Desobedientziaz

Beatrice Salvioniren La Malnata (Einaudi, 2023) estreinako eleberri saritua —Scuola Holden saria eta 2023ko Nollegiu saria jaso ditu— gutxi gorabehera berrogei hizkuntzatara itzulita dago, eta orain euskaraz ere irakurtzeko aukera daukagu. Fernando Reyk itzuli eta Txalaparta etxeak argitaratu du Salvioniren nobelaren euskarazko bertsioa, Barrengaizto izenburupean. Obra Italian, Lambro ibaiaren magaleko herrixka batean ainguratzen da, Mussoliniren diktaduraren urteetan, opresioz eta indarkeriaz mukuru. Hala ere, testuinguru soziopolitikoak garrantzi handia badu ere, ez da lehen lerroan dagoen gaia; kontakizunak bi neskaren arteko laguntasun istorio sutsu eta berezi bat dakar, eta biek eraikitzen duten sareak eta babesak edozein jazarpeni aurre egiteko kemena ematen die. Nobelak, laguntasun harreman horren bitartez, desobedientziaren garrantziaz eta diskurtso kultural hegemonikoa zalantzan jartzeaz hausnartzera garamatza.

Alde horretatik, obrak erantzun zuzenak baino gehiago galderak iradokitzen dituela iruditu zait, edo behintzat galderak egiteko aukera ematen diela bi pertsonaia femeninoei, bai eta irakurleari berari ere. Disposizio narratologikoak hori pentsatzera garamatza, hain zuzen ere, bukaera irekiak emaitzari baino gehiago prozesuari erreparatzeko gonbita egiten baitigu. Eta prozesu horretan, lehen pertsonako narratzaile nerabe baten ahotsarekin egingo dugu topo, Francesca izeneko protagonistaren diskurtsoarekin. Zenbaitetan mundu ikuskera adoleszente horretatik atera nauten jarrera helduagoak aurkitu baditut ere, oro har, autoreak, gaztetasunak berea duen inozentziaz eta zintzotasunez, tabuek eta zentsurak ezaugarritutako gizarte oso baten erretratua osatzea lortzen du.

Dena den, obraren indarra ezaugarri narratologiko ageriko horietan baino gehiago, han-hemenka agertzen diren detaile eta keinu txikietan dagoela iruditu zait eta estimatu dudan alderdia izan da hori. Salvionik, gorputzen eta sinbolo kulturalen bitartez, txikitasunaren aldeko estetika bat ekarri digu. Pertsonaien arteko begiradek, besarkadek, ukituek nobelako sare afektiboa osatzen dute, eta faxismoari dei egiten dieten sinboloek, berriz, garaiko ideologiaren soslaia. Maitasunez betetako konplizitate keinuak baimenik gabeko laztanen kontrapuntua dira. Edo bihotzaren parean jarritako eta harrotasunez laztandutako faxismoko medailek talka egiten dute Italiako banderaren intsignian behera egiten duen karkaxarekin. Hala, iruditeria ez-figuratiboaren bitartez, hitzezko lengoaiaren egiazkotasuna eta izaera absolutua zalantzan jartzeaz batera, pertsonaiak eurak ere kategorizatzen zaizkigu: edo faxismoaren alde edo kontra; injustizia sozialen alde edo kontra; bazterkeriaren alde edo kontra, desobedientziaren alde edo kontra. Sailkapenak joera manikeoa duen arren, autoreak detaile horiei eskaini dien arretak eta horien bitartez transmititu denak nobelari izaera propio bat ematen diote, bai eta desobedientziaren ideiari indarra ere, duda barik. Izan ere, David Henry Thoreauk adierazi zuen bezala, desobedientzia da askatasunaren benetako funtsa; benetako esklaboak esanekoak dira.