Etxe erorien hitzak

Urteek termiten lana egiten dute. Bizitzak hormetan gora ari den huntzezko suge batek bezala egiten du lan. Ahazturak bere lana egiten du, inork oroitzapenen txerri-hiltzeko aiztoarekin arrastoa sartzen ez duen arte. Penalonga ametsez beteriko loaldi batean dago, lo, itzal eta mamu film batean, ilbete gorri etengabe batean.

Egunkariak kronika bat egitera bidali nau, bidezidor itxiez, eta baita ere inoren itzuleraren helmuga ez diren herrixkez, libelo tankerako ediktu anonimo batean hondamenera zigortuak haiek. Banoa hirugarren eskuko nire 4x4an Far Westean barneratu ziren aitzindarien emozio hein batean beldurtiarekin. Sasitzaren lurraldean, asunen eta muskerren eremuan barrena urratzen dut bidea, imajinatzea beti kosta izan zaidan iragan baterantz.

Penalongatik hasten naiz. Gogoan harturik haurrei gutxien gustatzen zaien mokadutik hastea gomendatzeko joera, akaberan sari zaporetsu bat lortzeko esperantzan. Nire kasuan, saria agian kontratu finko bat izango da. Zerrendako 31 biziguneen artean, abuztuko egun guztiak betetzeko adinakoak, itsas mailatik 700 metrora dagoen aurkintza hau ageri da, altitude aldakorreko mendien arteko haran bat. Saileko koordinatzailearentzat izen bat besterik ez da, baina niretzat, haragi bizitako mina. Ondorengotzan hartutako min bat, begien kolorea, ilearen testura edo sudurra bezala. Hark, ordea, ez daki, eta nik ez diot esango.

Amamak ezin zuen aizto bat ikusi negarrari eman gabe. Psikiatraren esanetan, belonefobia zuen, alegia, gauza zorrotz eta ziztakarien alderako beldur gaindiezina. Ez dut gogoan inoiz ikusi dudanik patata bat zuritzen edo ogi zati bat mozten meriendarako bisitan joaten natzaionean. Etxearen gobernuaz arduratzen zen arren, bere belaunaldiko emakume gehienak bezala, pila bat eginkizunetan lagundu behar izaten zitzaion.

Hemen sekula egon ez naizen arren, ezagun zait plaza, bere jiran etxe guztiak dauzkana. Kubatik etortzean birraititak egindako erretratuak dauzkat gordeta. Ernemann kamera gogoan zeukan amamak, eskusoinu txiki bat bezala zabaltzen zena gero berak bere oinarrizko laborategian errebelatuko zituen irudiak jasotzeko.

Etxeak esan dut, baina hobe izango nuen etxe eroriak esan. Orain neuk egiten dizkiet erretratuak karrera amaitzean gurasoek oparitutako Nikon digital batekin. Etxe eroriak, behea jotako eraikinak. Lau. Lau historia, hormak jotzean itsaso samingarri izan zen izuaren ertzean porrokatutako hareazko gazteluak bezalakoak.

Gure arbasoen etxea. Balkoi eguzki-begi zabala eta ukuilu itxia. Atetzarra tente, baina abaildurik, herdoilak jandako gontz bakarrari loturik. Tximinia laukizuzena, behiala lau kantoietan lurrezko ontziz apaindua. Mirariz-edo, haietako batek oraindik badirau prismaren ondoz ondoko bi aurpegiren elkargunean, haizeari aurre eginda.

Begiak itxi, eta nire burmuinak berrosatu egiten du eraikina hainbeste aldiz ikusitako argazkiei esker. Haren aurrean, amona neska bakarra da hiru mutil neraberen artean. Begiak berriro zabaldu, eta errealitateak astintzen nau etsai gaizto batek bezala. Sartzea erabakitzen dut, jakin arren arriskutsua dela. Beheko solairuan dena da harri puska eta altzari desegin. Ganbara da arriskutsuena, goiko solairuko tarte askotan falta baita. Izu-laborritan, gora egiten dut, arriskutan baina kontuz.

Oholek kirrinka egiten dute, abertituz bezala. Tentu handiagorekin nabil, hormen ondotik, han beheak sendoagoa baitirudi. Hiru geletako zortzitan, paretak zintzilik daude, zoruaren gainean sostengatu beharrean, halakorik ez dago eta. Beste bosten artean denetarik dago. Bat ia ukitu gabe dago, horman sartutako armairu eta guzti. Armairuko atea zabaldu, eta hara non hondo bikoitza duen. Motxilatik labana txiki bat atera, eta palanka egiten dut tranpala altxatu eta gordelekura iristeko. Hauts-laino batean irekitzen da azkenean, eta zolan tapa gogorreko koaderno bat ikusten dut, kontuak eramateko erabiltzen ziren horietako bat, bai eta karpeta bat paperez betea, denborak histutako xingola gorri bat daukana.

Kargak zaildu egin du jaitsiera. Hala ere, kontuz ibiltzea ahaztu zait, indar ikusezin batek berehala irtetera bultzaturik. Behin kanpora ezkero, beste etxe eroriei erreparatu diet. Terrazadun eskailerak zeuzkana, non amama jolasten baitzen Tino eta Rosiñarekin txantxapotazko kikaretan alegiazko kafea hartzen. Onofre jaun zoritxarrekoarena (izena ahoskatzen zuen bakanetan, zakartu egiten zitzaion ahotsa amamari). Ahizpa bakarti zaharrena, biak ala biak ahalordez ezkonduak hemen beren mutil-lagun izandakoekin, handik egundo itzuli ez zirenekin.

Egunkariaren hemerotekaren bidez izan nuen krimenaren berri. Karreran nengoen oraindik. Aitaren aldeko nire sustraiak dauden udalerriko albiste zaharren xerka ari nintzela, hirurogeita hamabost urte lehenagoko gertakari batekin topo egin zuen. Hirurogei urteko gizon batek, beroaldi batean gaur egun psikosi-agerraldi esango genuke, edo halakoren bat, tiroz hil zituen Penalongako biztanle guztiak, eta gero bere buruaz beste egin zuen. Hamahiru izan ziren, hilkintzaren ustezko egilea kontatuta, tragediaren gertalekuan geratu ziren gorpuak. Neskatila batek salbatu zuen bizia, lasterka atera eta maistrarenean gorde zelako.

«Neskatila neu naiz esan zidan amamak zer aurkitu nuen jakinarazi niolarik. Nitaz abusatu zuen gizon hari aiztoa sartzen saiatu nintzen. Zoratu egin zitzaion. Etxera joan zen eskopetaren bila, eta beste hiru etxeetara sartu zen, ateak zabalik baitzeuzkaten beti bezala. Ez zen inor onik atera, aurrean duzun hau izan ezik. Lasterka irten nintzen, beldurrak harturik egin berria nuenagatik. Iruditu zitzaidan garrasiak eta tiro-hotsak aditzen zirela nire bihotzaren taupadekin nahasian. Clara andrearenera joan nintzen laguntza eske, Castiñeirara, Penalongatik bost kilometrora. Barruko harra hozka dabilkit neu izan nintzelakoan errudun bakarra. Ez dut inoiz itzuli nahi izan hara». Eta horrenbestez amama begiak tristatzen zitzaizkion pentsamenduaren toki hartara bildu zen.

Autoan eserita nago, kontu-liburua irakurtzen eta birraititaren dokumentuetan aztarrika. Horiei esker orain badakit guztiak hil zirela Onofrek aititarekin egindako 20.000 errealeko zor batengatik. Gizonaren lursailik onena zen abala, eta ordaintzeko epea krimenaren egunean bertan ahitzen zen.

Biharamunerako laga dut Castroncelorako bisita duela mende erdi baino gehiago osorik kiskali zen herrixka, eta amamarengana noa. Dena azaldu diodanean, laurogei urtez atzeratutako irribarre bat azaldu zaio begietan.

Itzultzailea: Iñigo Roque Eguzkitza