Pastoralak alde gorriaren eta alde urdinaren arteko gudukak izaten dira; ona eta txarraren arteko betiko dualismoa. Baina gudukak, noiztenka, tauladatik jaitsi ondotik ere jarraitzen du; orduan, ez da haboro antzerki kontu bat, baizik eta giro errealeko eztabaida bizia. Halakoak anitz iragan dira azken urteetan: zuberotar pastoralzale andana batek zinez begi txarrez ikusi du Euskal Herriko beste zenbait lurraldetan ere pastoralak berriz antzezten hasi izana. Gaur egun, egoera hobetuz doa, eta aiseago onartzen da urte bakarrean pastoral bat baino gehiago aurkeztea, hala gisan aurten.
Pastoralen jatorria ez da zinez zehaztua, eta gaia ikertu dutenen teoriek ez dute beti bat egiten. Nagusitzen den bertsioaren arabera, halere, pastorala Erdi Arotik heldu da gaur arte; garaian, Europa osoan ematen zen. Urteetan emanaldiak bakandu ziren, eta Zuberoan besterik ez zen mantendu. 2010eko hamarkadatik geroz, zenbait pastoral Zuberoatik kanpo ere erroak egiten hasi zen berriz. 2014an, hasteko, Gerezien denbora pastorala eman zuten Itsasun (Lapurdi); 2015ean, Joxemiel Bidador – Iruñeko euskaldunak pastorala Iruñean; 2016an, Katalina de Erauso pastorala Baionan; 2017an, Karmen Etxalarkoa pastorala Etxalarren (Nafarroa); 2018an, Andere serora pastorala Hiriburun (Lapurdi); 2022an, Maddiren trajeria Xareta eskualdean.
Geografia eta sexua
Zuberoatik kanpo egin diren azken lau pastoralen errejenta Pantxika Urruti izan zen; aurten, Xarnegu eskualdeko Inesa Gaxen pastorala taularatzen du. 2016an bere lehen pastorala eraman zuenean, zenbait zuberotarren haserre gorria eragin zuen. Urrutik, alta, ezin du konprenitu: «Bat edo besterekin elestatu nauzu, baina ez ditezu argumenturik. Zer, zuberotarrena dela? Atxiki ditezu, hori bai, eta beharrik ere, baina haiena dela? Nolaz? Nik ez dizut batere konprenitzen zergatik hola diren».
«Bat edo besterekin elestatu nauzu, baina ez ditezu argumenturik. Zer, zuberotarrena dela? Atxiki ditezu, hori bai, eta beharrik ere, baina haiena dela? Nolaz? Nik ez dizut batere konprenitzen zergatik hola diren».
PANTXIKA URRUTIErrejenta
Detaile deigarri bat. Joan den urteko Urdinarbeko pastoralean, hots, Jean Louis Davantek aitzinsolasa emazteei buruz idatzi zuen. Hala nola geroz eta haboro diren idazten, bai eta errejent lanetan, bai eta pastoralen sujet gisa. Zuberoako pastoralak dira nagusi, baina ez beti. Izen zerrenda luzeago horren barruan, aipatzen dituelako Maite Berrogain edo Itxaro Borda idazleak ere, eta Zuberoatik kanpo eman dira euren pastoralak. Alta, nehon ez da Ihitz Iriart agertzen, eta Pantxika Urrutiren edo hark jokatutako pastoralen aipamenik ere ez da egiten. Eta testutik kanpo geratu dira, ondorioz, pastoral horietako protagonista izandako Euskal Herriaren historiako emazteen aipamenak ere.
Zuberoan ere, zenbait emazte aipatu izan dira pastoraletan; Ximena pastorala izan zen, adibidez, edo Madalena de Jauregiberri pastorala. Halere, bazuen aspaldi ez zela berriz agitu, eta Lapurdin 2016az geroz eman diren pastoralekin abiatu zen dinamika.
Igaran denboretan, alta, gerra ez zen halakoa: XVII. mende erditsuan, Oihenart izeneko mauletar abokatu eta poetak eskuizkribu batean zehaztu zuen, hori baino mende bat lehenago Artzain gorria izeneko pastorala emanik izan zela Donibane Garazin; Baxenabarren, beraz. Eta, garaian, hiruzpalau pastoral eman ohi ziren urte berean; batzuetan, herri berak urte batean eta ondokoan ere ematen zuen.
Lau pastoral emanen dira Euskal Herrian aurten, eta beste zenbait aldiz baino aharra gutiago sortu dira. Ohiko udako pastoralaren kontra, beraz, Xarnegukoa, Iruñekoa eta Matalaz pastorala; baina, kontrako baino kide ikusiz gero lau trajeriak, orduan euskarak etorkizuna zohardiago. Beñat Larrori aurtengo udako pastoraleko idazleak berak erran du: «Euskaraz baldin bada gauza haboro, haboro eta hobeki. Eta arrakasta badute, hobe!».
