Balerdiren lagunen etsipena

Javier Viar Bilboko Arte Ederren Museoko zuzendari izandakoak etsipenaren mugan deskribatu zituen Rafael Ruiz Balerdi (Donostia, 1934- Altea, Alacant, Herrialde Katalanak, 1992) artistaren lagunak, euskal artearen historiari eskainitako bi liburukiko lan monumentalean. 1964an hasi zen Venezia izeneko koadro erraldoia margotzen, esaterako, eta, zortzi urteren buruan, 1972an, oraindik ere pintura gehitzen eta kentzen jarraitzen zuen artistak, lana amaitutzat eman gabe. «Koadroak aldaketa asko izan zituen, baita oso aurreratuta zegoenean eta amaitutzat jo ahal izan zenean ere. Santiago Amonek eta pintorearen beste lagun batzuek etsipenez bizi zituzten aldaketa hauek, esku hartze berriek jada lortutako emaitzen edertasuna hondatuko ote zuten beldur baitziren». Pintatzea bera zen Balerdiren lanaren ardatz nagusia, eta lan egiteko modu horren erakusgarri da orain Bilboko Carreras Mugica galeriak irekitako erakusketa ere: Rafael Ruiz Balerdi, Formatu handiko klarionak. Abenduaren 2ra arte egongo da zabalik.

Sorterrian hasi zituen pintura ikasketak Balerdik, Donostian. Kubismoaren gertuko proposamenak egin zituen hasieran, baina, aurrera egin ahala, berehala jo zuen abstrakziorantz, eta ezagun dira haren kolore eta forma leherketez osatutako koadroak. Behin baino gehiagotan izan zen Parisen eta Madrilen, baina Txinara ere egin zuen bidaia, eta, hain zuzen ere, han hasi zen okre koloreko zatar-paper gainean pintatzeko pastel eta argizaria erabiltzen. Adituek klarionak izenaren barruan multzokatu ohi dituzte Balerdiren gisa horretako lanak, eta, hain zuzen ere, klase horretakoak dira Carreras Mugican ikusgai diren lan guztiak.

1980. eta 1985. urteen artean sortutako neurri handiko 11 klarion dira, zehazki, eta ia galeria osoa hartzen dute. Paper zuri gainean margotutako 2x1 metro inguruko hiru lan daude korridorean, eta zortzi margolan handi, gero, galeriako areto nagusiko lau hormetan. Bi, bi, bi eta bi; kasik simetrikoki zintzilikatuta. 1'78x2'50 metrokoa da haien arteko txikiena, eta 1'78x2'82 metrokoa handiena. Eta garden erakusten dute guztiek Balerdiren lan egiteko modua.

Viarrek deskribatutako Venezia lanean ez bezala, ordea, kasu honetan pintorea ez da behin eta berriz itzultzen egindako lana osatzera. Klarionen kasuan, etengabe aurrera egiten ikus daiteke artista, atzera gehiegi begiratu gabe, eta, hain justu, lan jarrai bakar baten 11 adibide dirudite margolanek. Jarraitutasun horretan ikusten da Balerdiren ekina.

Pintorearen eskua

Hori biziko forma lauso bat du erdialdean erakusketako lehen koadroak, esaterako, eta lerro eta geometria berde, marroi eta laranja anabasa bat inguruan, paperaren gainazal osoa estaliz. Organikoa da piezak sortzen duen sentsazioa, eta hori da gainerako margolan gehienek sortzen duten inpresioa ere.

Baina areto nagusiko obretan igartzen da argien pintorearen eskua, noiz aritu zen zer noranzkotan, eta nola joan zen konposizioa ere agertuz margotzen joan ahala, aurretiazko plan zehatzik gabe, eta apenas zuzenketarik egin gabe. Ekintzan. Eta halaxe deskribatzen du pintorea galeriak aretorako prestatutako testuak ere. «Trantze egoeran balego bezala mugitzen zen haren eskua, eta kolorezko lineak eta mantxak egiten zituen».

Hain zuzen ere, eskua arintasunez mugitzeko aukera ematen ziotelako maite zituen klarionak Balerdik. Horrek ez du esan nahi, ordea, haren lana eskulangintza hutsa zenik ere. Hain zuzen ere, espazioa «menderatzeko» zuen gaitasuna da Viarrek artistari nabarmendutako gaitasunetako bat.

Berdeak, urdinak, gorrixkak, arrosak, moreak, grisak... Koloreen intentsitatea da margolanen beste ezaugarrietako bat. Apenas dagoen lerro beltzik kasurik gehienetan, eta koloreek elkarrekiko kontrastez osatzen dituzte koadroaren konposizioak. Paperaren gaineko mantxa arinak dira, gainera, maizenik, eta, ondorioz, bistara gelditzen dira zenbaitetan margotzeko erabilitako paper marroixkaren arrastoak azpian. Denboraren eta hezetasunaren markak ere ikus daitezke, eta baita, kasu batean, puskatutako orri puska bat itsasteko erabilitako zeloaren marka ere.

Emaitzak ukatzea

Indiako pentsalariek autorearengan izandako eragina ere nabarmendu zuen Viarrek euskal arteari eskainitako liburuan. Sri Aurobindo aipatzen zuen pintorearen erreferentzia nagusitzat, eta haren pentsamenduarekin lotuta deskribatu zuen, horregatik, pintorearen jarduna. «Balerdik, segur aski, ariketa yogiko bat, ekintza aszetiko bat, ikusi zuen pintatzeko ekintzan. Izan ere, haren ustez, 'jardutea eta ekintzak ez zu harrapatzea' da pintatzea». Eta hala borobiltzen du haren obraren deskribapena, azkenik. «Pintura ekintza errituala, ekintza soteriologikoa bihur zitekeen, emaitzak ukatuz gero. Balerdik, koadro bukatuak baztertuz, ukatu egiten ditu emaitzak».

Bilboko Arte Ederren Museoan egon dira erakusketako obra guztiak luzez, Balerdiren oinordekoek bertan maileguan utzita, baina oraindik haienak dira margolanak, eta, ikusgai ez ezik, salgai ere badaude orain. Galeriak zehaztu duenez, 16.000 euroan daude korridoreko obrak, eta 30.000 euroan areto nagusiko piezak.