Erudizio eta plazer irabiakia

Airera nahi bestetan jaurti, eta, tarte batez biraka egiteko duen modu dirdiratsuaz gozatu ostean, mirakuluz bezala, ez aurki eta ez ifrentzu, aldiro ertzaren gainean zutik erortzen ikusten den txanpon bat bezain sailkaezin eta harrigarria da beti Anne Carson idazlearen lana (Toronto, Kanada, 1950): poeta saiakeretan, saiakeragile poesian, sortzaile itzulpenetan, itzultzaile sorkuntzan. Mugak badirenik ere ohartu gabe mugitzen diren piztien naturaltasunez dabiltza haren testuak literatur diziplinen eta garai historikoen artean joan- etorrian, eta gaitasun horrek eraman du haren izena, aldi berean, Nobel Literatur sarietarako hautagai posibleen zerrendetan egotera, eta, seguruenik, baita zerrenda horietako hautagai gertagaitzenetakoetako bat izatera ere. Carsonek berak elkarrizketetan inoiz onartua duenez, ordea, bestelakoak dira haren kezkak. «Ez zait gustatzen neure buruaz pentsatzea, ez dut maite nor naizen pentsatzea. Zure ibiltzeko moduaz kontziente bilakatzea bezala da hori: estropezu egiten duzu azkenean».

Hasiera-hasieratik izan da lausoa Carsonen sorkuntza literarioaren eta ibilbide akademikoaren arteko muga, baldin eta inoiz halakorik egon bada. Gaztetatik izan zuen literatura eta mundu klasikoarekiko zaletasuna, eta alor horretan egin zituen unibertsitate ikasketak ere —arte ederretan egindako sartu-irten txiki batzuk gorabehera—, harik eta, azkenean, Literatura Klasiko eta Konparatuko irakasle bilakatu zen arte. Safori buruz egin zuen doktore tesia, gainera, eta, beraz, printzipioz, ez da harritzekoa haren lehendabiziko argitalpena antzinako Grezian maitasun erromantikoa ulertzeko moduari buruzko saiakera bat izatea: Eros the bittersweet (Eros, samin-goxoa). Liburuaren lehen lerrotik hasita, ordea, irakurleak berehala igarriko du ohiko lan akademikotik gutxi duela 160 orri pasa dituen liburuxka horrek.

Safok maitasuna «goxo-xamin» ordena horretan deskribatzen duen bi lerroko zati ñimiño bat da Carsonen ikerketaren muina, baina hortik abiatuta, orriek aurrera egin ahala, lerroz lerro, espiralean hedatzen du egileak klasikoek maitasunari buruz zuten ikuspegia. Erudizioz eta plazer estetikoz eginiko irabiaki ezin pertsonalago bat da emaitza, eta, hain zuzen ere, horregatik txertatu zuen Modern Library argitaletxeak ez-fikziozko inoizko 100 lanik onenen zerrendan.

Ez da itxurakeria; berezkoa du joera hori Carsonek. «Nire idazmahaian espazio bera hartzen dute proiektu akademikoek eta, esan dezagun, sorkuntza proiektuek. Batetik bestera ibili ohi naiz, eta hala darabiltzat esaldiak ere, bi alorrek elkar busti dezaten utziz».

Guztira, hogei liburu inguru argitaratu ditu autoreak, saiakerak, poesiak, itzulpenak edo aurreko guztien arteko nahas-mahasak ere kontuan hartuz, baina nagusiki poetatzat jo ohi dute literatur zirkuituetan, eta mende honetako ahots garrantzitsuenen artean aipatu ohi dute maiz haren izena.

Funtsean, bere burua poetatzat jotzeari izkin egiten dion poeta bat da Carson, Will Aitken idazle eta kazetariak Paris Review aldizkarirako egin zion elkarrizketako erretratuari kasu egitera, baina, kasu honetan ere, idazleari buruz egindako ñabarduran dago Carsonen literatura sakonago ulertzeko giltza. Zeren eta, Aitkenen hitzetan, poeta izendapenari uko egin arren, Carsonek bizitza osoa eman baitu «poesia mota heretikoren bat» lantzen, eta, hain zuzen ere, «heretikotasun» hori da giltzarria.

Heriotza eta zirrimarrak

2000. urtean argitaratutako Men in the off hours liburua da horren froga (Gizonak ordu libreetan).Elkarrekin sekula talka egitera iritsi gabe txandakatzen dira bertan, besteak beste, Safo, Aristoteles eta Virgilio aipatzen dituzten akatsei edo denborari buruzko saiakera itxurako testuak, poema laburrak, Edward Hopper margolariaren koadroak eta San Agustin santuaren Aitortzak liburuko pasarteak uztartzen dituzten testuak edota Anna Akhmatova idazle errusiarraren bizitzari buruzko telebista programa baterako bertsokako fikziozko gidoi moduko bat. Guztia, noski, Carsonen jakintza eta sentsibilitate bereziak blaituta.

Tuzides historialari eta militar atenastar klasikoak eta Virginia Woolf idazleak denbora ulertzeko duten modu ezberdinei buruzko gogoeta batek abiatzen du liburua, eta, amaieran, bere amaren heriotzari buruz gogoeta egitera itzultzen da egilea, Woolfek hil aurreko azken egunetan bere egunerokoan idatzitako eta gero gainetik lerro beltz batekin zirrimarratutako oharrak baliatuz. «Argitaratutako testuetan apenas ikusten diren zirrimarrak. Heriotza bezalakoak dira: kolpe xume bakar batez galtzen da dena, eta, aldi berean, oraindik hor dago. Zeren eta, heriotzak, 'nahiz eta bizitzaz erabat bestelakoa izan', azala konpartitzen baitu harekin. Heriotzak eguneroko bizitzako momentu oro marratzen du. Harrapatu dugun edo eskapu egin digun esaldi dirdiratsu bakoitzaren atzean ezkutatzen da heriotza. Heriotza egitate bat da. Ez Woolfek bere egunerokoko azken lerroan (Martxoak 24, 1941) ospatutako egitate hori baino gehiago ez gutxiago ere: 'L. errododendroak zaintzen dabil'».

Gainazalaren garrantzia

Anaiaren heriotza du oinarrian 2010ean argitaratutako Nox izeneko lanak ere. Kasu horretan, Katulok bere anaiaren hiletari idatzitako 101. poemaren itzulpenari eskainitako saiakera bat, familia argazki sorta bat, heriotzari buruzko gogoetak eta Carsonek berak egindako marrazki eta irudiak biltzen dituen kutxa itxurako artefaktu bat da publikazioa. Idazleak anaiarentzat sortutako jatorrizko piezaren faksimil bidezko erreplika bat da, berez, irakurleak eskura dezakeena, baina hartan ere zehatz igar daitezke orriak itsasteko darabiltzan grapen erliebea edota paperaren eta bestelako euskarrien gainazalen testurak ere.

Hain garaikide dirudien formatu hori ere, ordea, testu klasikoekin lotuta ikusten du Carsonek. «Saforen testuak, esaterako, papiro txataletan agertzen dira, inguruan gune zuri xarmangarri bat daukatela, non flotatzen irudika dezakegun, eskuraezin, antzinatearen esperientzia osoa. Gustatzen zaizkit halako gainazalak».