Bi paisaia norberarenak

Zimur bat izan daiteke abiapuntu bat. Anari Alberdi Santestebanen Gari eta goroldiozko liburuaren pasarte batean, bere eskugainari begiratzen dio narratzaileak, beltzez jantzitako emakume beltzaran eta txiki batek —«antzekotasun oro kointzidentzia bat litzateke», esan du, ironiaz, egileak—; zerbait idatzia du azalean, baina bere bizitzan lehen aldiz, sortzen ari zaizkion zimurrengatik, ez du ulertzen zer idatzi duen. Narratzailearen hitzak irakurri ditu Alberdik: «Erreta nituen begiak, eta izan daitekeen auto-erretratuaren definizio zehatzenean, erretrobisorean, betaurreko beltzen atzean, denborak begi ertzetan egindako zartadurak zizelkatzeari jarraitzen nion. Esan nezake zehazteko gai ez naizen egun seinalatu batean aurpegi txarrarekin eta nekatuta jaiki nintzela eta hazpegi horixe geratu zaidala betirako. Nekatua nengoen. Nekatzen hasia beti». Eta erantsi du idazleak: «Uste dut egun hartan hasi zela liburu hau idazten, seguru asko, emakume hori».

Susarekin argitaratu du bere lehen liburua Alberdik, eta Donostian aurkeztu zuen atzo, Jose Luis Otamendi idazleak eta Leire Lopez Ziluaga editoreak lagunduta, eta hainbat lagun, senide eta kulturgileren babesean, halakoetan gutxitan bezala lepo bete zen San Jeronimo kaleko sotoan.

Musikaria eta letragilea, hitzari lotuta ezagutu du orain artean ere publikoak Alberdi, baina, oraingoan, bere ekarriak prosazko forma hartu duela ñabartu du Lopezek. Kontakizuna lehen pertsonan dago emana batez ere, eta hari nagusi bat du, bi bidaiak markatzen dutena: lehenik, zinematik etxerako bidean ikusiko du irakurleak 50 urte inguruko emakume bat, «barrukoari bezala kanpokoari» beha, Lopezen hitzetan. «Eta kanpokoaz ari denean ere, susmoa izango dugu ez ote dagoen zerbait gehiago esan nahian». Autoan ikusiko du gero, amaren familiaren herrira bidean, «iraganera eta etorkizunera begira, besteek antzematen ez dituzten keinuei erreparatzen, digresio txiki bat hurrengoari lotzen». Hari horrek josten ditu narrazioa osatzen duten testu txatalak; denak daude hariari lotuta, baina zentzua lukete banaka ere, editorearen ustez. Hala ere, nabarmentzekoa iruditu zaizkio «liburuaren osotasuna eta digresio txikiak josteko modua».

Liburuaren izenburua Bernardo Atxagari zor diola azaldu du Alberdik, Obabakoak-eko pertsonaia batek garo eta goroldiozko izaera zuela aipatuta. «Niretzat, noski, Gari eta goroldiozko nire bi paisaiari buruz ari da». Hasierako «su txikia» piztu zioten bi une ere aipatu ditu. Batetik, duela hamar urte inguru, testu bat idazten hasi zela azaldu du, gazte hil zen bere aita baino zaharragoa zela jabetuta —«halako toles bat egiten dit denborak momentu horretan»—. Bestetik, garai bertsuan, hamahiru olibondo zaintzeko ardura heredatu zuela kontatu du. «Esango nuke badagoela abiapuntu bat bi elementu horietan». Edonola ere, esplikatu du ez dela berari edo bere familiari buruzko lana. «Saiatu naiz bizi dugun momentu honetan gure munduan ikusten ditugun gauzak deskribatzen».

Hala, haren ustez, liburua «autorretratu bat edo selfie poliedriko bat da, non pertsonaia ez den azaltzen, kontraargian itzal bat den». Eta argazki horren enkoadratzean denbora eta espazioa sartu ditu. «Denbora desberdinak, memoriatik hasi eta kontenporaneotasunera; eta espazioan, paisaiaren adiera desberdinak. Plano horretan sartzen diren bizitzako istanten eta munduaren atenporalitatearen ausazko sinkronia zoragarri horiek denak azaltzen saiatu naizela esango nuke».

Egilearen ustez, inoren bizitzak ez dira «literarioak», ezpada bizitzok kontatzeko era. «Ni horretan saiatu naiz idaztean, eta horretan ikasi eta gozatu dut gehien; testu mota ezberdinak lotzen, paragrafoak bihurritzen, begirada despoetizatzen... Eta hautatu dut momentu hau kontatzeko mila era posibleen artean bat, niretzat».

Zimurraren eszenak liburuaren gako bat ematen duela ere uste du: tonuarena. «Oso presente eduki dut, eta saiatu naiz a priori oso transzendentalak liratekeen gaiei kontatzeko eraren bidez pisua kentzen, eta, aldiz, arinago liratekeen zenbaiti tonu transzendentalago bat ematen eta ekilibrio hori liburu osoan mantentzen».

Film bat irakurriz bezala

«Ia dena berezia» du lanak, Otamendirentzat. Hasteko, bere ohiko eremutik atera, eta orain arte ezagutu ez zaion moldean atera delako plazara egilea. Haren obra ezagun dutenak ez zirela harrituko uste du, eta baita irakurketak ustekabeak eragingo dituela ere.

Ohartarazi duenez, «kamera izun bat darama narratzaileak begiradan, pentsamenduan», paisaietan barrena bakarrik doan bitartean. «Film bat irakurtzen den antzera ikusi dut nik liburu hau; irudiak eta mugimendua. Konbentzio estilistiko anitz nahitara apurtu edo saihestu dira, foku eta kameraren atzera-aurrera pausatu eta geldoak lagunduta hemen, eta plano artegak harago, guztia travelling eta zoom efektuak aske eta trabarik gabe gara daitezen mesedetan». Filmak kontakizun lineal soilaren jantzia badu ere, «plano sekuentzia beregain ugariz bilbatua» dagoela zehaztu du, eta «gauzak erakusteko sakontasun dotorea eta muntaketa ausarta» goraipatu dizkio. Bere idazkeraren «esan indar aparta» ere txalotu dizkio egileari, eta «gauzak hitzetara zehatz eta doi ekartzeko harrigarrizko antze hori» ere bai.

«Ikusi ahala deskribatzen doan gizarte jokabideen eta norbere jaieren panoramika espresionista eta gardena» begitandu zaio liburua Otamendiri; «soziologia tratatu intimo bat osatzeko beste» ematen duen testua; eta «bizitzari eskainitako kantu gogor bat» ere bai. «Nago Anari Alberdi Santestebanek berebiziko nortasun narratiboko liburu bat idatzi duela, erdietsi duela lehen kolpean ezartzea bide bat norberarena».