Boxeoa eta emakumeak

Egilea: Joxemari Iturralde. Argitaletxea: Pamiela.

Liburuaren kontrazala irakurriz gero, eleberriak 25 emakumeren istorioak kontatzen omen ditu. Bada, ez. Perlak, kolpeak, musuak, traizioak obran emakumeak bigarren mailako pertsonaiak dira, gehienetan apaingarri hutsak, gizonek sexu-objektu gisa beren borondatera erabil ditzaketenak. Egiatan, emakumeak kapitulu bakoitzari izen emateko aitzakia ahula —eta, ez gutxitan, bortxatua— bainoez dira. Izan ere, testu osoak garai batean gizontasunaren adierazgarritzat jotzen ziren ekintza, jokamolde eta zaletasunen katalogoa dirudi: boxeoaren mundua, dirua, alkohola, sexua, gaueko parranda giroa eta emakumeak.

Argumentuak 1920ko eta 1930eko hamarkadetara garamatza, boxeoaren urrezko aroan kokatuz, kirol horrek zale ugari zituen eta egiazko gizarte-fenomeno bilakatua zeneko garaian, alegia. Joxemari Iturraldek, liburuaren amaieran kontsulta daitekeen bibliografiaren laguntzaz, «Paulino Uzkudun eta Isidoro Gaztañaga punta-puntako bi boxeolari euskaldunen istorioa» jaso nahi izan du. Boxeoa, parranda, edaria eta emakumeen zurrunbilo ero batean murgilduta, Europan eta Amerikan bizitakoak kontatzen dira ehun eta hirurogei orrialde eskasetan zehar.

Narrazioak nahiko era monotono eta errepikakorrean egingo du aurrera eleberriaren bi herenak igaro arte, orduan hasiko baitira azaleratzen bi protagonisten arteko jelosia profesional eta pertsonala, elkarrekiko gorrotoa eta mendeku-nahia. Bat-batean, 36ko gerrak eztanda egingo du eta, historiaren gurpilean harrapatuta, gertaera hura inflexio-puntu bihurtuko da haien bizitzetan. Idazleak egitura zatikatua eta foku aldakorra darabiltza hasieran, bi boxeolari ospetsuen istorioa hurbileko hainbat pertsonaiaren ikuspegitik txandaka kontatuz.

Eleberriaren testuinguru jakinean nagusitzen diren balio eta jokamoldeen erakarmen-gaitasuna irakurle bakoitzaren araberakoa izanik ere, susmoa daukat egiarekiko fideltasuna —ala hobe litzateke zuzenean «mendekotasuna» adieraztea?— fikziorako zama handiegia ez ote den. Esate baterako, agerikoa da diskurtsoan erreferentzia historikoak pilatzeko joera, ez bakarrik Hemingway, Lupe Velez edo Gary Cooperren aipamenak, baizik eta beste datu eta gertakari zehatz ugari ere.

Horiek guztiak boxeolarien pausoak ahalik eta leialtasunik handienarekin islatzeko helburuz txertatuak diren arren, emaitza objektibotasunak hartutako narrazio bat da, fikzioaren eremua neurri handi batean murriztu eta subjektibotasunerako lekurik apenas uzten duena. Lekututako informazio historikoa eskaini behar horrek azal dezake agian zenbait pasarte, delako ekintza garatu beharrean, hura laburtu edo, are gehiago, arin-arin aipatu edo zerrendatzera mugatzen direlako sentsazioa, behar beste sakontasun eta literariotasunik lortu gabe.

Horregatik guztiagatik, eleberri baten ordez, ziurrenik askoz egokiagoa litzateke Perlak, kolpeak, musuak, traizioak Paulino Uzkudun eta Isidoro Gaztañaga boxeolari euskaldunen biografia fikzionatu gisa jotzea eta, jakina, halakotzat irakurtzea.