«Beti erraten da fikzioak sinesgarria behar duela izan; bada, horretan saiatu naiz ni»

Orain hemezortzi urte idatzi zuen azken eleberria Bidegainek (Mahatsaren begia, Elkar, 2005). Saiakerak eta ikerketa lanak egin ditu geroztik, baina aldean izan du beti fikzioaren kaxoia. Maiz ireki du; baita itxi ere. 2018an heldu zion «serioski» kaxoian gordea zuen «zirriborroari», eta Bichta éder nobela kaleratu du berriki Elkar argitaletxearekin.

Lapurdiko kostaldean dagoen jauregi abandonatu bateko istorioa kontatzen du liburuak. Bertan asmo ezkutu bat dagoela jakin du Gaur euskal kazetako kazetari Eñaut Oihenartek, eta eraikitzaile promotoreak eta tokiko agintariak lotzen dituen negozio ilun hori argitara eman nahian, ikerketa bat abiaraziko du kazetariak.

Fikziozko istorio bat da, baina asko du errealitatetik, ezta?

Bai, bai, noski. Nire abiapuntua zen halako jauregi abandonatu batean proiektu bat egin behar zela. 'Baina, zein proiektu?', galdetzen nion hasieran neure buruari. Azkenean joan nintzen ebidenteenera, ohikoenera; alegia, aberatsentzako turismoari lotutako gai batera. Proiektu hau bera ez da existitzen, nik dakidala behintzat, Euskal Herrian, eta espero dut ez existitzea, gainera. Baina, tira, gaur egungo egoerarekin erabat lotuta dagoen auzi bati heldu nion, nolabait; turismoari. Beti erraten da fikzioak sinesgarria behar duela izan; bada, horretan saiatu naiz ni.

Errealitatetik baduela diozu. Eta kritikatik?

Badago salaketa puntu bat, gaiaren ardatza hor dago, gainera. Nire kezkek elikatu dute eleberria. Nolanahi ere, liburua egiteko motibazioa ez zen salaketa. Kontrara, nik literatur lan bat egitea nuen helburu, eta misterio puntu bat izan zezan nahi nuen, gainera. Gerora, misterio horren barruan sartu nituen gai sozialak. Izan ere, nire helburua izango balitz gai politiko batzuk salatzeko liburu bat egitea, uste dut balio literario gutxiago izateko arriskua har nezakeela. Motibazioa ez bada literatura, beharbada, literatura bera da kaltetzen dena. Hain justu, literaturak eman dit itxura batean elkarrekin konektatuta ez dauden elementuak konektatzeko aukera.

Esaterako, hainbat gerra ageri dira liburuan: Lehen eta Bigarren Mundu Gerrak, Espainiakoa, Aljeriakoa... Gaur egungo zenbait gatazkarekin loturarik badutela azaltzen duzu. Zer erakutsi nahi zenuen horrekin?

Historiak berak ekarri du hori. Munduko toki guztien historia gerrek markatzen dute, eta belaunaldi gehienek bizi izan dute gerra bat, modu batekoa edo bestekoa. Horiek elkarren artean lotu ditut, erakutsi nahi nuelako gertaera bakoitzak dakarrela beste bat, eta orain gertatzen direnak ezin direla ulertu urte batzuk atzera joan gabe. Saiatu naiz geruza guztiak, momentu batean edo bestean, elkarrekin lotzen. Ez nuen aterik utzi nahi zabalik.

Liburuan oso presente dago, esaterako, Twitter. Izan ere, asko du oraingo garaietatik. Baduzu gaurtik hamar urtera liburuak funtzionatuko ez duelako kezkarik?

Egon daiteke kezka hori. Gerta liteke hemendik hamar urtera liburua zaharkitzerik, liburuen biziraupena bera ere ez delako hainbeste denborakoa. Hemendik hamar urtera liburu hau oraindik ere balebil jendearen eskuetan, seinale ona litzateke. Twitter eta halako gauzak desagertuko balira, garai baten dokumentua izango litzateke liburu hau. Uste dut hori ere egin behar dugula idazleok; gure garaia dokumentatu.

Asko hitz egiten da liburuan itxurakeriaz; pertsonaiei zer izatea komeni zaien eta benetan zer diren, alegia. Zergatik?

Bai, eta Eñaut protagonista da horren adibide. Deseroso sentitzen da hainbat arlotan. Izan ere, rol bat jokatzen du, ez bere senak agintzen dion rol bat, baizik eta bere ingurune horretan jokatzea komeni zaiona. Horrela eraiki nuen Eñaut, eta beste pertsonaiek ere badituzte antzeko kontuak. Azkenerako, horrek pentsarazi zidan ea errealitatean zenbateraino ez ote dugun komeni zaigunaren araberako itxura bat eraikitzen. Agian naturala izango da hautu hori, ez nuen kritika modura planteatu. Azken batean, gizarte batean bizi gara, sistema batean, eta hor bizirauteko itxura bat edo joko arau batzuk hartzera behartzen gaitu gizarteak. Beraz, erakutsi nahi nuena zen horrek pertsonoi sorrarazten dizkigula kezka eta min batzuk, geure buruari uko egin behar izateraino.

Gogoetarako bide ematen dute pertsonaiek. Asko dira, gainera, sortu dituzunak.

Hori egin zait, beharbada, zailena. Korapilatsua da trama, eskema asko eskatzen ditu, baina hori geziekin, borobilekin eta laukiekin harilka daiteke. Ez nuen azalean geratu nahi, ez nuen nahi izaterik: 'Bueno, hemen dugu istorio bat, misterio bat, eta argituko dugu, nolabait'.Pertsonaiak eraiki nahi nituen, eurek ematen baitute aukera gatazka sozial anitz aipatzeko. Horrek, baina, badu zailtasun bat; ez baitira kabitzen fitxa batean pertsonaia baten gaineko ezaugarri guztiak. Irakurleak pertsonaiekin denbora batez egon daitezen, itxura bat eman behar zaie pertsonaiei, nortasun bat jarrera bat, izaera bat; bizia, finean.

Nola eman diezu bizia?

Eszena eta elkarrizketa desberdinen bidez. Istorioak berak ere lagundu dit horretan. Adibidez, beste era bateko imajinatzen nuen hasieran Eñaut, baina istorioa idazten joan ahala, beste izaera bat eman diot.

Zu bezala, kazetaria da Eñaut. Detaileetan, nabari da ezagun duzula jarduna. Zenbat du Eñautek Enekotik, edo zenbat Enekok Eñautetik?

Gauza batzuetan badu nire antzik; ofizioan, pertsonalitateko zenbait zantzutan...Beste gauza batzuetan, aldiz, erabat antagonikoak gara. Saiatu naiz sakabanatzen ni non nagoen eta non ez nagoen. Normala da ezagutzen nautenek ni hor ikustea; ez baitu beste norbaitek idatzi, nik idatzi dut. Hala ere, ezagutzen nauenak jakingo du ez naizela nire bizitza kontatzekoa; beraz, liburuan ere ez zait interesatzen neure burua gehiegi erakustea. Nire ezaugarri asko egongo dira, baina beste hainbat egoeratan urtuta.

Idazkeran, esaterako, ageri da zure presentzia. Euskara batuan dago idatzita, baina bada zure euskalkiaren arrastorik ere.

Oso argi nuen hori. Euskaraz irakurri nahi duten guztientzat izan zedila nahi nuen, denek jarraitzeko modukoa. Esaldien egitura, luzera... Horien gainean hausnartu dut denek irakurtzeko moduko liburu bat egin ahal izateko.

Orain hemezortzi urte idatzi zenuen fikziozko azken eleberria. Idatzi dituzu saiakerak eta ikerketa lanak geroztik. Bictha éder itzulera bat da zure hastapenetako generora?

Nik ez dut itzulera bat denik uste. Inoiz ez diot fikzioari uko egin, inoiz ez naiz hortik atera. Publikoari begira eten bat egin nuen horretan, baina nire barruan ez. Kontua da tartean sartu zitzaizkidala, eta sartu nintzela ni ere, beste zenbait proiektutan; orduan, joan nintzen literaturako lana atzeratzen eta atzeratzen. Beti uzten nuen gerorako. Hala ere, nik ez dut inoiz kontsideratu neure burua nobelagile edo idazle. Askotan pentsatu izan dut: 'Bai, idatzi ditut liburu batzuk, baina ni zer naiz?'. Kazetaria nintzen, irakaslea naiz, baina kosta egiten zait idazle naizela esatea. Orain argitaratu dut Bichta éder, baina orain hemezortzi bat urte hasi zitzaidan ideia hori buruan bueltaka. Ordutik ibili naiz hasi, utzi, berriz hasi, berriz utzi, berriz hasi...

Eta orduan argitaratu izan bazenu?

Bada, segur aski, oso desberdina izango litzateke, eta beharbada ez nintzen egindakoarekin gustura geldituko. Orduan buruan nerabilzkienak ez du azken emaitzarekin inolako antzik. Are, beranduagorako utzi izan banu liburua, ziurrenik, ez luke oraingoarekin zerikusirik edukiko.

Inportantea zen berandu baino lehen amaitzea; bestela, denboraz kanpokoak izango lirateke gauza batzuk.

Adibidez?

Adibidez, pertsonaiak. 2018. urte inguruan hasi nintzen serioski idazten, eta istorioan badira adin bat daukaten pertsonaia batzuk, bost urte gehiago pasatu izan banitu idazten, beharbada ez liratekeenak bizirik egongo. Beraz, ez zitzaidan komeni gehiago atzeratzea. Gustura nengoen une horretan neukanarekin.

Eta gustura zaude azken emaitzarekin?

Pozik nago. Onak dira jasotzen ari naizen iritziak. Horrelakoetan, noski, betikoa da: orokorrean, inork ez dizu errango, aurrez aurre, zure liburua gustatu ez zaionik. Baina pozik nago, inoiz ez dudalako izan liburu bat argitaratu ondotik horrenbeste erantzun. Badakit izan duela oihartzunik, jendeak irakurri duela, gustatu zaiola, edo, besterik gabe, baduela liburuaren berri. Pozgarria da hori.

Laurehundik gora orrialde ditu liburuak. Irakurleari begira, kezkatzen zaitu luzerak?

Ez nuke nahi luzerak freskotasuna kentzerik liburuari. Izan ere, ez nuke errango liburu astunbat denik. Errango nuke dela liburu arin eta luze bat. Egia da ez dela ohikoena luzera horretakoeuskarazko liburuak ateratzea, baina erdarazko libururen baten bila joaten bagara liburu denda batera, erraz aurkituko ditugu bostehundik gora orri dituzten liburuak gehien salduenartean.

Nola irakurtzea gomendatuko zenioke irakurle bati liburu hau?

Nik irakurle bati gomendatuko nioke oporretan edo astia duenean irakurtzeko. Ez da tarte luze batean irakurri gabe egon ondoren berriro hartzeko liburu bat. Hari nahiko korapilatsua du, pertsonaia asko daude, gertakari asko daude... Beraz, komeni da liburuarekin konektatuta egotea. Nire helburuetako bat zen kapitulu bukaera bakoitzak gogoa ematea irakurleari hurrengoa berehala irakurtzeko. Arikerietan erori gabe, baina irakurtzen jarraitzeko jaki-mina piztu nahi nion irakurleari.