«Espero dut nehoiz ez dudala aurkituko musikaren sekretua»

«Goya bera elkorra zela, hau marka!». Txiste hori egin dio lagun batek. Eta gustukoa du errepikatzea. Jatorrizko musika onenaren Goya saria eskuratu berri du Pascal Gaignek (1958, Caen, Normandia, Frantzia), Handia filmeko soinu bandagatik. Umorerik ez du eskas. Sariak poztu badu ere —«nolaz ez!»—, bere egunerokora itzuli da, irrikaz. Badu lanik, gainera. Harena da martxoan estreinatuko duten Errementari filmaren musika. Presunto culpable (Ustezko hobenduna) telebistarako thrillerra, eta Vitoria, 3 de marzo (Gasteiz, martxoak 3) ditu beste bi proiektu hurbilak. Musika. Filmentzat—ehundik gora film musikatuak ditu—, bakarka, beste musikariekin, orkestrentzat... Baina beti musika. Konposizioa. «Horrentzat egina naiz, ez da dudarik». 14 bat urtetan hasi zen gitarra jotzen. Maxime Le Forestier, The Doors, The Beatles eta abarren garaia zen. Taula gaineko adina iristerakoan, Errobiren garaiak ziren. Duhalde eta Ducauk Bokalen eman zuten kontzertuko lehen partean jo zuen. Usu konpositore normandiar gisa aurkezten bada ere, Euskal Herrian iraganak ditu 45 urtetik gora. Normandiarretik deus gutxi dauka Gaignek. Zortzi hilabetetan joan zen handik. Aita eta ama bretoiak zituen. Aitaren lanbideagatik — ingeniaritza militarrean aritu zen lehenik, eta zibilean gero—, etengabe mugitzen zen familia. Eta horrela iritsi zen Baionara. Kasualitatez. Egon, ordea, ez da kasualitatez egon hemen. Donostian bizi da azken 35 urte hauetan.

Handia-ko lantaldea aspalditik ezagutzen duzu.

Gure bulegoak ondoan genituen. Jada parte hartu nuen haien lehen film laburrean, eta ondoko dokumental eta fikzioetan ere bai. Aitzinetik ezagutzea: horrek anitz balio du. Badakit nondik ibili haien zirkuitu psikologikoan.

Zirkuitu psikologikoa?

Bai, nola pentsatzen duten, zeren bila dabiltzan. Hasieran, Handia Cannesen aurkeztu nahi zuten. Ondorioz, hiru hilabete gelditzen zitzaizkigun musika egiteko. Lehen bertsio bat osatu genuen, baina azkenean Cannesek ez zuenez hautatu, hiruzpalau hilabete irabazi genituen. Berriz hastea erabaki genuen: kasik %70 berriz idatzi nuen. Lehen bertsioa abenturazko film batena zen, bigarrena psikologikoagoa zen. Bi anaiaren arteko harremanari lotuagoa, eta ez hainbeste Europan gaindi doan erraldoiari.

Abenturazkoa edo psikologikoa, nola lantzen da hori? Erran izan duzu film baten inkontzientzia dela musika, ezta?

Beti erraten da musikak inkontzientzian eragiten duela gainerako guztiak baino gehiago. Ez da arras egia, gainerakoak ere eragina baitu. Baina musikak oroimena ere hunkitzen du, baita jendeen memoria kolektiboa ere.

Adibiderik?

Berriki, polizia film batean, tronpeta sordinaduna erabili dut, Miles Davisen antzera. Eta jendeak segidan erran dit polizia film baterako musika zela, filma ikusi gabe. Loturak egiten dira beti. Instrumentu hori XX. mendeko 50eko hamarkadako film beltz amerikarrei lotzen zaio. Lotura horiek filmek berek dituzte sortu. Errealitatean ez baita horrela.

Halere, irudimen kolektibo ezberdinak daude, ezta? Denetan ez da berdin bizi musika bera?

Handia-n, euskal ingurumenak badu inportantzia. Bereziki hizkuntzak. Baina egia da film bera Kurdistanen graba zitekeela. Edo Japonian. Alde unibertsal bat badu: istorio unibertsala da.

Nola landu duzu musika, nortasun horri begira?

Taldekideei egin nien lehen galderetako bat izan zen ea nahi zuten nortasun musikal jakin bat, ea nahi zituzten euskal melodiak eta. Ezetz erantzun zidaten. Nahi banuen erabiltzeko, baina ez zela hori koadroa. Bigarren galdera izan nuen ea XIX. mendeko musika behar zen. Hori ere ez zela ezinbestekoa erantzun zidaten. Zerbait unibertsala bilatu dugu. Musikak sustraiak baditu, instrumentu etniko batzuk baditu, ez direnak baitezpada hemengoak, baina badu elektroniko anitz ere, orkestrari nahasia. Beti emozioa helburu. Orotariko emozioak.

Kontzienteki kalkulatzen duzu egin nahi duzun ekarpena?

Ez, ez da kontzientea. Parte handi bat intuitiboa da. Saiatzen naiz filmak berak ekartzen ez dituen elementu batzuk ekartzen. Loturarik ez duten bi sekuentzia lotzeko, edo bi pertsonaia lotzeko, adibidez. Horrek du lan egiten inkontzientzian. Hori egin daiteke deus erran gabe, eta funtzionatzen du.

Manipulatzaile handi bat zara?

Bai, manera batez. Baina zinemaosoa da manipulazio hutsa. Deus ez baita egia. Gero, egia da emozioaren botoia saka dezakezula pixka bat, edo gehiago.

Eta zuk ez duzu hain gustuko hainbeste sakatzea?

Bai, behar delarik behar da. Nola gerta. Zer dioen film egileak. Nik erredundantzia ez dut gustuko. Leitmotiva. Pertsonaia bat agertzean beti musika mota bera agertzea. Edota bi auto elkarri segika dabiltzan eszena batean musika biziki aktibo bat egitea. Ez dut gustuko begi bistakoegia delarik. Horrek ikuslea zozotzen duela iruditzen zait; ikusleak ez du horren beharrik.

Film bateko musika entzun daiteke filmetik kanpo.

Usu gertatzen da filmetik kanpo erabiltzea. Gertatzen da, halaber, filmegileek jadanik bestalde sorturiko musika batzuk galdegitea film batean sartzeko.

Azkenean, soinu banda bat ere musika da, ororen buru?

Bai eta ez. Musika irudi bati lotzen zaiolarik, beti beste zerbait sortzen da. Edozein sekuentzia hartu, edozein musika gehitu, eta beti zerbait sortzen da. Interesgarria, ala ez. Tailer zenbait eskaini izan ditut, non sekuentzia bera hartu, eta musika ezberdinak itsatsi ditugun. Eta alderantziz; musika bera, eta sekuentzia ezberdinak. Hor ere gauza ezberdinak sortzen dira. Ez da legerik. Mundu hori erabat irekia da. Alkimia. Hori da filmen musikaren interesa. Beti kontrolatzen ez den estrapolazio bat. Eta hori da gogo-pizgarria. El faro de las orcas [Orken itsasargia] filmaren diskorako hauxe idatzi nuen: «Espero dut nehoiz ez aurkitzea musikaren sekretua». Nire filosofia bihurtu da esaldia. Musikak badu magia bat unibertsala dena, harrapaezina dena. Zerumuga bezala, hurbildu arau urruntzen da. Geniala da!

Musikaz mintzatzean, oraindik begiak dirdiratzen zaizkizu.

Hamar urte banitu bezala sentitzen naiz. Baina fisikoki ez da lehen bezala, kontzertuak eskaintzerakoan ez da lehen bezala.

Kontzerturik ez duzu ematen gehiago?

Ez. Duela hiruzpalau urte utzi ditut. Bakarrik lagunen urtebetetzeetarako [barreak].

Zure lehen soinu banda Zergatik Panpox filmarena izan zen, 1985ean; 2017an, Handia; eta tartean, ehun bat film musika… Nola ikusten duzu bilakaera?

Teknologia izugarri aldatu da. Aukerak ugaritu dira. Gaur egun, musika proposamen bat bidaltzea eska diezadakete egunetik biharamunera, eta gauean berean erraten ahal didate ez dutela gustuko biolinaren pasartea-edo, adibidez. Lehen ezin zen hori egin. Film zuzendariak grabaketaren mementoan zuen aurkitzen musika erreala, orkestratua. Aitzin, pianoan edo gitarran baizik ez zituzten entzuten. Bizkitartean, lehen film zuzendariek konfiantza gehiago egiten zioten konpositoreari, gehiago delegatzen zuten.

Euskal zinemaren bilakaeraz zer diozu?

Anitz aldatu da. Handia horren adierazle da. Eta lehenago Loreak. Eta beste zenbait. Kasik teknikari postu guztietan hemengo jendea dago. Orain erran dezakegu: «Hara. Lortua da. Produkzio zonalde bat gara. Nahiz eta txikia izan. Filmak egin daitezke». Hizkuntza ere biziki inportantea da. Hori da lortu duten gauzarik inportanteena: jendea joatea euskarazko film baten ikustera bere buruari galdera gehiegi pausatu gabe. Joan den egunean batek erran zidan Goya sarien banaketan gustukoena izan zuena izan zela entzutea euskaraz mintzatzen naturalki, normaltasun osoz, erreakzio ezezkorik piztu gabe. Hori izugarria da! Nork erranen zuen hori duela hamar urte! Hori da egin duten lanaren emaitzetako bat. Beste emaitza Euskal Herria ezagutaraztea izan da. Loreak filma alde guztietara zabaldu zuten.

Zer diozu bilakaera artistikoaz?

Motor lana egiten dute filmek. Formakuntza hobetzen dute. Inbertsioa. Eta, gainera, gogoeta bat ekartzeko aukera ematen dute. Film batzuek iragana ez ahanzteko aukera ematen dute. Gogoetatzekoa, distantziarekin. Lasa eta Zabala, adibidez; film hartako musika idatzi nuen. Film «politikoak» biziki interesatzen zaizkit.

Anitz mintzatu gara zinemaz, baina zinematik kanpo ere ibilbide luzekoa zara; kolaboratu duzu musikari anitzekin: Xabier Lete, Amaia Zubiria, Imanol, Mikel Laboa, Niko Etxart, Joseba Tapia, Beñat Axiari eta beste zenbait...

Bai, badira beste zenbait ere. Nire musikari lana izan da hori, besterik gabe. Hemen musikari talde jakin batzuetan denek denekin lan egiten genuen. Normala zen. Garai bati zihoakion. Euskal musikaren, euskal kantuaren garai eder bat zen. Biziki interesgarria zen, eta gainera gure egunerokoa zen. Geroztik hor ere aldatu dira gauzak. Gero, egia da gauza berriak egin nahi izan ditudala beti. Horregatik lan egin dut musika tradizionalarekin, baita musika arras berriarekin ere, talde galiziar bat edo besterekin.

Amaia Zubiriarekin Nabil diskoan lan egin duzu. Diskoa aipagai, hauxe erran zuen Zubiriak BERRIAn: «Pascalek konponketa oso konplexuak egiten zizkien hasieran egiten genituen kantuei. Hori leporatu izan zaio askotan... Bainabera ere konturatu zen batzuetan, kantuaren funtsera joateko, sobera dauden geruzak kendu behar zaizkiola, tipulari bezala, eta edertasuna eta sinpletasuna uztartu behar direla».

Bai, horretatik agian. Ematen ditudan ikastaldietan, ohartzen naiz gaztetasunaren akats bat dela gehiegi egin nahi izatea [barreak]. Denborarekin, erlatibizatzen ikasten da. Normala da. Gazteenek John Williamsen erako musikak nahi dituzte. Filma norabide horretatik batere ez badoa ere. Bilaketaren demostrazio batean dira. Hutsunearen beldur.

Euskal musikan anitz lan egin duzu, bereziki tradizionalean; hemen sortua ez zarela eta, horrek atzerapen berezi bat ekarri dizu agian sortzeko mementoan?

Betidanik interesatu zait musika tradizionala, edo etnikoa — nahi den bezala dei daiteke—. Iruditzen zait kultura bat bere musikaren bidez dugula aurkitzen. Euskal Herrira iritsi nintzelarik, biziki gaztea nintzen, eta ez nekien existitzen zenik ere. Lagun batzuek euskaldunak zirela erran zidaten, eta ez nekien zer erran nahi zuen. Berantago, berriz, musikaren bidez gauza anitz ikasi ditut. Musika guztiak dira gogo-pizgarriak, euskal musika bezala, munduko beste edozein musika ere bai. Anitz ikasten da kulturez. Instrumentu bakoitza zein dantzari lotua den, zein eskualderi, zergatik egun berezi batzuetan jotzen den. Zuberoako kantua, adibidez... Baina, oroz gainetik, nire gauza musika da.

Musika guztiak.

Kasik musika guztiek naute interesatzen: musika tradizionalak, jazza, klasikoa, garaikidea... Askok dioten bezala, humanitateak asmatu duen gauza ederrena da musika. Musika jo dezakezu munduko edozein txokotan, tokiko hizkuntza ezagutu gabe ere.

Ez zara euskaraz mintzo.

Ulertzen dut gehien-gehiena, baina ez naiz mintzatzeko gai. Ikasten saiatu naiz, baina konplikatuegia da.

Ez duzu sentitu beharrik?

Bai, baina bitxia eta konplexua da. Garai batean blokatzen nintzen. Berantago ez nuen behar bezain denborarik hartu; berantago ja, ez nuen gehiago beharrik... Baina damutzen naiz, pentsatzen baitut hizkuntza zinez funtsezkoa dela.