Ibai baten eta bihurkin baten arteko zer edo zer da Tractora kooperatiba. Artisten behar jakin batzuei erantzuteko sortutako erreminta bat da, batetik, eta, horrenbestez, baita etengabeko jarioan egoeraren arabera egokituz doan zerbait ere. 2013an jarri zuten martxan, eta, besteak beste, artisten artean jadanik martxan ziren elkarlanak formalizatzea izan zen hasierako helburua. Ainara Elgoibar (Mungia, Bizkaia, 1975) eta Usue Arrieta (Arrasate, Gipuzkoa, 1979) dira haren aurpegirik ezagunenak, baina, haiek ez ezik, Marc Vives eta Vicente Vazquez artistek ere jarri zuten abian proiektua, eta Nader Koochaki ere gehitu zitzaien gero. Gure Artea sariarekin aitortu diote orain hamarkada bete baino gehiagoz egindako lan hori.
Kamioilariei hartu zenieten kooperatiba proiektua hasieran, esana duzuenez hori zelako eskura zenuten eredurik malguena. Berdin jarraitzen duzue edo jadanik errazagoa da zer egiten duzuen zehaztea?
USUE ARRIETA: Kooperatiba muntatzea erabaki genuenean ereduak bilatu behar izan genituen, inguruan ez geneukalako artisten kooperatiben eredu argirik. Asmatu egin behar izan genuen. Kooperatiben legedira jo genuen, eta kooperatiben munduan zebilen jendeari ere eskatu genion aholkua, eta horrela konturatu ginen kamioilariek erabiltzen zuten zerbitzu kooperatiba eredua zela hoberen etortzen zitzaigun forma estatutarioa.
Malgua zelako?
ARRIETA: Malgua delako, bai.
Eta balio dizue oraindik?
ARRIETA: Gaur egun lan kooperatiba bat gara. Eraldatu egin gara. Baina Tractora ez da inoiz izan zer edo zer finkoa, beti izan da erreminta bat, eraldatu egin duguna momentu bakoitzeko beharren, gustuen eta desiren arabera. Eta nik uste dut Tractorak ere gu geu asko eraldatu gaituela.
«Kooperatiba muntatzea erabaki genuenean ereduak bilatu behar izan genituen, inguruan ez geneukalako artisten kooperatiben eredu argirik. Asmatu egin behar izan genuen»
USUE ARRIETATractora kooperatibako kidea
Eta orain ohikoagoak dira, beraz, artisten kooperatibak?
ARRIETA: Gehienbat Ingalaterran eta AEBetan 1960ko eta 1970eko hamarkadetan eratutako kooperatiben ereduak geneuzkan: London Film Coop, New York Film Coop, Artist Placement Group APG... Eta, horiez gainera, adibidez, nik umetatik ezagutu dut Arrasateko kooperatiben eredua. Bi beso horiek geneuzkan, eta hortik joan ginen inbentatzen. Ez dugu izan hurbileko eredurik.
TRACTORAREN BOST PROIEKTU
Bost hamarkadako aldea dago 1970etik 2013ra.
ARRIETA: Bai, baina orduko behar batzuk gaur egun ere berdin mantentzen dira.
Elkartzeko beharra, esaterako?
ARRIETA: Elkartzeko beharra, adibidez. Eta medioak eta baliabideak konpartitzeko beharra ere bai. Ze, adibidez, Tractoraren hasierako kapitala gure ekipamenduak izan ziren, ez geneukalako enpresarik muntatzeko dirurik, eta, horregatik, tresneria hori tasatu, eta hori eman genion kooperatibari kapital bezala. Eta, beraz, bai, tresna bat da, eta tresnaz osatu zen. Eta, geroztik, adibidez, guztion artean ordaindu ditugu guztiok erabiltzeko zerbitzuak ere. Aholkularitza juridikoa edo kontu aholkularitza, esaterako. Bakoitzak bere aholkularia ordaintzea garestia da, baina guztion artean ez hainbeste. Oso modu xumean hasi zen Tractora, behar oso oinarrizkoei erantzuteko, bai eta gure artean jada martxan ziren elkarlanak formalizatzeko ere. Eta, azkenik, gure ekoizpen medioak gure gain hartzea izan da azken lan ildoa.
Adibidez?
ARRIETA: Erakusketak egiteko orduan, adibidez. Normalean, erakusketa bat egiten duzunean, bi diru sail egoten dira: ekoizpenen diru sail bat, batetik, eta ordainsarien diru sail bat, bestetik. Baina bideoak egiten badituzu, demagun, bideoa editatzeko, edo soinua zuzenean grabatzeko norbait kontratatzen baduzu, hori ekoizpen lantzat hartzen da, baina lan hori artistak berak egiten badu, orduan ez. Tractora tresna bat izan da beti gure lana lan bilakatzeko. Azken finean, artearen historiaren XX. mendeko bigarren hamarkadan lan handia egin zen artea desmaterializatzeko, eta horrek gauza onak ekarri ditu, baina gauza txarrak ere bai. Eta hor badago ikuspegi, nahi baduzu, marxistago bat, ekoizpen medioak berreskuratzekoa. Modu oso sinplean hori dena.
Ekintzatik abiatuta, alegia.
ARRIETA: Guk artearen material moduan hartu ditugu elementu horiek guztiak. Artea badelako erakusketa aretoan jartzen dituzun artelanen materialtasuna, baina baita erakusketa aretoaren beraren materialtasuna bera ere. Artearekin erlazioa du horrek ere. Artelanaren ekoizpenak markak uzten ditu artelanetan. Guk hori oso argi izan dugu hasieratik, pixkanaka autonomia handiagoa edukitzeko. Artelanak nahi ditugun bezala egiteko, eta, horri esker, interesa duen jende gehiago hurbildu da.
«Tractora tresna bat izan da gure lana lan bilakatzeko. Artearen historiaren XX. mendeko bigarren hamarkadan lan handia egin zen artea desmaterializatzeko, eta horrek gauza onak ekarri ditu, baina gauza txarrak ere bai»
USUE ARRIETATractora kooperatibako kidea
AINARA ELGOIBAR: Eta tresnek definitzen dute egiteko modu bat ere. Tresna eraikitzen duzu, eta tresnak eraikitzen zaitu zu, eta zuk berriro ere tresna aldatzen duzu,... iterazioa deitzen zaio horri matematiketan.
Hainbat proiektu dituzue martxan oraintxe. Esate baterako, duela hiru urte jarri zenuten martxan Atoi espazioa. Egonkortu da proposamena?
ELGOIBAR: Eraldatzen doa hau.
ARRIETA: Egonkortasuna, gainera, artearen esparruan... puf... Asko esatea da hori. Uste dut aitortza egon badagoela, baina aitortza hori babesteko babes egonkorrik ez dago, eta arte esperimentaletan lan egitea ez da erraza. Arrisku handiko proiektuak dira, eta babesa behar dute.
Eta Atoi ere ezegonkortasun horretan dago, beraz. Orain, bada izan, baina izan liteke izateari uztea ere?
ELGOIBAR: Izan liteke. Ez da gaur izango, ez da datorren urtean izango, beharbada, baina hiru urterako egonkortasun ekonomikorik, adibidez, ez daukagu.
ARRIETA: Urtero gaude datorren urtean zapalduko dugun zorua marrazten. Horrela funtzionatzen du.
Eta hala izan behar luke?
ARRIETA: Kalitate aitortua daukaten egiturek babes serioagoa edukitzea litzateke desiragarria, haien bizimodua egonkortzeko.
ELGOIBAR: Badaude laguntzak, baina indartu behar lirateke laguntza horiek.
ARRIETA: Ze hor badago galdu egiten den indar bat. Proiektuek oso modu boluntarioan funtzionatzen dute. Proiektu asko muntatu egiten dira eta gero galdu egiten dira. Eta horrelakoetan bidean egin den lan guztia ere galdu egiten da.
ELGOIBAR: Deuseztatzen den zer edo zer egiteak esfortzu handia dakar. Proiektuek jarraipena badute, errazagoa da.
ARRIETA: Urtero egiten zaie aitortza artearen esparruan egiten diren gauzarik esanguratsuenei, baina aitortza hori ez dago lotuta luze gabe egonkortasuna lortzearekin, eta hori desiragarria litzateke. Horrek ekarriko lioke asko euskal testuinguruari.
«Izan liteke Atoi gunea desagertzea: ez da gaur izango, ez da datorren urtean izango, beharbada, baina hiru urtetarako egonkortasun ekonomikorik, adibidez, ez daukagu»
AINARA ELGOIBARTractora kooperatibako kidea
Nola bizi duzue proiektuak sustatzearen eta zeuen proiektu propioak garatzearen arteko harremana?
ELGOIBAR: Artistak gara eta guk artearen esparruan egiten dugu lan oraindino.
Akaso ez duzue kezkatzat ere?
ARRIETA: Autoretza artearen parte bat baino ez da. Modernitateaz geroztik horrek errelebantzia itzela hartu du arte plastikoen esparruan, eta badirudi hor jokatzen dela dena. Baina artea, eta artean lan egitea, autoretza baino askoz ere gehiago da.
Eta, halere, badirudi munduak autoretzaren aldera egiten jarraitzen duela. Pertsonalismorantz.
ELGOIBAR: Baina ez bakarrik artean.
ARRIETA: Gaur egun identifikazio makina oso eraginkorra behar dugulako ere bada hori. Oso arin ulertu behar duzu musika hau edo bestea zer musika mota den, zer pelikula mota den hau edo bestea. Ea noir terror creep den edo beste edozer. Nola informazio asko dagoen eskuragarri, azkenean, izenena nabigazio kontu bat da, eta diskriminatu egin behar duzu, ze potentzialki dena dago zure eskutan, baina ez daukagu ahalmenik dena jasotzeko. Behar dugu horren sintesi bat, eta sintesi bat, eta sintesi bat, dena etiketetara eramaten dugun arte. Horrek laguntzen digu aldiberekotasunen mundu honetan nabigatzen. Baina hori da prozesuaren parte bat, eta museoen atarian ikusten duzun izen handi horrek ez du bere burua horretaz soilik elikatzen: egon behar dira inguruan beste gauza batzuk informeagoak.
Artista bat ezagun bilaka daiteke bakarrik izena edo forma ematen diolako inguruan dagoen zer edo zer informe bati: sentsazio bati, argi mota bati, bi gauzaren arteko erlazio bati. Izendatu egiten du hori, edo seinalatu egiten du, edo mugatu, edo lehenengo planoan jarri. Hortaz, artistak beti ari gara informe horretan mugitzen, eta hor mugitu behar gara, ze hortik aterako da oraindik esatear dagoena, oraindik ulertzear dagoena, oraindik kontabilizatzear dagoen, edo onartzear dagoena. Jada ulertzen badugu eta jada etiketa zehatz bat badu, hori ez da artearen esparrua. Hitz totel horretan dago artea. Oraindik hizkuntzarik ez daukan horretan. Oraindik azpiegitura ez daukan horretan. Hor dago. Horrek laguntzen dit niri artean jarraitzen.
«Jada ulertzen badugu eta jada etiketa zehatz bat badu, hori ez da artearen esparrua. Hitz totel horretan dago artea. Oraindik hizkuntzarik ez daukan horretan»
USUE ARRIETATractora kooperatibako kidea
Hemendik hamar urtera proiektua nola ikusten duzue?
ARRIETA: Belaunaldi berri batekin.
ELGOIBAR: Gustatuko litzaiguke jende gazteagoaren eskuetan geratzea.
Eta badago errelebo hori?
ARRIETA: Bagoaz eraikitzen, pausoz pauso. Ez pentsa, e, normalean buruan sartzen zaizkigun gauzak aurrera ateratzen ditugu.
