«Errusia ez da pertsona zoriontsuen herrialdea»

Irribarretsu mintzatzen da Andrey Kurkov idazle ukrainarra gehienetan (Leningrad, SESB, 1961). Euskaldunak aipatu, eta Euskal Herrian egindako bisitak gogoratzen ditu; besteak beste, Piknika izotzetan (Alberdania) euskaratuta daukan liburu bakarraren aurkezpenerako egindakoa. Baita lagunekin Lapurdira egindako bisita ere, Donibane Lohizune inguruan, eta Saratik Zugarramurdira kontrabandisten bidean egindako txangoa. Orain berak dihardu nolabait mugalari modura; gerraren hasieran idatzitako kronika bat argitaratu berri du ukraineraz—baina orain artean errusieraz idatzi du nagusiki—, eta zenbait hizkuntzatara egindako itzulpenak ari da aurkezten. Oduan aldatzen zaio aldartea, gerrari buruz hitz egitean; ez dago irribarrerik.

Ukrainatik irteteko bizi izan zenuenaren kronika jarraitu genuen otsail-martxoan. Nola zaude orain?

Europan sakabanatuta gaude: emaztea Ingalaterran, seme gazteena ere bai, ni bidean, eta autoa Berlinen. Baina Ukrainara bueltatuko gara datozen egunetan.

Izan duzu kezka edo mehatxu berezirik azkenaldian, zure segurtasunari dagokionez?

Tira, edozein intelektual ukrainar arriskuan dago; dagoeneko gutako zenbait ere hil dituzte. Orain oso kezkatuta gaude Volodimir Vakulenko idazlearekin. Apirilean errusiarrek Iziumen atzeman zutenetik desagertuta dago, eta ez dugu haren berririk. Ukrainako armadak eskualdea askatu du orain, baina hobi komun ugari ari dira aurkitzen.

Errusiaren frontea hainbat tokitan hausten ari dela ematen du.

Frontea hautsita ere, Errusiak arma nuklearrak ditu, baita sobietar misil zahar asko ere. Eta haietako batzuk erabiltzen ari da, berriki Dnipropetrovsk hiriaren aurka: familia oso bat hil zuten etxean. Hainbat urtez egin ahalko dute hori, sobietar munizioen biltegia erraldoia baita.

Gerra gehienetan bezala, zibilak dira biktima nagusiak. Zure Erle grisak lanean agertzen ziren horiek Donbass eskualdeko frontearen alde batetik bestera ziharduten protagonistekin.

Liburuak ez zuen oso harrera ona izan Ukrainan. Separatistei buruz idaztea leporatu zidaten, eta ez ukrainar heroiez, baina gizaki arruntak dira horiek ere. Ukrainako Gobernuak du horren errua, azken 30 urteetan ez baita arduratu eskualde guztiak integratzeaz, ez du ulertu kulturaren eta kultur nortasunaren garrantzia. Ukrainar kultura beti izan da, geografikoki, Ukrainako estatua baino txikiagoa. Eta ukrainar informazio eremua, are txikiagoa. Horrek eman dio bidea Errusiari bere kultura, bere informazioa inposatzeko. Donbasseko jendea jende arrunta da, langileak, meatzariak; pasiboak izan dira bertako elite politikoak ezabatu dituelako, bertako oligarkek, mafiak. Eta Kievek ez du askorik egin horretatik aska daitezen. Ni ez naiz nor jendea epaitzeko bere bizitzak bizitzeagatik, moralki, zintzotasunez; ez zeukaten ideia politiko handirik, horien beharrik ere ez zuten ikusten. Ez zieten herrialdeaz azalpenik eman. Erleak erlauntzean bezala zituzten, lan egiten zuten, zerbait ekoizten zuten eta kendu egiten zieten, oso txarto ordaintzen zieten. Eta errusiar batek esan zien, «errusiarrak zarete orain, gureak zarete eta ukrainarrei borroka egin behar diezue». Badakit nik hor deskribatzen dudan gune gris hori orain ez dela existitzen. Orain beste gune bat dugu, 2.000 kilometrokoa, eta jendea ihesi doa. Ez dute ulertzen zer den ona eta zer den txarra, baina badakite zer nahi duten. Baina ez dute eraginik gerran, ez dira soldaduak.

Gune gris horietan oinarritu da Vladimir Putinen estrategia, «atzerri hurbil» horietan.

Putinek hori erabiltzen du KGBren iragana eta babesa dituelako. Hau da, badaki pozoia erabiltzen, badaki nola sortu gatazkak, nola kokatu separatistak herrialdetik kanpoko lurraldeetan. Saiatu zen, noski, Transnistriako jendea erabiltzen Moldavian, Ukrainari atzetik eraso ziezaioten, Odesa hartzeko, baina ez zuen lortu. Azken batean, ez baitute hil nahi. Ez dira errusiarrak; agian etnikoki errusiarrak dira, baina ez errusiar inperialak.Bizimodu arrunta nahi dute.

Zeu ere Errusian jaio, Ukrainan hazi, eta errusieraz idatzi ohi duen idazle bat zara.

Hautatu egin behar duzu. Jendea, librea baldin bada, eroso dagoen lekuan bizi da; psikologikoki etxean sentitzen den lekuan bizi da. Ukrainan hazi nintzen ni, beti egin izan dut errusieraz, eta ukraineraz ere egiten dut, azenturik gabe. Hori da nire bizimodu hautatua. Hori da nire gustuko giroa, bizitzeko abiadura hori, jendearen zabalkundea. Ohituta nago zentsurarik eta zapalkuntzarik gabe bizitzera, tabu politikorik gabe, manifestazioak debekatu gabe, horrekin guztiarekin bizitzera ohituta nago. Errusia ez da pertsona zoriontsuen herrialdea. Hori aldarazi nahi du Putinek: zoriontsu izan ordez, aberriaz harro egotea nahi du. Eta pentsatu zuen denek erosiko ziotela hori, eta Ukrainaren aurka joango zirela, «ukrainarrak faxistak direlako», baina zoriontasunik gabeko jendearen abertzaletasuna ezin da izan zure oinarria. Batez ere saldu nahi duzunean herri hau maite dutela eta gobernu hau maite dutela, halaber. Baina jendeak bizimodu normala bizi nahi du.

Ukraina faxistaren propaganda horren aurrean, herri libretzat, ia gobernaezintzat aurkezten duzu zuk.

Bai. Ukrainan izan zen inoizko armada anarkistarik handiena, Nestor Makhno buru zuena, 1918an. Jendea indibidualista da, ez du loroak bezala manifestazioan joan nahi, esloganak errepikatzen. Horregatik ditugu laurehun alderdi politiko Ukrainan. Ezin dituzu, Errusian bezala, ia alderdi bakar batean egotera behartu.

Azken lana ukraineraz argitaratu duzu, eta ez errusieraz.

Zintzoki, ez litzaidake normala irudituko gerra betean hala argitaratzea. Errusia bonbardatzen ari da errusieraz egiten duten hiriak, argudiatuta errusieraz egiten duten hiztunak defendatzen ari dela. Lehen ere beste liburu bat argitaratu nuen ukraineraz. Etorkizunean, ikusiko dut, baina orain bertan ez daukat irakurlerik Errusian; beraz, ezin haietaz kezkatu. 2005ean debekatu zituzten nire liburuak lehen aldiz han, gero 2008an, eta 2014an galarazi zuten nire liburuak Ukrainatik Errusiara eramatea.

Eta zer egin behar lukete Ukrainan bizi diren eta errusieraz egiten dutenek?

Ukraineraz ere ikasi beharko lukete. Bizi zaren herrialdeari diozun errespetua da kontua.