«Azpiegiturena baino gehiago, zinemaren loraldia kreatiboa da»

Hunkituta eta pozarren daude Josean Bengoetxea (Donostia, 1964) eta Nagore Aranburu (Azpeitia, 1976). Sentimendu ugari sorrarazi dizkie Loreak filmean lan egiteak, eta hunkituta hitz egiten dute pelikulaz. Hunkituta, eta irribarrea ezpainetan. Hitz onak baino ez dituzte elkarrentzat, baita Jon Garaño eta Jose Mari Goenaga zuzendarientzat zein lantalde osoarentzat ere. Agerikoa da elkarren arteko konplizitatea eta miresmena. Aurrez ere elkarrekin lan eginak dira, Telmo Esnalen Urte berri on, amona!-n (2011), adibidez. «Ikusten da orduak eman ditugula elkarrekin: pentsatzen ari nintzena esaten ari zara...», esan dio Bengoetxeak Aranbururi, lehen galdera erantzun orduko.

Euskal ekoizpenei dagokienez, oparoa izaten ari da aurtengo Zinemaldia, baita bi aktoreentzat ere: Loreak filmean ez ezik, Aitor Arregiren Zarautzen erosi zuen film laburrean protagonistaren rola jokatu du Aranburuk; Bengoetxeak, berriz, Los tontos y los estúpidos (Roberto Caston), Lasa eta Zabala (Pablo Malo) eta Negociador (Borja Kobeaga) filmetan parte hartu du. Ohiko zereginez gain, badute lanik egunotan, eta filmik ikusteko denborarik ere ez dutela diote, baina Loreak estreinatu aurretik tarte bat hartu dute BERRIArekin hitz egiteko.

Sail Ofizialean sartu dute Loreak. Nola hartu duzue hori?

NAGORE ARANBURU: Nik, ilusio handiarekin. Zinemaldian bioi tokatu zitzaigun egotea, Esnalen pelikularekin. Oraingoan desberdin, etxean egon arren Sail Ofizialak ematen duen errespetu horrekin. Uste dut ametsetako bat beti izan dela festibal honetan pelikula bat izan eta etxean aurkeztea. Gainera, jakinda nola hunkitu nintzen pelikula ikustean... Alde horretatik lasai nago.

JOSEAN BENGOETXEA: Nik ere hori esango nuke, oso lasai etorri garela, oso babestuta. Pelikulaz hitz egitean oraindik ere emozionatu egiten naiz, benetan! Ikusi nuenean hunkitu egin nintzen, baina, gero, gogoratzen dudan bakoitzean... Sail Ofizial batean egoteak ez nau emozionatzen; badakit ze arrakasta edo arrisku ekar dezakeen horrek; pelikulak berak emozionatzen nau.

Oso gustura geratu zarete biak.

J.B.: Bai, txundituta.

N.A.: Nik aukera izan dut lantalde guztiarekin ikusteko, eta oso polita izan zen. Filmak ez du egitura konbentzional bat, eta, egiten ari ginela, banituen zalantzak, dudak, beldurrak... Ilusioz bai, baina ez genekien oso ondo zertan ari ginen ere, eta ikusteko garaian ere beldur hori banuen, baina ikaragarri gustatu zitzaidan. Ikusi nuenean, filmaketako gauza asko ulertu nituen, eta Jon [Garaño] eta Jose Mariren [Goenaga] lana.

Nolakoa izan da haiekin lan egitea?

J.B.: Denok ditugu ziurgabetasunak, geuk eta haiek ere bai, eta askotan kontua da haiek ere eroso sentitzea. Norberak jada ulertzen duenean, seguru sentitu eta haiei erosoagoa egitea lana, haiek oso zehatzak baitira. Horrela lortu dute halako zinema maila, benetan maisutasuna dutelako; oso zehatzak dira eta behar dute izan; haien kontatzeko modua hori da. Kubrick batzuk dira!

N.A.: Pelikula egingo nuela esatea bakarrik kristoren saria izan zen niretzat. Haiek bi dira, horrek dituen gauza guztiekin: lau begi dira begira, askotan batera doaz eta beste askotan ez... Horrela lan egiten ikasi behar duzu. Eta, gero, oso zorrotzak dira, eta, gure segurtasun faltekin, askotan ez dakizu behar bezala ari zaren edo ez. Asko disfrutatu nuen lanean, baina zaila ere izan zen. Haiek askotan esplikatu duten bezala, oso pelikula intimista da; pertsonaienak barne gatazkak dira gehienak; ez dira asko hitz egiten duten pertsonaiak, ez dira emozionalki oso jenio bizikoak... Eta nik nuen beldurrik handiena zen interpretazio mailan hori pantailatik ez pasatzea, gelditzea hor, hotzegia, emozioa barruregi... Baina haiek konfiantza handia zuten. Horregatik, gero ikustean esan nuen: «Arrazoi zuten». Haiek ari ziren hori ikusten. Oso neurtua dago.

J.B.: Aktoreok nahi izaten dugu geure lana menperatu, zaldien sokak geuk eraman, baina kasu honetan haiekin ez duzu hori sentitzen. Orduan, une bat dago erabaki behar duzuna: «Haien atzetik joango naiz, ze ez dakit zer egiten ari naizen; beraz, konfiantza, eta aurrera». Alde batetik, eroso sentiaraziko ditut, eta, bestetik, nik ere konfiantza haiengan jarri eta tira, nahi duzuen tokira, zeren nahiz eta ez dudan kontrolatzen uneotan zer egiten ari naizen, gero emaitzak hor daude, badakit.

Ez zaudete horretara ohituak...

N.A.: Berez, aktore lana jatorrian askotan plastilina da, eta utzi egin behar zara, baina, noski, hor ditugu geure egoak, geure beldurrak, zer nahi dugun azaldu eta zer ez... Hor borroka bat egoten da, eta lan honetan ikusi dut nola azkenean konfiantza hori egon den.

J.B.: Haiek badute joera edo estetika oso zinematografikoa, nabarmenago azken lan honetan; esan nahi dut askotan aktorea itzalean, bizkarra ematen edo loreen atzetik egon daitekeela... Orduan pelikularen alde egon behar duzu aktore gisa, haien erabakien edo proposamenaren alde, nahiz eta ez ulertu, zeren gero emaitzak hor daude. Garañok eta Goenagak sentsibilitate artistiko handia dute kontatzeko moduan, eta hizkuntza maila onetara egiten ari dira apustua. Nik hori sentitzen badut, haiekin edonora noa.

N.A.: Bai. Adibidez, pertsonaiak kontatu behar duen guztia ez dela zure aho eta begietatik pasatzen, hori ikasgaia izan da niretzat. Edo askotan, pentsatu: zergatik nago plano honetan bizkarra ematen? Kontatzeko beste era bat delako.

J.B.: Nik orain kontrakoa esango nuke, konfiantza osoa! Hauek badute zer edo zer harago kontatzeko behar edo jakituria bat; badakit hemen zerbait ezberdina egiten ari garela, eta, azken finean, horretarako gaude hemen.

Badute beste gauza bat izugarri laguntzen diena: lantalde bat dute, betiko lantaldea, elkar ulertzen duena. Hor makina bat dago, gizatasun aldetik ere oso gertukoa. Oso erraza da lan egitea. Ni Madrilen bizi naiz, eta azkenaldian lan asko egin ditut hemen, eta etortzen naizen bakoitzean gozatua da: etxera etortzen zara, etxeko zulora, zure jendearekin...

N.A.: Argazkikoak, artekoak, jantzietakoak, argiztapenak... ze garrantzi duten eta nola hazi diren lanean... Urteetan ezagutu ditugu, eta lana oso erraza egiten digute: oso profesionalak dira. Horretan sentitzen zara etxean: konfiantza handia ematen du. Talde oso ona dago hemen zinema egiten.

Filmak jorratzen dituen gaien inguruan, memoriarena gai nagusia dela esango zenukete?

N.A.: Niretzat hori gaietako bat da.

J.B.: Nik asko sentitu dut askotan ikusi ez dudan intimitate bat kontatzen dela, hain sekretua den intimitate bat, parteka ezin daitekeena, batez ere hiru emakume protagonistena, haiek ere ezin dutelako, ez dakitelako, ez dutelako ulertzen zer sentitzen ari diren, eta hori sentsibilitate oso handiarekin kontatzen dela.

N.A.: Uste dut inkomunikazioaz, ezintasunaz, bakardadeaz hitz egiten dela pelikulan, eta filmean hain presente dauden lore horiek askotan balio dute pertsona horiek esan ezin ditzaketen gauzak adierazteko. Memoria ere hor dago, baina baita bakoitzaren ezintasunak ere, beldurra, bakardadea... Harremanez ere, hitz egin gabe, dezente hitz egiten da. Eta hor nola mugitzen diren pertsonaiak, nola jarraitzen duten bizitzen, nola gurutzatzen diren... Bizi puskak kontatzen dira.

J.B.: Oso ongi esan duzu; loreak ia protagonista nagusia dira...

N.A.: Niretzat bai; aktorea balira, protagonista loreak lirateke.

J.B.: Eta pertsonaia ezberdinek lore horiek nola interpretatzen dituzten... Azken batean, loreak lore batzuk besterik ez dira, baina guk nola ikusten dugu mundua, bizitza... Lore batzuk dira, baina hortik abiatuta eta izan ditzaketen esanahi ezberdinekin adierazten dituzte pertsonaien frustrazioak, desioak, beldurrak...

N.A.: Bizia hartzen dute azkenean. Loreek hitz egiten dute; pertsonaiek esan nahi edo ausartzen ez diren gauzak adierazten dituzte.

J.B.: Estetikoki lore horiek jainko txiki bat direla dirudi; dena ikusten ari direla, bizitza guztia. Guk loreak pertsonaia moduan ikusten ditugu, baina loreek badute beste jakituria bat, beste historia bat munduan; jainko txikiak dira, haiek badakite...

Bestalde, uste dut filmak baduela emakumearekiko errespetu handi bat ere, intimitatean dituzten desioez, beldurrez... Protagonista dira emakumeak.

N.A.: Hori argi daukat. Emakumeentzat oraindik ere protagonista rolak izatea ez dago parekatua, eta halako film batean hiru aktorek halako lana egiteko aukera izatea ikaragarria da. Ikusten da: feminitatea toki guztietatik dauka pelikulak, eta, gainera, feminitate desberdinak, ez estereotipatuak. Emakume aktore batentzat lan egiteko gozamena da.

J.B.: Uste dut badela eredu tradizional baten kontrako aldarrikapen bat, beste mundu berri baten esperantza bat, sentsibilitate femenino baten aldarrikapen bat...

N.A.: Niretzat, pelikulan euskararekin gertatzen dena bezala da, gauza natural bat bezala ikusten dela. Euskaraz dago, baina ingelesez berdin-berdin ikusi ahalko nuke... Ez daukat inolako gatazkarik horrekin, eta naturala eta oso positiboa iruditzen zaidan beste gauza bat da bi gizonezkok emakumeentzat halako rolak idaztea, natural-natural. Hori da aurrerapausoa.

Agian zuen pertsonaien arteko harremanak ematen dio istorioari nolabaiteko misterioa. Zailagoa izan da zuentzat aktore lana egitea misterio horrekin?

J.B.: Nire ikuspegitik, aktore gisa gustatzen zaigu gatazketan sartzea, gatazka egotea; gero hori aurrera nola aterako duzun, hori da zailtasuna, baina beharra daukagu; droga bat bezala da. Printzipioz, nire pertsonaiak ez zuen gatazka handirik. Gatazketan haren jokaera da dena baretzea, lasaitzea. Eta nire izaeraren kontra dago hori. Hasieran kosta egin zitzaidan, lehen aipatu dugunagatik: nora doa nire pertsonaia? Eta pentsatu nuen pentsatzeari utzi eta haien atzetik joan behar nuela, sinetsi, ulertu. Zergatik? Nire pertsonaiak puzzle bat osatzen duelako eta badakidalako haientzat behar-beharrezko pieza dela.

N.A.: Nik jakin nuenean Josean pelikulan izango zela... aiii! Harekin oso gustura lan egiten dut, eta ikusi genuenean gure istorioak gurutzatzen zirela, baina ez aurrekoetan bezala, gehiago nahi nuen! Irakurri eta lanean hasten naizenean oraindik oso tradizionala naiz, eta behar dut hasiera, korapiloa eta bukaera, baina Jose Mari eta Jonekin ulertu nuen azkenean ez ginela ari bukaera horren bila, beste zerbait kontatzen ari ginela. Hori ulertzen duzunean, bale ba.

J.B.: Bai, Nagorerekin lan egingo nuela esan zidatenean pentsatu nuen: «Jo, ze gozamena! Nik badakit honekin haserretzen, badakit maitatzen... Eta aktore gisa, gainera, plazerra da». Baina bestelako pertsonaia hau? Zein da, aldamenetik pasatzen den bat? Bueno, sufrimendu horrekin ere gozatzen duzu [barrez].

Beraz, aurreko lanetatik nahiko desberdina izan da oraingoa...

N.A.: Bai, ez du zerikusirik. Aurreko pelikulan denbora guztian elkarrekin ginen, bikotea ginen...

Euskal produkzio ugari dago Zinemaldian aurten; zuek ere beste lan batzuetan zaudete... Asko esatea da euskal zineman nolabaiteko loraldi bat dagoela?

J.B.: Galdera hori egin didate egunotan... Niri beldurra ematen dit halako hitz potoloekin ahoa betetzen zaigunean. Badakit honen inguruan atzetik erantzukizuna daukatenak beti hor jartzen direla, argazkian, eta halako arrakastarik ez dagoenean ez duzu sentitzen halako babesik. Gertatu izan da lehenago... Duela urte batzuk, esaten zenean nuevo cine vasco, Bajo Ulloa, Medem eta abar nora joan ziren? Kanpora, hemen ez zegoelako egiteko beste modurik.

Baina, esatekotan, esango nuke hau ez dela ahuntzaren gauerdiko eztula, ez dela ezerezetik sortu den zerbait, urteak daramatzatela hauek guztiek, Garañok, Goenagak, Kobeagak, Castonek, Esnalek, Altunak, Malok... Asko dira zuzendariak, eta aktore zein tekniko aldetik zer esango dizut... Baina nik asko ikusten ditut Madrilen telesailetan ere. Alde artistiko eta teknikotik badago ehundura bat hemen. Beldurra ematen didana da halako hitz potoloak erabiltzean gero ez ikustea gauzatuta babesa etorri behar duen tokitik, eta hurrengo egunean guztia harribitxien distira bat besterik ez izatea, nik badakidalako harribitxi hori badagoela, baina aspalditik; ez da egungo gauza. Esan behar da momentu honek harro sentiarazten gaituela ere. Ni hunkitzen naiz, ez pelikula hauetan nagoelako, baizik eta film zoragarriak direlako.

N.A.: Nik uste loraldi kreatibo bat izan dela, batzuk urteetako uzta jasotzen ari direla, beste batzuk hasten ari direla, berriro erreferenteak egoten hasten direla... Badaude batzuk, eta beste batzuk badatoz. Hor ikusten da badagoela industria txiki bat. Baina orain ekoizpenak egiten ari dira, eta betiko zailtasunak ikusten ditut: dirua lortzeko tokietan berdin-berdin ari zaie kostatzen. Adibidez,ikusita Los tontos y los estúpidos nola atera den aurrera, uste dut loraldia askoz ere kreatiboagoa dela azpiegitura aldetik baino.

J.B.: Zuzendari batek gaur esan dit: «Zenbat kostatzen den gure proiektu bat ateratzea! Ez dakit non, nor eta nondik konbentzitu behar dugun...» Badirudi konfiantza extra bat eman behar dugula. Bada, hemen gaude, Zinemaldian... Zer gehiago behar da?

Aldaketa seinalerik ikusten da?

J.B.: Guk egin behar dugu, eta ari gara. Besterik ez dago, goitik ez daukat esperantzarik, baina oso harro nago, eta ez naiz batere ezkorra. Halako gauzak egingo ditugula sinesten dugulako ateratzen ditugu aurrera.