EGUNEROKOA ESKUEKIN EDERTZEA

Elkarrekin igo dira agertokira Ane Garcia eta Jabier Muguruza, ez aurreneko aldiz. Elkarren ondotik abestu zuten, orain 11 urte, Lurra taldeak eta Muguruzak Elgetan (Gipuzkoa) emandako kontzertu batean —esan liteke egun hartan ezagutu zutela elkar benetan—; baita orain ia lau urte ere, Bilbon, Iñigo Muguruza hil berriaren omenaldian. Jabier Muguruzak gogoan du anaiak Garciarekin Lurra sortu zueneko garaia: «Komentatzen zen: 'Iñigok orain jarri du kantari neska oso gazte bat'. Iñigoren gauzak. Ez dut esaten ongi egiten ez zenuenik, ondo egiten zenuen, baina bitxia zen». Garciak 17 urte zituen. «Gerora hartu dut horren kontzientzia: zer gaztea nintzen hor egoteko».

Irungo (Gipuzkoa) Amaia antzokiko agertokira igo dira, ez aurreneko aldiz. Han egin zuen jendaurreko lehen emanaldia Garciak, dantza ikasle zela; eta orain arteko azken-aurreko kontzertua Muguruzak, duela hiru urte.

Noiz gogoratzen duzue Iñigo Muguruza?

ANE GARCIA: Bera izan da nire bizitza gehien aldatu duen pertsonetako bat, hartu ninduelako oso gazte, eta erakutsi zidalako bide posible bat izan zitekeela musika egitea. Lehenago ez nuen pentsatu hori aukera bat zenik, ezta nik zer esan banuenik ere. Orduan, musika egiten dudanean, eta bereziki gitarra jotzen ari banaiz, berekin gogoratzen naiz. Eta, noski, bere kantak entzuten ditudanean ere bai.

JABIER MUGURUZA: Nik ere askotan gogoratzen dut. Hemen gure azken aurreko kontzertua egin genuenean, Geltokiak izarretara aurkezten, bera ja ez zegoen, hilabete batzuk lehenago joan zen. Baina aurrekoan, Hondarribian [Gipuzkoa], bai. Uneren batean, urarekin ez dakit zer komentario egin nuen, eta: «Ura behar duzu?». Kontzertu erdian, altxatu, eta ur bila joan zen ondoko tabernara. Uste dut pixka bat erretratatzen duela horrek ere. Ez zegoen batere jainkotua; kontrakoa.

GARCIA: Horregatik izango da errazagoa gogoratzea momentu arruntetan.

MUGURUZA: Hemengo kontzertuan, aipatu nuen. Ari nintzen aurkezten nire anaien kantaren bertsioa, eta esan nuen: «Zer gauzak dituen bizitzak. Hemen izango bazina kanta aukeratu, eta, handik gutxira, kanta entzun gabe joan zen». Oso hunkigarria izan zen.

Karmele Jaiok hari eskaini zion Aitaren etxea: «Iñigo Muguruzari. Gizon berri guztiei». Nola irudikatzen dituzue gizon berriak?

GARCIA: Uste dut Iñigok bazituela gizon berri baten ezaugarritzat uler daitezkeen ezaugarri batzuk —eta hau nire interpretazioa da, beti ulertu behar dugu norberak daukala pertsona baten irudi konkretu bat—. Zuk esan duzu: neska oso gazte bat jarri zuen abesten bere talde berrian. Hori modu askotan egin daiteke.

MUGURUZA: Arrazoi duzu.

GARCIA: Ni ez nintzen inoiz sentitu paternalizatuta, adibidez. Nahiz eta dena neukan ikasteko. Iruditzen zait keinu eskuzabal bat izan zela. Grazia egiten dit, zeren Iñigo jende askok idolatratzen du Kortaturen eta Negu Gorriak-en garaietatik, eta garai haiek eta musika hori lotzen ditut maskulinitate eredu jakin batekin, gaur egun oraindik ere erreproduzitzen dena, baina nik bere azken hamar urteetan ezagutu nuen, eta nire irudiak ez du zerikusirik horrekin. Musikalki ere beste zerbait egiten zuen. Esaten dut ni naizela Iñigo Muguruzaren talderik ezezaguneneko abeslaria.

MUGURUZA: Martirio kantariak askotan komentatzen du: «Jabier, hace falta que el músico tenga el ego domesticao [Jabier, musikariak egoa otzandua izan behar du]». Uste dut Iñigok oso otzandua zeukala.

Iñaki Segurola zenak esaten zuen: «Hemengo ezkerra: ideologia, ideologia eta ideologia. Niri interesatzen zait ideologia kendu, eta azpian zer dagoen». Eta ni ere hor nabil gero eta gehiago; inkontzientearen mundua, hori da nire obsesioa. Pena handiz esan behar dut XX. mendean zer indar zuen inkontzientearen zerak, atzeraka egin dugu alde horretatik; orain gaizki ikusita eta guzti dago. Ideologia, tonaka. Hala eta guztiz ere, ados nago, hor ekarpen interesgarri bat egon daiteke. Ez nabil erreibindikatzen gizon eredu...

GARCIA: Matxiruloak.

MUGURUZA: Hitza ere ez. Badakit orain matxirulo esan behar dela, baina ez da nire gustuko hitza ere. Mania bat da, nire belarria.

GARCIA: Niri gustatzen zait gauza batzuk izendatzea, zerbaiterako. Horrelako gai potolo eta aldi berean intimoekin, arrisku bat dago: diskurtso bat ikas dezakezu, baina barneratzea beste gauza bat da. Uste dut hasi behar garela goresten ideologia hori esplizitatu gabe praktikan gauzak txikitik aldatzen dituen jendea.

Ane, aspaldi honetan ez zara aritu musikan, ezta?

GARCIA: Bueno, zer den aritzea. Jendaurrean, ez. Azkenekoz Iñigoren omenaldian igo nintzen taula gainera musika egitera. Geroztik, musika egiten jarraitzen dut, etxean. Hor ere badut nire gatazka: zertarako plazaratu, zertarako komunikatu... Gainera, kanta oso intimistak ateratzen zaizkit, eta horrek amorru pixka bat ematen dit [barrez].

MUGURUZA: Zer ba?

GARCIA: Ez dakit... Ari naiz horrekin bakeak egiten.

MUGURUZA: A, bueno.

GARCIA: Azkenean, gaur egungo musika mundua baldintzatuta dago. Zerbait egitekotan, segur aski egingo dut gauza txiki bat, gustuko musikariekin.

MUGURUZA: Baldintzatuta, autopromoagatik-eta?

GARCIA: Bai. Atera dezakezu EP bat eta lagunei erakutsi, baina iruditzen zait zerbait eginez gero prest egon behar zarela defendatzeko, estetika bat lantzeko, eta ez nago horretarako prest.

MUGURUZA: Nartzisismo kolektibo orokor honetan bizi gara, eta musikara ere ailegatu da, indar handiz. Galdetzen didate: «Zergatik zuzenean ez?». Orain nire gauzatxoak egiten nabil, umeentzat, baina, gaur egun, zuzenean aritzea, etengabeko autopromo horretan, ninini eta ninini... Beti egon da, baina orain basatia da.

GARCIA: Egia da musikari asko ez direla horrela bizi. Nik kontsideratzen ditut musikaren artisauak. Azken urteetan eduki dut aukera haietako batzuekin kolaboratzeko, eta gozamena izan da. Baina beste leku bat da, ez du halako proiekzioa edukitzeko asmorik.

MUGURUZA:Artisau hitza asko gustatzen zait, eta erreibindikatzen dut. Zeren, orain, sortu, sormen, sortzaile... Ez dago besterik.

GARCIA: Nik ere gatazka bera daukat sortzaile hitzarekin. Testuinguruaren arabera, batzuetan sentitzen dut ez dagoela beste aukerarik, baina amorrua ematen dit, hasteko, ez dudalako uste mundu guztia izan daitekeenik... artearen artisau.

MUGURUZA: Eta ni guztiz ados nago horrekin. Orain dela gutxi gertatu zait, eskola batean. «Jabier sortzailea da», nola ez. «Sortzailea da, zuek denak zareten bezala». Isilik geratu nintzen, baina horixe pentsatu nuen —eta uste dut ez zirela zeloak: 3, 4, 5 urteko umeak ziren—. «Ez, ez; hemen batzuk izango dira, segur aski —izena ez da inportanteena—, eta beste batzuk ez. Eta horregatik ez dira gutxiago izango». Zeren bueltatzen gara gai delikatu horretara: egoa, nartzisismoa... Sortzailea baldin banaiz, hemen nago. Artisaua... lanean ari da. Gero egia da egun batean etortzen zaizula zerbait, eta esaten duzula: «Hau nola demontre izan da?».

GARCIA: Mundu guztiak dauka kreatibitate deitzen den hori, baina esatea mundu guztia artearen artisaua dela... Inor ez da ofenditzen esateagatik denak ez direla izango ingeniariak edo arkitektoak. Ematen du hartzen duzula posizio moral goragoko bat. Ni momentu honetan ez naiz horretan ibiltzen, baina sentitzen dut banaizela hitzaren artisaua, itzulpenekin eta idazketarekin. Ez da bakarrik txinparta bat, lana da.

Zer du, bada, sortzeak?

MUGURUZA: Sortu, hutsetik sortzen da. Eta orain dena hasi daiteke hutsetik. Transmisioa eten egiten da —hau, nola ez, AEBetatik datorkigu, woke mugimendutik, zeina modu batean hasi baitzen, baina beste modu batean eraldatu den—. Lehengoan, batek esan zidan, profesional batek, nerabe askok ez dakitela zertan lan egiten duten gurasoek. Sinesgaitza da, baina horrela omen da. Dena da hutsetik: zuk zeuk egingo duzu zure bidea. Justu beste muturrean dago Josep Pla: «Zein da artista baten helburua? Beste ttantta bat jartzea komunitate baten ondare horretan». Zeinek sortzen du? Sortzaileak. Jainkoak.

GARCIA: Artisauak behar du tradizioa, nahiz eta izan kontra egiteko. Verde Pratok atera zuen EP bat, Euskal Pop Erradikala, eta hor dago Zu atrapatu arte-ren bertsio marabilloso bat, ziur asko ez lukeena hain ondo funtzionatuko gure imajinario kolektiboan ez balego Kortaturen zera hori guztia. Sektore bat saiatzen ari da tradizioa berrinterpretatzen.

MUGURUZA: Bertsio batek zentzua du, zeure egiten baduzu. Gauza bera errepikatzeko...

GARCIA: Txarangen bertsioetan kanta iguala behin eta berriro entzutean ez, baina berrinterpretazio batean ekarpen bat dago. Begira, igual bertsioekin zerbait egingo nuke, zeren uste dut gutxietsiak daudela. Bertsioak ondo egitea —kanta zeureganatzea; esaterako, Silvia Perez Cruzek bertsio pila bat egiten ditu— ez da kantak ezerezetik sortzea baino okerragoa, baina horri beti ematen zaio balio handiagoa, nahiz eta ez egin ekarpen handirik.

Jabier, inkontzienteaz aritu zara lehen...

MUGURUZA: Orain horretara dedikatzen naiz: musika, literatura eta inkontzientea.

Azken diskoak aurkeztu dituzunean, haurrentzako musikan ez ezik, haurren munduan ere murgilduta agertu zara. Haurtzaroan konfiguratzen al da funtsezko zerbait, artista izateko bidean?

MUGURUZA: Lagun batek esaten du: «Somos la infancia y poco más [Haur hutsak gara, ez besterik]». Eta ni ados nago. Haurtzaroa gara, eta beste zeozer: pintzelkada batzuk, ideologia pixka bat, makillajea, pertsonaia bat, argazkietan natural plantak egiten ditugu... baina haurtzaroa gara, nagusiki.

Garai hartan ez nintzen kontziente, baina Ja ja izan zen nire lehenengo diskoa [1989], eta Sei lagun, sei sekretu lehenengo liburua [1994]. Hor bazegoen zerbait beti haurtzaroari lotuta. Denbora gutxian gertatu zaizkit gauza batzuk. Galdu ditut pertsona oso inportanteak, eta batzuk nahiko modu traumatikoan, gainera; eta bilobak izan ditut. Berriz ere haurtzaroa. Mundu zoragarri bat dago hor. Eta kezka handiz ikusten ditut haurtzaroari buruz esaten diren gauza batzuk.

Nola bizi duzue zuen ogibidea?

GARCIA: Nik momentu batean erabaki nuen ez nintzela izango dena delakoaren artisaua. Ez nintzela izango hori bakarrik. Zeren ez nuen nahi horren baitan egotea nik jan behar dudana, iruditzen zitzaidalako sufritu egingo nuela. Erabaki nuen lanbidez izango nintzela itzultzailea, edo hitzarekin behar dena egingo duen artisaua, eta gero egongo zela esfera artistikoa. Oraingoz,ondo nago horrela.

MUGURUZA: Nik beti egin dut zeozer, baina egia da ia bizibide izan dela musika. Hau erdi brometan kontatzen dut, nire eboluzioa esplikatzeko. Hasi nintzen Resistencian, Madrilgo diskoetxe batean, inozentea ni, pentsatuta: «Hemendik kanpo aritzea lortzen ari naiz, orain Resistenciak hartu nau, nazioarteko banaketa...». Eta ez zen hain erraza izan. Lehenengo urtean, sekulako lokala zuten, Madrilgo erdialdean; handik denbora batera, bigarrena, urrunago; eta hirugarren lokala —itxi aurretik, zeren azken kapitulua izan zen pertsiana jaistea— kanpoaldean zegoen, pabiloi kutre batzuetan. Nik hori ezagutu dut. Orain nire diskoak nik ateratzen ditut, besteak beste, ez dagoelako diskoetxe bat interesatua nire diskoak ateratzen. Bueno, ez dago diskoetxerik apenas.

Nire bizitza banatuko banu 20 urtetik 40ra eta 40tik 60ra, aldaketa askoz ere handiagoa izan da bigarren etapa horretan, nahiz eta beti aldaketan bizi.

GARCIA: Interesgarria da ikustea aldaketa teknologikoek nola aldatzen dituzten kontsumoa, ohiturak eta artea bera. Streaming plataformek aldatu dute musika egiteko modua, eta horretaz bizi nahi dutenek badakite zer egin behar duten. Gaur egun euskal talde batzuek oso ondo identifikatu dute hori, eta funtzionatzen die. Niri interesatzen zait komunikazio ekintza bat izatea.

Mejillon Tigren, gure hautua argia izan da: zuzenekoak egiten ditugu, spoken word egiten dugu, eta ez dugu su artifizialik erabiliko. Gu biok goaz, eta kito. Agian batzuengana ez gara iritsiko, baina hautua hori da. Ez dugu hortik ateratzen ogia, baina...

MUGURUZA: Nik entzuten dudanez, entzuten dizuedanez, orain beste mentalitate bat dago. Guretzat ametsa zen musikaz bizitzea; gure obsesioa zen, nahiz eta gero lagundu beste zerbaitekin, soldata osatzeko. Orain entzuten dut segitzen duzuela martxan, baina garbantzuak beste nonbaitetik ateratzen.

GARCIA: Oreka hori aurkitzea zaila da. Iaz, adibidez, hartu nuen hilabete, eta idaztera joan nintzen. Desastre bat izan zen, pila bat agobiatu nintzen. Pentsatu nuen amesten dudan bizitza bohemio hori agian egunerokoan gertatu behar dela, nire kasuan. Igual pixka bat sortzaile jarri nintzen... Hala ere, uste dut badagoela kontzientzia bat, eta badago sektore bat amets hori daukana, eta egiten ari dena, merkatuaren logikari pixka bat men eginda —ez dut txarrera esaten—. Eta lortzen dute.

Mejillon Tigreren emanaldietan, gainera, presente dago hori guztia: garaiaren prekaritatea, klase ertainaren dekadentzia... Egunerokoan aurkitzen duzue sortzeko materiala?

GARCIA: Eiderrekin [Perez], Mejillon Tigreko kidearekin, askotan hitz egin dut nola gazteagoak ginenean saiatzen ginen idazten gauza handiei buruz, iristen gauzen muinaren muinera. Baina hori ez duzu egiten besteekin komunikatzeko, baizik eta egoarentzat.

MUGURUZA: Bueltatzen gara...

GARCIA: Azkenaldian, behin eta berriz datorkit gogora idazten dudanean edozein artelan komunikazio ekintza bat dela. Eguneroko gauzek parean duzun publikoari helduleku bat ematen diote, eta gero horren irakurketak egin ditzakezu, umorez, kritiko...

Diziplina bakoitzak ematen dizu egiteko modu bat. Adibidez, uste dut Mejillon Tigrerekin egiten duguna musikan ezingo nukeela egin. Nire kanten hitzak beti oso tristeak dira; poemak barregarriagoak ateratzen zaizkit.

MUGURUZA: Egunerokoa oso aberatsa da, joder. Fama txarra du, aspergarria omen da, sinplea, errutinazkoa... Ez dakit, ni ez naiz aspertzen. Eta aspertzen naizenean, gogoratzen naiz Xabier Letez, nola esaten zigun musikariei: «Zer gustura ari naizen aspertzen!». Gizakiak aspertu beharra dauka, eta isilik egon beharra.

Beti inguratu naiz ildo horretako jendeaz, hori ere ez da kasualitatea. Ez dut izan inguruan poeta epikorik. Behar dugu hartu jendea banan-banan, eta horiei abestu, ez multzo handi bati.

GARCIA: Gainera, zerbait kaleratzen duzunean, ez dakizu nora iritsiko den. Gertatu zait Lurraren diskoa atera eta zortzi urtera norbait etortzea esanez kanta bat entzun zuela ez dakit zenbat aldiz. Ederra da pentsatzea hor egon ahal izan zarela bere intimitatean. Epiko jarrita, masarentzat ari zara, eta iritsiko zara jende askorengana, baina ez zait asko gustatzen.

MUGURUZA: Nik behin kantatu nuen 60.000 lagunen aurrean, Bartzelonan. Jendea, jakina, ez zen joan Jabier Muguruza ikustera; ginen Jabier Muguruza, Morente eta Manu Chao, eta jendea joan zen Manu Chao ikustera. Sentsazioa izan zen... Ez zegoen inor. Ez dakit esplikatzen.

Euskal kulturgintzaren gaitzen artean, ikusgarritasun falta seinalatzen da maiz, horrek berarekin dakarrelako ez ezagutzea, ez zabaltzea, eta gurpil zoroa martxan jartzea. Baduzue kezka berezirik horrekin?

MUGURUZA: Batzuetan, estatua aipatzen da, gure beste totem bat: «Estatu bat edukita, konponduta». Orain dela gutxi entzun nion kantari bati azken aldiz. Zur eta lur gelditzen naiz —eta ez du zerikusirik estatu bat behar ote dugun debatearekin—: ez duzu inguruko herrialdeetan lagunik, lankiderik? Ez dakizu nola dabiltzan?

GARCIA: Iruditzen zait diskurtso horretan badagoela autokonplazentzia puntu bat ere, horri egotz diezaiokezulako ez iristea. Ezin dugu baliatu hori, egiten dugunarekin zorrotzak ez izateko. Adibidez, urtero argitaratzen den liburu kopurua ezin du asumitu euskal hiztunen komunitateak. Ikuspegi ekologiko bat izan behar dugu. Uste dut plazaratzen dena hobeto landu behar dela. Hala ere, egia da, euskaraz egiten dena gizartearen sektore batek ez du aintzakotzat hartzen. Baina konplexu bat ikusten dut, eta niri ez zait gustatzen konplexutik sortzea.

MUGURUZA: Biktimismoa ere dezente gustatzen zaigu. Ados nago Anerekin. Kezka hor dago, logikoa da, eta denok dugu, baita ukatzen dutenek ere. Baina saiatu behar da norbera bere lanean zentratzen eta gauzak txukun egiten.

Iaz ez zenuen erakusmahairik ipini Durangoko Azokan.

MUGURUZA: Bueltatuko naiz, segur aski. Segitzen baldin badut umeentzako gauzak ateratzen ilusioarekin, inportantea da. Han gero salduko dituzu 100-150 ale. Ni ez naiz sekula izan saltzaile handi bat, beti izan naiz minoritarioa, baina leku desberdinetan: hori izan da nire karta.

Batzuetan iruditzen zait disimuluan gabiltzala; besteetan, batzuk inozente hutsak direla.

Zertarako gogoa duzue?

MUGURUZA: Gogoa izaten jarraitzeko gogoa. Lagunekin, topa egitean, esaten dute: «Osasuna!». Eta nik: «Eta gogoa!». Iruditzen zait gogoa funtsezkoa dela. Eta gogo galera orokor samar bat dago; deitu depresioa, nahi baduzu, orain erabiltzen den hitza erabiltzeagatik, azken finean, oso lotuta daude eta. Gainera, lotuta dago aipatu ditugun kontu askorekin. Ni oso antiyankia naiz: beti gabiltza Espainia gora eta Espainia behera, baina gure erreferente kultural nagusia ez da Espainia, AEBak dira.

Oraintxe ez dut pretentsiorik. Izan ditut, e: azaldu dut Resistenciarena. Orain ez daukat hori. Gehiago esango dizut: nire hurrengo proiektua helduentzako proiektu bat izango da, eta izango ditu diskoa eta bi kontzertu. Apalagorik ezin da planteatu. Iñaki Irazu da nik gehien musikatu dudan poeta, 32 kantu ditut haren hitzekin. Aukeraketa bat grabatuko dut, bertsioak, autobertsioak, Geltokiak izarretara grabatu zuen superbanda horrekin, eta bi kontzertu eman: Bilbon eta Donostian. Baten batek esango du konformismoa dela. Bueno. Baina badut gogoa. Literatura, musika eta inkontzientea.

Eta klima aldaketaren kontra zerbait egin behar dut.

GARCIA: [Barre algaraka].

MUGURUZA: Bai, bai. Benetan iruditzen zait ez dugula aintzat hartzen datorkiguna.

GARCIA: Bai, gutxi hitz egiten dugu horretaz.

Pretentsioez aritu zarenez... ni 23 urterekin erretiratu nintzen kantugintzatik.

MUGURUZA: Hori ona da [barrez].

GARCIA: Eta azken urteetan pretentsioek eta asmoek blokeatu naute asko. Nahiko nuke hori askatu. Ideiak badauzkat, eta batzuetan igual gehiegi zatitzen da neure burua diziplinen artean. Gogoa daukat lasai sortzeko. Sortu esan dut, baina... bai, lasai sortzeko. Egunen batean kontzerturen bat emateko ere bai.

MUGURUZA: Orduan, pretentsio handiak izan daitezke oztopo.

GARCIA: Bai, bai. Esan dut kanta intimistak ateratzen zaizkidala. Ba, askotan blokeatu izan nau horrek: «Ezin dut kanta intimistarik egin, nire asmoa beste nonbaitetik doalako». Hori askatzen ari naiz pixkanaka.

MUGURUZA: Intimismoak badu bere publikoa, e.

GARCIA: EPren bat grabatzen badut, bidaliko dizut.

MUGURUZA: Fenomeno.