Behin betiko (eta espero gabeko) amaiera diskoak

Disko batzuek talde baten ibilbidearen betirako amaiera haragitzen dute... oharkabean. Izan ere, askotan ez ziren helburu horrekin sortu: beste urrats bat ziruditen taldearen historian eta, kontuak zer diren, estatus mitiko bat eskuratu zuten gerora, banda batek estudioan azkenekoz elkartu eta grabatu zuen hondarreko obrarena; ebidenteki, halakoetatik kanpo utzi behar ditugu taldea banatu ondoren kaleratzen diren bilduma eta zuzeneko album «elikagarriak», diskoetxearekiko kontratuen klausulak kitatzeko eta kontu korronteak pixka bat hornitzeko helburuarekin muntatu ohi direnak, modu frankensteinar samarrean, maiz. Hori guztia, noski, rock taldearen banaketaren kontzeptu bera asmatu zenetik gertatzen da: uste dut Diego Manriqueri irakurri niola The Beatles izan zirela hori egin zuten lehenengoak, haien aurretik taldeek betirako jarraitu zezaketelako izen beraren pean, partaideak ordezkatuz etengabe (pentsa dezagun The Platters gisakoetan, adibidez: taldeak eternalak ziren, orduan). Liverpoolekoek, gainera, kiribil-jauzia egin zuten beren azkeneko albumarekin, guztion nahasmendurako, zeren eta zein da benetan The Beatlesen akaberako diskoa? Grabatu zuten azkena, hots, Abbey Road (Apple, 1969), ala aurreko grabazio saio abortatu haietatik atera zenLet It Be (Apple, 1970), taldea salbatzeko azken ahaleginean berreskuratu/berreraiki zutena? (Ez da spoilerrik behar jakiteko ez zutela helburua lortu, hortik, behintzat, dokumental nabarmengarri pare bat atera den arren, Peter Jacksonen The Beatles: Get Back ederra bezala, Disney+ 2021). Esango didazue sekula ez dagoela jakiterik, taldeak super-etsaituta amaitu eta txin-txin, txin-txin diruaren hotsak (edo beste zerbaitek) berriro elkarrarazi ditzakeela eta are itzulera album bat ekarri propina edo aitzakia modura (horretaz hitz egin dugu jada Elefanteen Zimiterioan). Baina amaiera batzuek, ai, behin betikoak dirudite, zaleon zoritxarrerako.

Rick Buckler The Jamen bateriaren heriotza hurbilak (2025-II-17) ekarri dit gogora taldearen desegitearen albisteak eragin zizkigun durduzak eta dardarak (nik oraindik sentitzen ditut haien oihartzunak: zurrumurruak zeuden disko honen birak Donostiara ekarriko zuela The Jam, azkenik, eta banaketaren albisteak aukera hori betiko suntsitu zuen; institutuko zein neska gonbidatuko nuen pentsatuta nuen eta guzti...). Urteak igaro, eta Bucklerrek jarraitzen zuen ulertu gabe zergatik erabaki zuen Paul Wellerrek taldea desegitea, gailurrean zeudenean eta honen gisako diskotzar bat atera ondoren. Eta egia da «arrazoi artistikoek», Wellerrek behin baino gehiagoetan erabili dituenak erabakiaren defentsan, ez dutela sostengu handirik: diskoa, ados, oso ordura arteko The Jam bezala abiatu arren (Happy Together azeleratuarekin), hurrengoan, Ghosts delikatuan, amaiera aldera, haizeak hasten dira nabarmentzen, musika beltzaren eraginera pegatutako Wellerren funk-soul ildo berriaren erakusle, Town Called Malice-ren organo doinu jostarian eta, batez ere, Precious edo Trans-Global Express abestietan nagusitzen dena. Hain zuzen ere kantariak bere hurrengo taldean, The Style Council-en sakonduko zuen ildoa, The Jamen pop zuriaren sustraietatik aldenduta (baina ez mod izpiritutik: ez dezagun ahaztu Motown soinua bazela moden ondarearen parte…). Kontua da disko honek frogatzen duela, hain justu, The Jamek bazeukala Wellerren bilakaerara moldatzeko ahalmena, horretarako ez zuela zertan talde berri bat fundatu. Izan ere, batzuetan kontuak bestelakoak dira: urteak pasatu direla, eta liderrak ez duela aspaldiko lagunekin segitu nahi. Hori bezain sinplea, hori bezain tristea. Carnation bezalako marabillak entzuten kontsolatu beharko dugu ba.

The Smiths ez ziren The Jam bezain handiak izan, baina tximista bezala nagusitu ziren pop soinu sofistikatu melengek menderatutako 1980ko hamarraldiko panoraman, Johnny Marren jangle gitarreroarekin eta Morrisseyren bertso-lerro garratz eta ironikoekin, maskulinitatearen ildo nagusiari buelta ematen zioten bitartean, hala hitzez nola irudiz. Lauzpabost urteko karrera eta estudioko lau album, apenas, estreinako diskoaren (1984) eta honen artean. Ibilbide meteoriko bat, nahikoa Morrisseyren harrokeriak eta Marren konspiranoia etilikoak urrezko arrautzen oiloa akabatzen amaitzeko. Disko honek beste urrats bat izan behar zuen ibilbidean, eta, nahiz eta zaila zeukan The Queen Is Dead famatuaren maila gainditzeko, oso disko ona atera zitzaien. Eta, gainera, aldaketarako zantzuak sumatzen dira bertan: lehen kantak, esaterako, ez dauka gitarra bat ere, Marr sailkapen estuetatik ihes egiteko aldarria botatzen ariko balitz bezala. Oro har, aurrekoak baino disko askotarikoagoa da hau, piano nabarmenagoekin eta abilki kamuflatutako sintetizadore gehiagorekin, rock gotikorako hurbilketekin (Death of a Disco Dancer;, Last Night I Dreamt That Somebody Loved Me), ohiko single distiratsu-gaiztoekin (Girlfriend in a Coma) eta  agian sekula grabatu zuten kanta onenarekin: Stop Me If You Think You've Heard This One Before. Grabazioaren ondoren konponduezinek eztanda egin zuten, Marrek banda utzi zuen, Morrissey beste gitarrista batekin jarraitzen ahalegindu zen (alferrik), eta diskoa bandaz umezurtz zegoen, kaleratu zenerako. Milioiak eskaini dizkiete itzultzeko, baina Morrisseyren ultraeskuinerako ibilbideak operazioa ezinezko bihurtu du (Marr, banaketako «gaiztoa» izan zena, ez zen agian okerrena, azken finean).

Cocteau Twins eskoziarren ibilbidea aurreko taldeena baino luzeagoa izan zen; baita pixka bat ilunagoa ere, kultuzko taldea izan zirelako beti, rock siniestroaren alorrean lehenengo urratsak eman (1982ko Garlands eta 1983ko Head over Heels albumekin), eta, hirugarren elepetik aurrera, «ametsezko pop» etereo moduko batera pasatu zirenak, dream pop deitu izan den horretara, alegia. Horren ostean, gorabeherarik gabeko zazpi album eta EP sorta luze bat, zeinetan Elizabeth Fraserren aingeruzko ahots operistikoak bikain egiten baitzuen bat Robin Guthrieren efektuez beteriko gitarra soinuekin eta Simon Raymonderen baxu sotilarekin. Nekez aurkituko duzue lerro berean garatutako ibilbide koherenteagorik: baina nork nahi zituen aldaketak, perfekzioaren formula aurkitu zutelarik? Tira, desberdintasunen bat topatzearren, aurrekoekin alderatuta, da hemen zati batzuk hobeto ulertzen direla, Fraserrek ingelesa dirudien zerbait erabiltzen duela areago aurrekoetan baino, non kantariaren hizkuntza asmatuek baitzuten, maiz, nagusigoa (baina, berriz ere, norbaiti axola zitzaion?). Edonola ere, ai, amodioa gurutzatu zen bidean, edo, hobeto esanda, desamodioa: Fraserrek eta Guthriek osatutako bikotea 1993an banatu zen, eta kantaria gero eta ezgauzago sentitu zen taldean jarraitzeko. Izan ere, oso gaizki pasatu zuen disko hau grabatzen, baina inor ez zen horretaz ohartu taldean (ezta entzuleok ere, egia esanda): berriz ere, disko eder-ederra burutu zuten. Baina abeslariak ezin izan zuen gehiago, eta taldea apurtu zen. 2005ean, Coachella jaialdian elkartzeko dirutza eskaini zieten, eta baietz esan zuten... baina Fraserrek, azken unean (kartelak inprimatuta zeuden), atzera egin zuen: ez zitzaion zinezkoa iruditzen. Eta hor bihurtu zen, behin betiko, Milk & Kisses haien azken albuma.