Bizi pindartsu baten oihartzuna

«Otsail neguko gau batean segalari hotza guruzatu nuen/ Hor zegoen neri so, ni lurrean heriotza ta biziaren bide erdian. Zenbat denbora egon ginen hor, bat besteari begira, ez dakit. Zein zegoen hotzena, asfaltoa edo segalariaren beso luzea?». Horrela hasten da Ttotte Etxebesteren (1962, Urruña) Ezin erranezko hitzak (Maiatz) lehen poema liburuko Lurrean olerkia. Izenburutik beretik, «paradoxa» bat agerian, Maiatzeko editore Lucien Etxezaharretarentzat. Ezin erranak hitzak, eta, aldi berean, hortxe hitzak, argitaratuak. Etxebesterentzat, ordea, gauzak sinpleak dira. Ezin erranak dira oraindik ere, eta horregatik ditu, justuki,«idatzi». Hori izan du bere abiapuntua. «Ezin ziren ahoz atera, baina idatziz heldu dira poliki».

Eta horra emaitza. «Ezustezko liburu bat dugu hemen», Etxezaharretak. Nahiz eta azken urteetan Maiatz aldizkarian bazituen jadanik zenbait olerki publikatuak Etxebestek, ez zen olerkari gisa ezagutua orain arte. Etxebeste bereziki ezaguna da arlo politikoan. Iparretarrak talde armatuko kide zela, 1988an atxilotu zuten, Filipe Bidart eta beste hirurekin Bokaleko etxe batetik ateratzen ari zirela. Poliziak tiro egin zion bizkarrean Etxebesteri, eta zauritu. Zangoetatik elbarritua gelditu da bizi osorako. Gurpil aulki batean da geroztik. Lurrean olerkian aipatzen duen istripua, hain zuzen. «Zertarako balio ote dute xutik atxikitzen ez duten zangoek?», galdetzen du Etxebestek.

Eta horra nola agertzen den, olerki batetik bestera, «bere engaiamendua», Etxezaharretaren iritziz: «Bere ikuspegia Euskal Herriaz, Euskal Herriko biziaz, borrokaz, emazteaz, munduaz, libertateaz. Militante baten laburbiltze bat bezala. Bizi pindartsu baten oihartzuna bezala».

Zergatik poesia

Idazteko behar batetik abiaturik, poesia hautatu du Etxebestek, «literaturaren indar handiena» poesiak duela baiteritzo: «Sentitzen dugun guztiaren bilduma bat da. Poesia da emozionea. Emozioneetan, hor zabaltzen duzu dena». Militantzia, borroka, hori dena agertzen da. Baina ez hori bakarrik. «Hori baino gehiago da liburu horretan pasarazi nahi izan dudana. Mundu honetan, dena azkar doa, dena aldakorra da, dena laburra ere. Eta zer da horretan bizitza? Zer da maitasuna? Borroka? Zertarako balio du egiten dugun guziak? Ez nuen nahi bakarrik militantziari buruz idatzi. Nahi nuen biziari buruz eta gizakiari buruz ere idatzi. Baina azkenean dena politika da. Dena da borroka. Lotua da dena».

Oro har, galdera anitz aurkitzen dira liburu honetan, Iragana poema adibide: «Zertarako da iragana? Gure haur jostailuak puskatu dira/ Gizon, abereek ihes egin dute/ Lohian arrastoak gelditzen ote dira? Zertarako sortu gara? Zertarako borrokatu gara? Zertarako maitatu gara? Hau dena gu gabe segitzen bada/ Harria bera desegiten denean/ Zuhaitzak xutik iraunen ote du? Bi lore idortuen artean».

Bere elbarritasunaz bestalde, presondegia, tortura eta Popo Larreren desagertzeaz olerki batzuk idatzi ditu, baina maitasunak ere leku berezia daukaEtxebesteren lanean. Dela Zu izeneko poeman: «Biziak badaki bederen nik nola zaitudan maitatu/ Nerea inoiz izango ez zaren lilia, otoi ez beldurtu/ Hemen daukazu bihotz bat dena ubeldu ta zahartu/ nahiago dut hau dena isildu, eta ez zu zauritu». Gona arina bihurtzen dena beste batean: «Eta zu... zure gona arinarekin belarrean luzatzen zarenean gorputza iduzkiari eskainia nere bihotza sukarrez ezartzen duzu». Semeari ere aitortzen dio maitasuna, Semeari olerkian: «Zein eder den bizian aita izaiten/ egunero zuri maitasuna emaiten/ mozkortuz zure haur irriak edaten/ nere besoetan zaidudanean babesten/ iragan dira orduak ezin geldi jolasten».