«Dokumentalak erakusten du posible dela itzultzea »

Nola itzultzen da deportatu bat Euskal Herrira 33 urtez Sao Tomen deportatuta egon ondoren? Nolakoa izango da bikote harremana elkarrenganako «distantzia eta elkargune» izan den herria utzi ondotik? Alfontso Etxegarai eta Kristiane Etxaluzen etxerako itzulera kontatzen du Txaber Larreategi (Donostia, 1986) eta Josu Martinezen (Bilbo, 1984) CaminhoLonge dokumentalak. Urtarrilean estreinatu asmo dute, baina lehenago finantzaketa kolektiboan parte hartu dutenek izango dute ikusteko aukera.

Hamar urteren ondoren itzuli zarete Kristiane Etxaluz eta Alfontso Etxegarairengana.

JOSU MARTINEZ: Ez dira izan hamar urte ez dugula elkar ikusi; garaika gehiago, garaika gutxiago, egon gara beraiekin. Nik ez dut sentsazioa izan iraganerako buelta bat izan dela. Zerbait berria egiten ari ginen sentsazioa neukan, nahiz eta pertsonak eta lekua bera berberak izan, egoera oso ezberdina zelako. Eta pertsonaiak ere zentzu batean ezberdinak zirelako, adinarengatik. Hamar urte asko da, beraien egoera ere diferentea da, eta Euskal Herriko egoera ere bai.

Sagarren denbora-n egindako aurretiazko lanak zenbateko eragina izan du Caminho Longe egiterako orduan?

TXABER LARREATEGI: Ezinbestekoa izan da. Egia da Sagarren denbora-n gidoi lan handiagoa zegoela, hitz eginagoa zegoela dena. Kasu honetan, momentukoa jaso nahi genuen, kamera bat sartu eta dena grabatu, ia logelako ateraino. Eztabaidak, momentu tentsoak,onak ere bai, oso momentu intimoak. Ezinbestekoa zen konfiantza egotea. Aurretiazko esperientziei eta elkarrekiko konfiantzari esker izan da hori guztia.

Filmaketa prozesuan oso irudi intimoak eta etxekoak azaltzen dira. Nolakoa izan da behaketa?

J.M.: Zerbait bilatua izan da; estilo aldetik, zinema zuzenaren estilotik jo nahi genuen. Istanta harrapatu, eta gutaz ahatz zitezela. Lortu dugu hori. Negoziazio baten emaitza izan da. Ikusten genuen bereziki gauetan-eta izaten zituztela eztabaidak, tentsio handia zegoelako. Beraien bizitzako momenturik inportanteenetako bat, ez bada inportanteena, bizitzera zihoazen. Atzerako zenbaketa bat bezalakoa zen beren bizitzako ametsabetetzeko, edo amesgaiztoa hasi,atxilotua izan eta bizitza guztia kartzelan pasatzeko.

T.L.: Logikoa den bezala, guk pelikularako ahalik eta gehien nahi genuen grabatu, mikrofonatu, posible balitz. Horrelako uneetan ez dakizu muga non dagoen.

Bigarren aukera hori, kartzelan sartzearena, presente zenuten?

T.L.: Bai, segur askiberaiek guk baino gehiago. Bazirudien Espainiak pasaportea emanda eta Frantziak kanporatze agindua indargabetuta ez zela arazorik egongo. Baina inoiz ez dakizu.

J.M.: Pelikula irekita zegoen bi hipotesi horietara. Europara heltzeko momentua filmatu nahi genuen, baina nahi genuen hor egon, zerbait gertatuko balitz momentu hori ere erregistratzeko. Gu baginen elementu perturbatzaile bat ere; nahikoa bazuten beren nerbioak kudeatzen, gainera kamera bat gainean eramateko.

Pelikulan Alfontso Etxegarai pertsona ikusten da, bere alde politiko hori beharbada bigarren planora pasatuta.

J.M.: Hasieratik argi genuen kontatu nahi genuela Kristianeren eta Alfontsoren historia. Pertsonaien pelikula bat egin nahi genuela, baina ez dira pertsonaia batzuk. Ez da etorkin edo immigrante bat, 33 urteren ostean Euskal Herrira itzultzen dena. Militante baten itzulera da. Ez dakit bigarren plano batean, baina esango nuke nahiko presente dagoela. Hori da testuingurua. Baina guk nahi genuena zen hasieratik errepikaezina zen bidaia edo bizipen hori erretratatu: zer den zure herrira itzultzea 33 urte Afrikan pasatu eta gero. Bai Alfontsoren ikuspegitik, bai bikotekidearen ikuspegitik. Nola aldatzen den edo nola aurre egiten dion bikote batek hain aldaketa handiari.

T.L.: Bazegoen aukera Alfontsori buruzko zer edo zer askoz politikoagoa egiteko. Testuingurua argi dago, eta karga politikoa ezin da ukatu. Baina ez genuen egin nahi militante ohi baten itzulera eta bere gogoeta kontatzea, baizik eta bikote batek deportazioari amaiera nola ematen dion.

Nola jaso dute Kristianek eta Alfontsok dokumentala?

J.M.: Proposamena egin genienean, berehala esan zuten baietz.Beraiek ikusi dute, eta gustatu zaie. Nolabait kontentu daude, bereziki lekukotza bat ematen duelako, eta balio duelako erakusteko itzultzea posible dela.

Ze nahiko zenuketesentitzea ikusleak aretotik ateratzean?

J.M.: Galderak egiten ditu, erantzunak eman baino gehiago. Gogoeta bultzatzen du:maitasunaz, baina,baita ere, testuinguru politiko baten garapenaz. Nola uste genuen izango zirela gauza batzuk eta nola izan diren azkenean... Belaunaldi bati buruz ere hitz egiten du beraien bizipenetatik. Uste dut hori dela batez ere pelikula honek egiten duen ekarpena: mahai gainean gai batzuk jartzea.

Gai zentral modura azaltzen dira espetxearen beldurra, maitasuna, deserria. Orain arteez dira kezka horiek ezagutarazi edo azaleratu militante batengan. Hain argi behintzat.

T.L.: Diferituan pasatzen ari dira gauza asko, baina, orain arte, beldurra zen atxilotzearena; orain, beldurra edo ezjakintasuna osteko bizitza da. Amaitu delako. Hor badago beldur bat, gatazkari lotua: Alfontso Parisera heldu eta atxilotzea. Baina badago beste beldur bat: amaierarena. Eta orain guk zer, bikote bezala? Urrundu gaituena eta batu gaituena deportazioa izan da, eta, orain, hori amaituta, zer?

J.M.:Beste gai bat dago oso interesgarria, itzultzeko moduari buruzkoa. Alfontsok bere burua gudari ohi bat kontsideratzen du, eta oso diferentea da nola pentsatzen zuen itzuliko zela eta nola itzuli den azkenean. Gerra bat bukatzen denean, zer pasatzen da gudari ohiekin? Alde horretatik, kontrastea handia da Sagarren denbora-n itzultzeari buruz zuten ideia eta orain dutena; horrek markatzen du eboluzio bat beraiengan. Batetik, bada porrot bat, baina, beste alde batetik, espero ez zuten garaipena ere bada.

Finantzaketa kolektibo bidez lortu duzue filmatu ahal izateko dirua. Hemendik aitzinera, aurkezpenak egingo dituzue.

J.M.: Ongi esan duzu, filmatu ahal izateko. Kasi dirurik gabe egin dugun proiektu bat izan da. Doi-doi fakturak pagatzeko balio izan duena, eta ezdenak ordaintzeko.Jakin genuenean Alfontso itzuliko zela, oso arin erabaki behar izan genuen dena. Finantzaketa kolektibo bat egin genuen, eta, horrekin batera, diru laguntzetara aurkeztu genuen, baina ez du inolako diru laguntzarik jaso. Egin dugu proiektua,eta poza da horrelako gerrilla baldintzetan egindako film bat Donostiako Zinemaldian hautatua izatea. Orain ez daukagu esker ona besterik bidelagun izan ditugun guztientzat.

T.L.: Poztekoa izan da herritarren aportazioen bidez irten izana proiektua. Ez proiektua egin ahal izateagatik bakarrik, baizik eta erakusten duelako interesa badagoela gaiaz eta filmaz. Ikusiko dugu zer bide egiten duen.