Anje Duhaldek (Arrangoitze, Lapurdi, 1950) eta Mixel Ducauk (Baiona, 1951) ibilbidea elkarrekin urratuko zutela erabaki zutenean sortu zen Errobi, 1973an. Bikoteak osatu zuen muina, baina Daniel Landart idazleak ere baitezpadako tokia hartu zuen taldean, bereziki lehen bospasei urteetan, harenak baitira Gure Lekukotasuna, Nora Goaz?, Aitarik ez dut, Kanpo, Lantegiko hamar manamenduak eta beste abesti esanguratsu batzuen hitzak.
Dagoeneko ez dituzte 20 urte, baina orduan kantatu zutenak eta hizpide hartutako gaiek zentzu betean jarraitzen dute. Bost disko eman zituzten argitara, zein baino zein: Errobi (1975), Gure Lekukotasuna (1977), Ametsaren bidea (1979), Bizi-bizian (1978) eta Agur t’Erdi (1985).
Zuei hitzik esan gabe antolaturiko omenaldi batek hartza esnatu zuela esana duzue. Nola izan zen justuki?
ANJE DUHALDE: Hara, telefonoz deitu eta halaxe esan zidaten: «Dena muntatua diagu, errepertorioa, musikariak eta beste, eta nahi genuke zuek ere parte hartzea horretan». Ziria sartu zidana izan zen dena finkatu ostean jartzea harremanetan gurekin. Mixeli deitu nion, aspaldian deitu gabe, eta bera ere, ni bezala, guztiz harrituta.
MIXEL DUCAU: Erran nien ezin niela debekatu, ez zutela nire baimenik behar, baina ez nuela parte hartuko: «Zuen historia da, eta zuen musikariak».
DUHALDE: Eta gu atzartu gintuzten, haiek atzarri orduko.
Hura baino lehen, izan al zenuten gogoan halakorik?
DUCAU: Egia esanda, ez. Bazen eskaerarik beti, baina garrantzirik ez genion inoiz eman.
DUHALDE: Eskaerak asko izan ditugu, baina Mixelek bazuen bere arloa, eta nik ere banuen nirea. Ene ustez, ez zen beste proiektu sakon batean sartzeko garaia. Gero izan zen tartean Daniel Landarti bere herrian, Donoztirin, eskainitako omenaldia. Han elkarturik, dozena erdi kanta eman genuen, eta han piztu zen harra. Mekanismoa bazela konturatu ginen. Han bertan egin ziguten proposamena.
DUCAU: Jendaurrean 20 urte bagenitu bezala sentitu ginen, eta jendea pozik. Ber denboran Getxoko udal bandak ere beste eskaera bat egin zigun. Nahi zuten kontzertu bat egin, Errobi oroituz edo, eta ea kantatuko ote genukeen. Bi proposamenak gurutzatu ziren.
Zer eskainiko duzue kontzertuan?
DUCAU: Disko guztietarik izango da zerbait, gehienbat lehen bi diskoetatik noski, eta Ametsaren bidea diskotik ere izanen da. Azken diskotik, berriz, abesti bat edo bi.
«Gitarra elektrikorik ez dut luzaz jo, eta orain ezin utzi dut. Pozik naiz: keinu guztiak hor dira, eta plazeraz ari naiz. Musikari bikainak ditugu, eta gu baino gazteagoak, gainera. Indarra eta freskotasuna ekartzen digute».
MIXEL DUCAU
Errobi berpizteak zer eragin izango du bakoitzaren ibilbidean? Zer ekarriko dizue?
DUCAU: Hasteko, gaztetasuna. Gitarra elektrikorik ez dut luzaz jo, xoko batean zen. Oreka TXrekin nabil kasik hogei urtez, eta bestelako tresnak jo ditut, alboka eta abar. Helburu horrekin, gitarra hartu dut berriro, eta ezin utzi dut. Pozik naiz: keinu guztiak hor dira, eta plazeraz ari naiz. Musikari bikainak ditugu, eta gu baino gazteagoak, gainera. Indarra eta freskotasuna ekartzen digute. Egia da Errobiren errepertorioak merezi zuela ber entzutea, eta belaunaldi berri batzuei ber aurkeztea.
DUHALDE: Nire kasuan, ez da funtsezko aldaketarik. Errobiren Bizi-bizian zuzeneko diskoari beti egin diot jarraipena, niretzat iparrorratza izan baita.
«Errobiren Bizi-bizian zuzeneko diskoari beti egin diot jarraipena, niretzat iparrorratza izan baita».
ANJE DUHALDE
Moldaketarik egin diezue abestiei?
DUCAU: Guti. Kasik berdinak izango dira. Soinua aldatzen da. Formaz ere ez dugu askorik aldatu.
DUHALDE: Ahal teknikoak ere bestelakoak dira guztiz. Mixelek berriz begiratu ditu, eta hori oso esperientzia polita izan da. Produktu bat izoztu eta desizozten duzularik, beti da inkognita zer zapore izango duen. Polita eta interesgarria izan da.
Ardoaren adibideak ere balio lezake.
DUHALDE: Hain zuzen, ardo ona ongi zahartzen da, baina bestea...
Nostalgia hitzak ez du ospe onik. Zein aldartetan joan behar da Errobiren kontzertura?
DUHALDE: Zalantza horiek baditugu guk ere. Nostalgiaz beterik ez gaude, nostalgia bazterrean utzi behar baita aurrera egiteko eta oholtzara igotzeko. Baina jendeak bere nostalgiaz hartuko ote duen, edo nola hartuko duen, ezin dugu jakin.
DUCAU: Baina aipatu duzun nostalgia hori ere on da, poza da.
«Nostalgia hori ere on da, poza da».MIXEL DUCAU
Zer espero duzue kontzertuaz?
DUHALDE: Ongi pasatu nahi genuke, hasteko guk geuk, eta gurekin ikus-entzuleek ere ongi pasatu dezatela. Ez dut uste hor mirakulu handirik izango denik. Nire kezka da zein publiko etorriko den.
Sarrera guztiak saldu dira.
DUCAU: Bai, alde horretatik ez da batere arazorik.
Hurrengo emanaldia Donostian izango da, Adarra saria tarteko. Ematen du dena batera heldu dela, omenaldiak, hartzaren esnatzea, harra piztea, aitortza...
DUHALDE: Adarra saria emango zigutela esan zidatenean, adarra jotzen ari zitzaizkidala uste izan nuen. Gero jabetu nintzen Benito Lertxundik, Joseba Tapiak, Mikel Laboak eta musikari handi askok jaso dutela, eta «horra, hau serioa duk», esan nion neure buruari. Egin duten forman, errespetu handia merezi du, ez baita soilik talde bat goraipatzea, baizik eta taldeak egin duen lana eta utzi duen ondarea sariztatzea, eta hori eskertzekoa da. Pozez eta ohorez hartuko dugu. Eta jakinez beste detaile bat, hau da, Juan Karlos Izagirreren agintaldian gauzatu zutela saria, are eta hobea niretzat. Inportantea da, nahi eta nahi ez. Ez direlako asko euskal musikan halako ereduak sariztatzen dituztenak.
Kultur ondarea aldarrikatzea egokitzen zaigu euskaldunoi?
DUHALDE: Planteamendu xumeagoa izan da gurea. Errobi omentzeko kontua aipatu zigutenean, azpitik zerbait egongo zela pentsatu nuen. Gu bizi gareno, eta plazan gaudeno, zergatik ez egin guk besteek egiten ahal dutena. Guk ez dugu besterik pentsatu, eta bidezkoa iruditu zitzaidan; mende erdi da! Pena bakarra dut, datu hori kontzertuen izenburuan eman ez izana: Errobi, mende erdi.
DUCAU: Naturalki eginen dugu. Ez gara sartzen halako abentura xelebre batean. Azken finean, euskal musikari eta musikazaleen mundua ezagutzen dugu, eta hor dihardugu guk ere, nahitaez.
Aldaketa handiak gertatu dira mende erdian. Zer panorama dakusazue?
DUCAU: Izan da uhin handi bat, eta momentu batean behera egin eta hautsi da. Momentu hori ari gara bizitzen; kantaldirik badira, baina askoz ere gutxiago, bereziki Iparraldean.
DUHALDE: Hori begi bistakoa da, baina, sorkuntza aldetik, uste dut sekula baino gehiago dagoela, eta estilo guztiz desberdinetan. Zer falta den? Ene ustez, antolaketa, eta musikari zein musikariari eman beharreko garrantzia. Badira taldeak eta badira kantariak, baina ikus-entzuleak erakartzeko neurriak eta ahalak ez dira hobetu. Bihurgune batean gara.
«Badira taldeak eta badira kantariak, baina ikus-entzuleak erakartzeko neurriak eta ahalak ez dira hobetu. Bihurgune batean gara».
ANJE DUHALDE
DUCAU: Hala da. Musika, eta kultura oro har, eskuragarria da telefono batekin, eta horrelako kontzertu bat ez da berez gertakari bat, duela 50 urte izaten zen moduan. Kontzertua nik neuk ere antolatzen ahal dut telefonoz. Hori ulertu eta onartu behar da. Gaur egungo gazteak beste modu batean kontsumitzen du musika. Youtube eta horiek guztiak edukita, ikusten ahal duzu nahi duzuna, eta zailago da kontzertu batera erakartzea jendea.
DUHALDE: Ahal tekniko horiekin guziekin, gauzak hobetuko zirela pentsa zitekeen. Ez dakit hobetu diren, baina okertu ere ez nuke esango. Kontua da gauzak momentukoak direla, iraunkorrak izan beharrean. Talde batek sekulako arrakasta izan dezake urte batez edo biz, eta desagertzen da. Denboran oso neurtuak dira gauzak, eta pena da, hemen garrantzitsua irautea baita. Beti entzun izan dut hori, eta esan ere egin dut. Garrantzitsuena irautea da; iraun gabe, gauza galkorra, efimeroa bihurtzen zara.
Langintza zaila da hori.
DUHALDE: Egia esanda, gaurko talde edo kantari gazteek oso zaila dute bide bat urratzea. Gu hasi ginenean, dena egiteko zen, dena asmatzeko zegoen. Izugarrizko zortea izan dugu alde horretatik. Pentsa, garai hartan Mixelek 20 urte, eta nik 22, eta dena aurrean genuen, dena zain. Ez zen erraza hastapenez, jakina, baina dena hor zegoen. Gaur egun, 22 urteko musikariak bere bidea urratzeko izugarrizko kalbarioa du. Bai, kolpez izaten ahal da inar zuri bat, tximista bat: etorri, eta etorri bezain laster desagertu. Hori ez da egokia nahi baduzu zure bidea urratu eta luzaz jarraitu. Baina gauzak horrela dira.
«Gaur egungo talde edo kantari gazteek oso zaila dute bide bat urratzea. Gu hasi ginenean, dena egiteko zen, dena asmatzeko zegoen. Izugarrizko zortea izan dugu alde horretatik».
ANJE DUHALDE
Kantu hitzen egile onaren garrantzia ere erakutsi zuen Errobik.
DUHALDE: Errobi deitu ginen bi zentzutan. Batetik, Errobi ibaiaren bazterrean sortu eta hazi ginelako. Eta, bestetik, bi erro ginelako. Baina lauzpabost urtez hirukotea izan ginen, Daniel Landart baitzen oinarri inportanteena. Hor izan ez bazen, ez ginen aitzinatuko. Danielek eta biok harreman estua izan genuen garai hartan, eta adi zegoen beti, nahiz eta musika moldea oso begikoa ez izan. Baina beti prest zen edozer gauza egiteko. Bikotearen hirugarren oina izan da.
Abestien hitzek, bai orduan eta bai gaur ere, min eta kontraesan ugari jartzen dituzte agerian, baita gauzen eboluzio bat ere. Gure Lekukotasuna-k «Borroka gaiten irabazteko Euskadin askatasuna» dio.
DUHALDE: Hasi ginenean, sarri hitz egiten genuen politikaz Danielekin. 1975 urtetik gora, Francok azken hatsa eman eta gero, uste genuen gauzak oso arin eta sendo joango zirela. Gauza batzuek egin dute aurrera, noski, baina ez espero genuen heinean, eta tristea da hau esatea, baina 70eko eta 80ko hamarraldietan genituen itxaropenak kontuan hartuta, bilana egin, eta zein gairi buruz egin dugu aurrera? Gure kantak hartu eta berdintsu gaude denetan, lurraldetasuna, turismoa, etxebizitza... Adibidez, detaile bat, geure telebista izanen genuelakoan ginen, eta bai, telebista bada, baina gurea? Eta ez dezagun euskara aipa. Dena den, aurrera egin behar dugu, guk ezagutuko ez duguna beste belaunaldi batzuek ezagutuko dutelako beharbada. Badut konfiantza horretan, baina, panorama ikusita, ez da sinesten erraza.
«Aurrera egin behar dugu, guk ezagutuko ez duguna beste belaunaldi batzuek ezagutuko dutelako beharbada. Badut konfiantza horretan, baina, panorama ikusita, ez da sinesten erraza».
ANJE DUHALDE
Zuen ezaugarrietako bat sarkasmoa zen. Langilearen hamar manamenduak, Nagusiaren nigarrak...
DUCAU: Danielek gorroto zuen bere ogibidea. Inprimategi batean aritu zen 22 urtez, eta hor inspiratu zen.
DUHALDE: Bai, hark beti izan du satira gogoa; bere ozpina sartu behar zuen beti. Anekdota gisa, kontatuko dizut nik ere izan nuela nire langile garaia bizpahiru urtez. Errobi ez, baina Aturri deitzen zen, eta Julen Madariaga zen nagusia. Iheslari askok egiten zuen lan bertan. Behin, Danielekin hizketan ari nintzela, «zerbait egin behar genikek», esan nion, orenak errespetatu behar zirelako, eta hau eta hura. Handik hilabetera, gitarra hartu, langile guztien aurrean jarri, eta Langilearen hamar manamenduak abestu nuen. «Oso ona», erran zuen Madariagak. Pentsa non garen orain: jubilatuen adina pasatu ondoan, oraindik hori kantatzen dihardugu.
DUCAU: Gure lekukotasuna da.
Eta Euskalduna jauregian joko duzue, egundoko langile borrokak gertatu ziren tokian.
DUHALDE: Horixe bera. Zer aukera ederra Nagusiaren nigarrak kantatzea, Euskalduna izenarekin. Zerbait esanen dut, hori ziur.
Era berean, orain kultur areto erraldoi.
DUHALDE: Eta oparoa. Jauregi izena eman diote, pentsa.
Urdurituko zarete?
DUCAU: Bai, zalantzarik gabe. Ekitaldi handi bat da; nik ez dut aspaldian horrenbeste jenderen aitzinean jo, eta palazio batean ere ez.
DUHALDE: Urduritasunik ez dagoenean, erne. Horrek esan nahi du oso seguru sentitzen zarela, eta ez dakit nork esaten zuen, kantariren batek: «Estres hori joaten zaidanean, geldituko naiz». Egia biribila da.
DUCAU: Duintasuna behar dugu, eta gauzak ongi egin behar dira: ezin dugu zernahi egin.
DUHALDE: Horrek ez du esan nahi akatsik eta beste izango ez denik; zuzenekoa izango da, eta, gainera, rock-and-rollean ezinbestekoak dira akatsak.
«Errobiren irudia markatzen duen abestia Gure Lekukotasuna dela esango nuke, baina abesti bakoitzak sentimendu desberdinak pizten ditu, eta, azken finean, horretarako egiten dira kantuak».ANJE DUHALDE
Baduzue abesti kuttunik?
DUHALDE: Nik bat: Gure Lekukotasuna. Errobiren irudia markatzen duena hori dela esango nuke, baina abesti bakoitzak sentimendu desberdinak pizten ditu, eta, azken finean, horretarako egiten dira kantuak; ez bada onarpenik, edo sentikortasunik, zertarako kantuak?
DUCAU: Nik Zuretzat aipatu izan dut maiz, baina denek dute xarma.
