Denboraren iragatearen poesia

«Begira horra kanpora: nolako argia, nolako gozamena; denbora eta bizitza zain ditugu». Horrela abiatu du Juan Ramon Makusok (Errenteria, Gipuzkoa, 1961) Haragi Hosto (Balea Zuria, 2021) bere azken poema liburuaren aurkezpena, Donostiako Udal Liburutegian egindako agerraldian.

Eli Tolaretxipi idazle eta laguna izan da aurkezpeneko sarrera egiteaz arduratu dena. Azpimarratu du Makusoren obra berria «idazlearen bakardade intimotik irakurlearen bakardade intimora bidaia» dela, baina argitu du ez dela, inondik inora, «poesia isila».

Haragi Hosto olerki liburuak Makusoren idazle, irakasle eta filosofo aldeak uztartzen ditu, «pentsamenduaren poesia» sortzeko; azaldu dutenez, bere idazkera estiloa «filosofiaren eta literaturaren bidegurutzean» dago, eta «poesia lengoaia kodifikatutik ihes egiten du».

Izenburuari dagokionez, Makusok azpimarratu du lanean «ugari» ageri diren metaforen agerkaria dela: «Hostoz abaildu arren, zuhaitzek hor diraute; haragia galdu arren, gizakiek ere bai». Denboraren iragatea da, beraz, gai nagusietakoa.

Hain zuzen ere, denbora aipatuta, lana sortzerakoan erreferente izan duen Joan Margarit idazlea eta Ensayos sobre poesía bere lana ahotan izan ditu: «Antolaketa pertsonaleko poesia egin zuen, eta nik ere bai». Sorkuntza molde horretan «denbora subjektiboa da», azaldu du, «baina haren iragatea den-denek nozitzen dute». Obraren oinarrizko langaiak diren jaiotzari, heriotzari nahiz denborari heltzeko orduan, «ikuspuntu pertsonala, kolektiboa eta politikoa» erakutsi ditu Makusok. Ertz eta modu desberdinetatik ondu du denbora.

Bide desberdinak batu dituen eta, gainera, esangura «oso pisutsua» eman dion beste elementua liburuaren azala da: Imanol Larrinagak egin du, eta poesia laneko ideiak «maisuki» irudikatu ditu, Makusoren hitzetan. Donostia, gizakiak, natura eta ilunabarra batzen dituen ilustrazioa ageri da azalean, baina desenfokatuta dago; izatez, «denbora bera ere, sarri, desenfokatuta egon ohi da».

Jaiotza, parentesia, heriotza

Haragi Hosto hiru zatitan egituratuta dago: Oinazea hari batean bildu, Odolak ura garbitzen duen heinean eta Agurrak betetzen nau. Idaztean, Makusok azaldu du «liburuaren hasieratik amaierara arteko poema bat» sortu gura izan duela. Batasunaren bilaketa horretan, baina, bigarren atala da denen artean argiki laburrena.

Desoreka horregatik galdetuta, «berariaz egindako etena» dela adierazi du: «Lehen eta azken atalek jaiotza eta heriotza adierazten dute, alegia, denboraren adierazpen gorena dira; tarteko zati laburra, berriz, egunerokotasuneko zaratarena eta hutsaltasunarena». Ondorioz, hasierako eta amaierako sailak dira, egilearen aburuz, «esanguratsuenak».

Hori argudiatze aldera, Francisco Brinesen obran topatutako aipu batera jo du Makusok: «Ezerezetik ezerezera, parentesi bat baizik ez dago». Liburuaren bigarren ataleko testuak «zarataren eta garrantzirik gabeko kontuen parentesia dira».

Zazpi urte pasatu dira Makusok bere bakarkako azken olerki liburua kaleratu zuenetik (Hitzak Argi, Pamiela, 2014), eta tartean bi bildumatan baino ez duparte hartu, beste zenbait egilerekin batera. Hori dela eta, bere burua «poeta berantiar» gisa bataiatu du, eta Balea Zuria argitaletxeko lagun batek gomendio egindakoa ekarri du gogora: «Publikatu ezean, ez zara poeta sentituko».

Dena dela, urteetan isilean egonagatik ere, Makuso idaztearen lan gogor baina pozgarriaz mintzatu da: «Sentimenduak agerraraztea helburu duen poesian barre oso gutxi dago, baina poztasun mordoa, eta oso benetakoa». Bide horretan, Hiri gorazarre (Elea, 2006) idazten izandako «sentsazio onak» berreskuratu dituela aitortu du.

Hala eta guztiz, sentipenen mailan «ahalegin handia» egin behar izan du. Eguneroko esperientziak poesian islatzean nabaritu ditu traba handienak: «Ez da erraza, hitzak oso tranpatiak baitira, eta sentipenek ez baitute, sarri, hitzen inguruan ezertxo ereulertzen».