Basoak Oihanari ohoindu ama

Zuhaitzak erroei esker zutitzen diren bezala, jendea ere iraganak elikatzen du. Lotura horretaz du idatzi Maryse Urruti antzerkilariak Oihana obra, zeina, lehen aldiz, zuzendu ere egin baitu. Transmisioaz da ari, azken batean. Pertsonifikatu egin du transmisioa bera, eta euskara dantzarazi. Zientzia fikzioa taularatu du, bi aktore eta dantzari baten arteko baltsari esker. ATX Teatroaren, El Punto Gunearen eta Itzuliren arteko koprodukzio honek antzerkia eta dantza uztartu ditu. Pieza ikusgai izanen da egun eta bihar Hendaian.

Oihana denboraren bidegurutzea da: iraganak eta etorkizunak bat egiten dutelako bertan. Bi istorio eskuz eskuz kontatzen ditu Urrutik piezan. Alde batetik, Oihana izeneko 15 urteko neska gazteak ama eta amatxirekin dituen harremanena, eta, bertzetik, arbasoen hizkuntzarekin duena: euskararekin.

Funtsean, emazteen artean mendez mende dantzaren bidez transmititu ohi zituzten jakitate eta usaien katea eten zaio. Horregatik ez da haboro gai bere hizkuntzaren eta lengoaiak berak dakartzan «sekretuen» entelegatzeko.

Arantxa Hirigoien, Barbara Rivas eta Joana Olasagasti dira arizaleak; lehenbiziko biak aktore lanetan ari dira; bestea, berriz, dantzaria da. Bakoitzak belaunaldi bat irudikatzen du.

Guduka frankok bat egiten dute obra honetan: hizkuntzaren transmisio etenarenak, feministak, ekologistak, belaunaldien arteko inkomunikazioarenak... Honela laburtu du Urrutik lanaren funtsa: «Gako hitza da transmisioa: zer nahi dugu transmititu? Iragana eta etorkizuna lotzen ditugu, zientzia fikzioan kokatzen baikara. Ekologia aipatzen dugu, oihana babestu beharra, eta baita gure pertsonaia nagusi Oihana ere. Berak ez baitaki nola kudeatu gertatzen zaiona, eta bidean zehar transmisioari esker elkar zaintzen ikasiko du».

Antzerki obrak badu Urrutiren autobiografiatik, zeren eta hizkuntza ibilbide bertsua izan baitu: behin helduarora iritsi-eta egin baitu zinez bere euskara. Aitzin, etxean entzuna zuen, baina ez zuen «arras ongi» mintzo; hala, «lotsatzen» zen, hizkuntza arrunt galdu zuen arte. Taula gaineko protagonista ere bizipen berek harrapatu dute. «Oihanak sentitzen du zerbait eskas zaiola, topatzen du dantza bitxi hau, hartaz maitemintzen da, eta dantzatu nahi du gero eta gehiago. Nire bizitzatik abiatua da».

Urrutik azpimarratu du transmisioa gai unibertsala dela eta,euskaldunek bereziki hizkuntzarekin lotzen badute ere, denek dituztela loturak iraganarekin eta familiarekin. Finean, arbasoengandik norberak zer hartu duen landu du. Zerbait berria ikasi, eta hari afektiboki nola lotzen zaion ikertu du: «Demagun ofizioz aldatu eta okina bilakatzen zarela. Eta gerora jakiten duzu zure arbasoak ere hala izan zirela», eman du adibidea.

Fikzioaz baliatu da taula zuzendaria euskararen nagusitasuna naturalizatzeko; denak euskaldunak baitira, eta euskaraz ari: «Garrantzitsua zen niretzat».

Arizaleak oro emazteak izatea ez da zoriaren obra, zuzendariaren nahikariaren ondorio baizik. Eten nahi izan baitu gizon heroien nagusitasunarekin, eta norbera identifikatzeko eredu berri bat eman. Ohartarazi du gizonen istorioekin «usatu» dela jendea, eta bere burua identifikatzen duela gizon heroiekin. «Nik heroi emazteak sortu nahi nituen. Oihana, Lur eta Argia dira heroiak, oso ederrak eta adoretsuak. Obra 10 urtetik goitikoendako denez, gazteei erakutsi nahi nien emazteekin identifikatzen ahal direla, lotsarik sentitu behar izan gabe. Oso garrantzitsua da niretzat, ikuspuntu feministatik».

«Abentura eder bat»

Arantxa Hirigoienek Oihanaren amaren rola jokatzen du: Lur. Ez zen hala aurreikusia. Izan ere, hastapenean Urrutik egitekoak baitzituen zuzendari lanak, baita Lur pertsonaiarena ere. Alta, aitzinatu arau, «onartu» behar izan du gehiegi zitzaizkiola. Hirigoien jada proiektuaren parte zen, «kanpoko begiradaren» emateko. Horiek hola, Urrutik proposatu zion Lurren rola jokatuko zuenez. Hirigoienek ez zuen hausnartu gabe ihardetsi: «Azkenean baiezkoa eman nion, nahiz eta kristoren bertigoa ukan. Baina eskertzen diot zinez, zeren eta abentura eder bat bizitzen ari bainaiz».

Lur Oihanaren ama da, borrokalari sutsua, suntsitu nahi duten oihanaren salbatzeko «ematen du bizia»... Oihana alaba ahanzteraino: «Ama batek egin beharko liokeena baino kasu txikiagoa egiten dio Lurrek alabari, itsutua baita bere borrokarekin. Alabak ez du hori ulertzen, eta bien arteko tartea handituz doa, transmisio hori eten baita nonbait». Hirigoienek salatu du euskara dantzaren bidez pertsonifikatua dela: «Nahi dugu hizkuntzaren transmisioaren etenaldia eta belaunaldien arteko lotura islatu».

Ametsei esker helduko da Oihana iraganera eta hizkuntza «misteriotsua» mintzo duten emazteen ezagutzera.