Ez dut pentsatzeko denborarik ere izan. Koronabirusaren krisia ere oso arraro bizi izan dut: hona bakarrik etortzen ibili naiz, denetariko lanak egitera. Horregatik, oso goian nago oraindik [hegazkin baten aireratzea marraztu du eskuarekin]. Baina jaitsiko naiz...

Abiapuntura joanda: nola zegoen Eresbil heldu zinenean?

Hasieran, Andra Mariren barnean zegoen; Jose Luis Ansorena Andra Mari abesbatzaren zuzendaria zen, eta hango jendeak laguntzen zion Jose Luisi. Ilusio handiko ideia eta ekintza bat zen, baina profesionaltasun gutxikoa. Hau 1974an hasi zen. Ni Madrilera joan nintzen 82an, artxibozain kurtso bat egitera, baina bueltan Eresbilen zentratzeko ideiarekin. Hemen, hasiera-hasieratik profesionalizazio prozesua bizi izan dut nik. Gaur egun, 11 langile ditugu, profesionalak denak. Soinu teknikari bat ere badaukagu, lehen pentsaezina zena. Talde sendo bat izatea lortu dugu erakundeei esker; haiek babestu dute Eresbilen organigrama eratuz joatea.

Profesionalizazioaren lekuko soilik ez: gidari ere izan zara.

Bai. Aldaketa hori ondo pentsatu behar zen, eta ereduak bilatu. Estatuko beste erakunde asko ikusiz egin genuen, eta niri bidaia egokitu bat ere egin zidaten Britainia Handian, hango erakunde asko bisitatzeko. 1986an hasi ginen profesionalki lanean, bi lagun, kontratuarekin. Eta nik esan nuen lehen gauza: «Nazioartera joan behar dugu. Hemengo jakintza mugatua da». Kongresuetara joaten hasi nintzen, pixkanaka, eta horrek asko lagundu dit.

Joxean Muñozek ere aipatu du hori, euskal musika nazioartean jartzeko egin duzun ahalegina.

Bai, inportantea da. Gaur egun nazioartean ezagutzen gaituztela uste dut, ez bakarrik Europan.

Eta nolakoa da eguneroko lana gaur Eresbilen bertan?

Gure lan ildoetako bat da jakitea zein funts dauden eta non; jakitea funts hori inportantea dela eta halako etxean dagoela. Gerturatu egin behar dugu haiengana, hori Eresbilera ekartzera animatzeko. Hori ez da egun batean egiten. Tomas Arbizuren funtsaren kasuan, adibidez, hogei bat urtez ibili gara lan horretan, eta hona ekartzen hiru urtez. Beste kasu batzuetan ez: Guridirenaegun batean ekarri genuen; Madrilera joan, dena autoan sartu, eta ekarri.

Gero eta gehiago izango dira euskarri fisikorik gabeak.

Bai. Fonografian fisikotasuna galtzen ari da. Disko konpaktuak ateratzen dira, baina 14-15 urtekoena iTunes da, Spotify... Orain arte, talde batek disko bat egiten zuen, iraupen jakin batekin. Orain ez; orain zintzilikatu ditzakete hiru kanta, bat kendu, beste bi jarri... Horrek lana zailtzen du, jakin egin behar baituzu hori existitzen dela. Euskal Herrian banatzaile oso gutxi ditugu; gehienak kanpoan, AEBetan asko, eta inork ez dizu esaten: «Hau atera da». Normalean zuengandik elikatzen gara, eta lege gordailutik ere kopia bat jasotzen dugu, baina artistek lege gordailua entzuten dute eta ogasuneko zerbait dela pentsatzen dute, ez dute ondarean edo kulturan pentsatzen. Egia da izena ere ez dela makala... Euskal Herrian ekoizten den guztiaren ale bat etorri beharko litzateke hortik, baina erdia bakarrik iristen da. Beste erdia...

Egunkariak, irratia, lagunak...

Bai. Bada, hori da alde batetik hemengo lana: jasotzea, gero hori kudeatzea eta sistema batetan sartzea. Eta gero hori zabaltzea. Interneteko webgunea jarri genuen martxan, hori ere niri tokatu zaidan prozesu bat izan da.

Lanak zabaltze horretan sartzen da Musikaste jaialdia ere.

Bai. Berez, Eresbil Musikastetik sortu zen, baina gero buelta eman eta Musikaste Eresbilen ekintza bihurtu da. Zabaltze horretan ditugu erronka handienak, batez ere eremu digitalean. Jaurlaritza ari da dirua jartzen hor.

Sumatzen duzue erakundeek Eresbilen lana aitortzen dutela?

Bai, bai. Ondare eta kultur sistemaren parte garela bai. Baina naturala da, ez? Egia da, eta hori ere sumatzen dut, Euskal Herrian oraindik egiteko daukagula liburutegien sistema sendo bat. Eginago dago artxiboen sistema bat, liburutegiena baino. Udal liburutegiak daude, hori oinarria da, baina gero daude liburutegi espezializatuak, unibertsitatekoak... hori guztia, nire ustez, ongi eratu gabe dago. Eta hor Eresbilek bere lekua eduki behar luke.

Zuenera doan erabiltzailearen profila zein da, gutxi asko?

Oso plurala da. Gure bezeroak ez dira pertsonak bakarrik, erakundeak ere badira: diskoetxeak, orkestrak —haiekin harreman estua daukagu; partiturak eskaintzeko, garbira pasatzeko...—, banden mundua, txistulariena, hezkuntzako erakundeak, Musikene batez ere. Eta gero pertsonak daude: musikariak lehenengo, errepertorio bila-edo etortzen direnak; baina baita ikertzaileak eta bezero arruntak ere. Barre egiten dugu, baina inauteriak gerturatzen direnean, bat baino gehiago etortzen da: «Aizue, badaukazue pailazoen musikarik?».

Igartzen duzue nahiko ezezaguna dela hemen egiten den lana?

Neurri handi batean, bai. Baina agian horrela izan behar du. Nork ezagutzen du ura kudeatzen duen egitura? Baina egon, egon behar du, eta funtzionatu behar du. Ura behar badugu, ura garbi iritsi behar zaigu etxera. Batez ere musika munduak ezagutzen gaitu. Saiatzen gara gehiagorengana heltzen, baina agian jendeak beste nahi eta beste behar batzuk ditu. Hemen gertatzen zaigu: Errenteriako askok ez dakite zer den Eresbil. Saiatzen gara, baina ezagun izatea baino garrantzitsuagoa da existitzea eta funtzionatzea.

Zerbitzu ona ematea.

Bai, eta gure zerbitzuak horiek dira: gure ondarea galtzen ez uztea, berreskuratzea, zaintzea, katalogatzea eta informazioa kudeatzea; eta hori guztia kaleratzea, ahal den neurrian, eskura jartzea.

Nola ikusten duzu jardun hori gaurko munduan? Lan pausatu bat dirudi: bildu, gorde, zaindu... Ez dira bogan dauden balioak.

Ez, inola ere ez. Gaurko munduan produktu batzuek lau edo sei hilabeteko iraupena dute. Gero, desagertu egiten dira askotan; Interneten gero eta gehiago gertatuko da. Urtekoa kudeatu behar dugu. Behin baino gehiagotan gertatu zaigu: duela lau urteko lan bat erostera joan eta ezin topatzea.

Helduleku moduko bat izan daiteke Eresbil, dena gero eta iraungaitzagoa den honetan?

Bai... Kulturarako, gu zuhaitz baten zuztarretako bat izango ginateke, memoria lantzen duena. Memoriarik gabe... adineko pertsonak memoriarik gabe zertan geratzen dira? Herri batentzat berdin; jakin behar da nondik gatozen. Musika kultuan zein diskogintzan, idazten duenak etxean idazten du, eta obra asko estreinatu gabe gelditzen dira. Orain, Musikasten bertan, saiatu gara emakume musikarien lanak zabaltzen. Bagenekien bazela konpositore bat, Iparraldekoa, jaio Uruguaien egin zena. Bere funtsa Baionako Euskal Museoan utzi zuen hil zenean, 1940ko hamarkadan. Orkestrako obrak idatzi zituen, eta inork ez ditu ezagutzen. Horietako bat eman nahi genuen aurtengo Musikasten: ballet bat, Gipuzkoa. Urrirako utzi nahi genuen, baina obra handi bat da, orkestra handi batekin, eta aurrerago egin beharko dugu.

Esan duzu aurkezpenean musikarekiko bulkada bat izan dela historikoki Euskal Herrian.

Bai, baina ez da izan lineala. Garai batean euskal musikagileak hemendik kanpo oso-oso ezagunak ziren. Orain, aldiz, oso konplikatua da. Dena oso atomizatuta dago. Orain, 50 bat urte dituzten musikari oso sendoak dauzkagu, oso onak, baina bultzada bat behar dute. Musikenerekin liburuxka batzuk egingo ditugu orain, nazioartean horietako hiru aurkezteko: Teresa Catalan, Ramon Lazkano eta Felix Ibarrondo.

Atomizazioa, bultzada falta... Horiek ikusten dituzu nabarmen egungo musika panoraman?

Bai, eta oparotasuna. Baina zer musikaren panorama? Musikaz baino musikez hitz egin beharko genuke. Ez du zerikusirik jazzaren munduak rockarenarekin edo punkarenarekin. Hain gara herri txikia, ahazten zaigu bildu egin behar dugula. Basque Music labela egin beharko genuke; bestela, kanpoan ez zara inor. Konpositore bat, bere partiturarekin, nora joango da? Sistema baten barruan egon behar du, eta sistema horrek lagundu behar dio.

Lehen aipatu dut liburuxkena, eta hori bai da garrantzitsua. Frantzian esaten dute penser la musique. Musikaz pentsatu, musikaz idatzi. Euskal Herrian aldizkari bakarra daukagu: Entzun. Gehiago behar ditugu ikerketa bultzatzeko. Ikerketaren ondorioz eta ikerketari esker musika asko aurrera atera daitezke. Askotan pentsatzen dugu bakarrik musika kontzertuei esker ateratzen dela, eta ez: ekintza oso ezberdinak behar dira.

Leku handiagoa emanez, oro har.

Bai. Irratietan jartzea behar da, musikaz hitz egitea, mundu akademikoan aztertzea... Prozesu zirkularrak gertatzen dira gero: jaialdietako programatzaileek aldizkariak irakurtzen dituzte, ideiak atera, horiek programatu.

Pobre sumatzen duzu hori dena euskal musikaren esparruan?

Txiki. Horregatik, txikiak garelako, beste indar batzuk lortu behar ditugu. Ez jokatu Londresen biziko bagina bezala. Dokumentazioa guri dagokigu, baina hezkuntzak ere badu bere zeresana.

Erretiroa heldu zaizu. Zer plan?

Bernardo Atxagari irakurri nion bi zerrenda egin behar genituela: epe motzean lortu nahi dituzun hamar nahiekin bata, eta epe luzekoekin bestea. Hasi naiz, baina oso konplikatua da [barrez]. Deskantsatu, eta tropako beste kide bat naizela ohartzetik hasiko naiz. Mila kontutan jarraituko dut; Donostiako Orfeoiaren batzordean, Euskadiko Orkestran... Eta beste gauza bat ere bai: koaderno txiki baten, orriko ideia bat idazten, musika ikerketarekin lotutakoa. Horri ere helduko diot.

Nondik datorkizu ikerketarako halako pasioa?

Ez dakit. Jakin-mina behar duzu, pazientzia, baina jakituria ere bai, aurretik egin dena ezagutu. Gai izango naiz? Ez dakit, baina lasai hartuko dut. Esaten da askotan nobelista nobela bakar baten idazlea dela, azkenean, beti ari dela gai baten bueltan. Nik nire artxibozain ibilbidea Arantzazuko artxibo zaharrean hasi nuen, eta han badago beste artxibo bat, ia ukitu gabe. Iñakiri [Beristain] hil baino lehen esan nion agian animatuko nintzela. «Hitza hartzen dizut!», esan zidan. Hori ere izan daiteke orain.