Emily Bronteren 'Gailur Ekaiztsuak', Literatura Unibertsalaren ale berria

Datorren urtean beteko dira 200 urte Emily Bronte jaio zela, Thorntonen, Ingalaterran. Bizitza laburra izan zuen idazleak, tuberkulosiak jota hil baitzen 30 urterekin. Gazte hilagatik ere, gaur- gaurkoz ingelesezko literaturaren klasiko handienetakotzat hartzen dena argitaratu zuen 1847an, bere lehen eta azken eleberria: Gailur Ekaiztsuak. Hizkuntza askotara dago itzulita, eta dozenatik gora pelikuletara eraman da. Aurrerantzean, euskaraz ere irakurri ahal izango da; Irene Aldasorok itzuli du Literatura Unibertsala bildumaren barruan, eta Erein eta Igela etxeek argitaratu dute. EIZIE Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpreteen elkarteak eta Eusko Jaurlaritzak ere parte hartzen dute bilduman.

Obraren inguruan «literatura agorrezina» dago, batik bat, Interneten, Aldasororen esanetan. Hala, beretzat garrantzitsuak diren apunteekin laburtu du trama: «1801ean, Lockwood izeneko jaun batek Birigarro Gurutzetako Etxaldea hartzen du errentan. Ingalaterrako paraje urrun eta huts batean, hiriko zalapartatik ihesi. Egun batean, bisitan joaten da etxejabearen baserrira, Gailur Ekaiztsuetara, eta han ikusten dituenak ez zaizkio agertzen uste bezalakoak. Etxeko jaunak ijito bat ematen du. Etxekoandrea dirudienak ez du kasurik egiten, ez terik eskaintzen. Morroia dirudiena ez da morroi gisa portatzen. Ez du asmatzen nor zein den». Hori da, hain zuzen, eleberritik gehien gustatzen zaiona Aldasorori; esanahi asko irekita uzten dituela, eta irakurleak berak atera behar dituela bere ondorioak.

Argumentura itzulita, istorioaren ezinbesteko jira Earnshaw jaun zaharrak etxera Heathcliff haurra ekartzen duenean etorriko da. Catherine alabaren oso lagun egingo da, baina bien arteko maitasuna «guztizkoa» eta «ezinezkoa» izango da. Denborarekin, bazter utzi izanagatik mendekua bilatuko du Heathcliffek. «Tirano bihozgabe sadiko bat» bihurtuko da, Aldasororen hitzetan.

Hori liburuaren aurreneko zatian. Bigarrenean buelta emango baitu egoerak: «Maitasun suntsitzaile horren errautsetatik maitasun eraikitzaile bat jaioko da earnshawtarren eta lintontarren ondorengoen artean».

Itzultzailearen lanak

Wuthering Heights da liburuaren jatorrizko izenburua. Eta eleberria itzultzean hartutako erabakiak hortik hasi ditu Aldasorok. Aitortza batekin. «Arrazoi du jendeak: Gailur Ekaiztsuak zaila da esaten». Hoberik aurkitu ez, eta aurretik euskaraz hala aipatu izan dela esanaz arrazoitu du erabakia. Eta izenburuari lotutako beste ohar bat ere egin du; liburuko etxe baten izen propioa delako doaz bi hitzak letra larriz. Izan ere, Gailur Ekaiztsuak eta BirigarroGurutzetako Etxaldea etxeetan jokatzen da eleberriaren trama; Earnshawtarrena da lehena eta lintontarrena bigarrena.

Hizkuntza aldetik, jatorrizko lanean tokiko dialektoaren hitzak «zipriztinduta» daudela azaldu du Aldasorok. Berak ezin izan du hori errespetatu, dioenez. Salbuespen batekin; Joseph deituriko morroiaren esanak Goierriko hizkeran eman ditu.

Tragedia, umorea, folklorea, erlijioa, magia beltza, arnasa poetikoa. Osagarri horiek «modu orekatuan dosifikaturik eta elkar loturik» datoz liburuan, Aldasororen iritziz. Gehiago ere esan du: «Idazle batentzat artea egiteko eskuliburu bat iruditu zait niri; eskura duzun materiala hartu eta hori nola sublimatu».

Juan Kruz Igerabide idazle eta itzultzailearen esan bat ekarri du itzultzaileak, hala dioena: «Idazterakoan itzulpena hortxe dago, aldez edo moldez. Azken batean, idaztera esertzen zarelarik, jasotakoaren, bizitakoaren, eta horretatik guztitik ulertutakoaren itzulpen bat egiten duzu». Bronteri ezin hobeto ezkontzen zaion aipua dela iruditzen zaio Aldasorori: «Konbentzituta nago Emily Brontek eskuan zeukana jasotako ahozko tradizioa, aitak kontatzen zizkien irlandar istorioak, beldurrezko istorioak eta bizi izan zituenak zirela».

Izan ere, gaztetatik eskolaratua izan zen Emily, bere ahizpa Charlotterekin eta Annerekin batera. Hiritik aparteko inguruan bizi ziren, eta hirurek izan zuten literaturarako grina gaztetatik, nahiz eta Charlottek lortu zuen arrakastarik handiena Jane Eyre nobelarekin. Ezizenez, poesia argitaratu zuten hirurek, eta Emilyren poema bat ekarri du euskarara Xabier Olarrak hitzaurrean.

Zortzi hilabete pasatu dira Literatura Unibertsalak beste klasiko bat euskarara ekarri zuenetik; apirilean aurkeztu zuten Norman Manearen Huliganaren itzulera, Koro Navarrok itzulitakoa. Emily Bronteren Gailur Ekaiztsuak eleberriarekin 171 titulutara iritsi da bilduma.