Bixente Serrano Izko bere buruarekin solasean

«Gizakia gizaki denetik, geure baitako solasak izan ditugu, aberatsak oso, askotan, gure baitako hainbat eta hainbat mamu eta iratxorekin etengabe egiten ditugunak. Zertan eskizofreniko izan gabe, logikarekin, adimenarekin, gauzen ikerketen inguruko prisma, ertz, begi zorrotz eta lausoekin zer-begiraturik duten geure baitako iratxo asaldagarri desberdinak ditugu solaskide. Iratxo asaldagarriak, gure lehen bat-bateko begiraden aurrean gauzak etengabe bertze angelu batetik ikustera garamatzatenak, edo bai behintzat saiatzera». Bixente Serrano Izkok hainbat urtez idatzi zuen eta iaz argitaratzea espero zuen lanaren hasierakoak dira hitz horiek.

Idazle, politikari eta historialaria mimoz lantzen ari zen liburu berezi bat, baina patua bere bidean gurutzatu zen: iazko ekainean zendu zen, aurretik zuen gaitz baten ondorioz. Atzerapenarekin bada ere, haren heriotzatik urtebete igaro ondoren, Pamiela etxeak argitara eman du Serrano Izkoren liburua: Ene iratxoekin solasean.

Iazko irailean, Pamielak, Euskokultur fundazioak eta Geronimo de Uztariz Institutuak omenaldi bat egin zioten Serrano Izkori. Han zirenek bazekiten liburua zetorrela. «Eta, mamiaz gain, liburuaren egiturak piztu zuen gure interesa, edo neurea», adierazi zuen Patxi Larrion idazleak liburuaren aurkezpenean. Nafarroako liburu azokan aurkeztu zuen, Josu Txueka historialari eta idazlearekin eta Pello Eltzaburu editorearekin batera.

Serrano Izkok bere baitako iratxoekin izandako hizketaldietatik sortutako testuak dira liburuaren orrietan jasoak daudenak: gogoetak, ideiak, saiakera laburrak, iruzkinak, oharrak... Txuekaren hitzetan, «iratxoak, auziak, kontzeptuak», bere bizitzan gertu izan zituen kontuak, oinarri filosofiko eta kulturalekin elikatuak: «Hartzen zituen filosofoak, pentsalariak, politologoak, eta bere iratxoengana ekartzen zituen; horrekin, bere iritzi pertsonalak plazaratzen zituen». Haren iritziz, memoria liburu bat ez den arren, orrietan islaturik dago Serrano Izkoren memoria: «Artikulu horiek memoriaren katebegiak dira; oso aberatsak dira, oso esanguratsuak». Txuekaren irudiko, haren belaunaldiaren bizipenak, gogoetak, erreferentziak, aldaketak «maisuki» islatzen jakin zuen Serrano Izkok.

Bederatzi urtez, 1990. eta 1998. urteen artean idatzitako testuak dira, hil aurretik ordenatu, berrikusi eta moldatu zituenak, eta 336 orritan eta 941 artikulu edo ataletan daude. Artikulu batzuk luzeagoak dira, eta beste batzuk, laburrak, «baina guztiak dira mamitsuak», Txuekaren ustetan. Artikuluak independenteak direnez, «jauzika» irakur daitezke, «iratxoen antzera», eta noizbehinka aurkibidea erabiltzea ere gomendatu du, «baina osorik irakurtzea».

Liburuari esker, adiskide izandakoa hobeto ezagutu eta ulertu ahal izan du Larrionek: «Nik gogoan dut Bixente, maiz, entzuten. Ingurukook gehiegi hitz egiten genuen, eta noiz edo noiz zerbait galdetzen genion. Tarteka, galdera batekin erantzuten zigun, eta inoiz ere isilune bat laketzen zen gure solasaldian. Eta isilunean zalantzaren zantzuak agertzen ziren Bixenteren bisaian. Duda egiteko manera horrek ere berezi egiten zuen Bixente. Orain, liburu hau irakurrita, isilune horiek ulertu ditut. Bere iratxoekin solastatzen zenean, duda, galdera, gai horiei bestelako ertzak bilatzen zizkion, liburu hau lekuko».

Findu, biribildu; ez aldatu

Egileak berak adierazi zuen liburuko testuak aspaldikoak zirela, eta urteekin bere ideiek bilakaera bat izan zutela. Horrexegatik, idatziak «findu, biribildu» zituen; ez aldatu. Horren ondorioz, 1998a baino beranduagoko erreferentziak ere ageri dira. Hala, aurkezleek nabarmendu zutenez, testuetan denboraren joana nabaritzen da.

Liburuaren euskara maila ere nabarmendu dute Larrionek eta Txuekak. Azken horren iritziz, «Bixenteren beste liburu batzuetan bazen joera gauzak hiztegi edo egitura aldetik pixka bat zailtzeko; liburu honetan, berriz, oreka oso ongi dago: euskara oso aberatsa da, eta, aldi berean, ulerterraza. Euskara aldetik bikaina da; bere irakasleak harro egon daitezke».

Honen aurretik, Serrano Izkokbost saiakera idatzi zituen —Navarra-Euskadi, un debate popular que urge (Nafarroa-Euskadi, premiazko eztabaida herrikoi bat, Lur, 1981), Beldurra bera zaldi (Pamiela, 2002), Bakezale gerlari horiek (Pamiela, 2004), Nafarroa. Historiaren hariak (Euskara Kultur Elkargoa, 2005) eta Jauzika (Pamiela, 2010)—; baita narrazio lan bat ere —Onkoteak (Pamiela, 1987)—. Lan horiei balioa kendu nahi izan gabe, Txuekak uste du hau «Bixenteren liburua» izango dela: «Aberatsena eta ederrena da; erreferentziazko liburu moduan geldituko da. Pena da jarraipenik ez izatea».