Zazpi piezaz osaturiko lana da Bizitza eztia (Plan B Rec), eta zazpi piezaz osaturikoak ziren Kondaira eder hura estreinakoa (2019) eta Adoretua (2023) ere: «Kasualitate hutsa da hori; ez da berariaz izan, baina gustatzen zait. Zazpi zenbakiak badu zerbait berezia». Laburragoak, berriz, Jaikiera (2022) eta Euskal pop erradikala (2022).
Madril, Bartzelona, Paris, eta, segituan, Lisboara bidean jarriko da —elkarrizketa egin eta bi egunera eman zuen kontzertua han; herenegun—. Bitartean, Oria ibaiaren abaroan, Villabonako (Gipuzkoa) Aljibea kultur zentroan egin du geldialditxoa Ana Arsuagak, Verde Prato izen artistikoz ezagun den musikariak (Tolosa, Gipuzkoa, 1994). Solasaldia izateaz gain, bi pieza eskaintzekoa baita ur depositua izan zeneko kulturgunean. Ohikoa den bezala, bakarka emango ditu piezok, BERRIArentzat eta BADOK atariarentzat opari modura.
Bakarka ari da musikaren ibilian, eta bakarrik igotzen da agertokietara, baina ez dio muzin egiten besteekin lan egiteari ere, kolaborazioak bilatzeari. Bizitza eztia ontzeko, albo-alboan izan du Donnato Dozzy musika ekoizle italiarra, elektronikan aritu eta aditua.
Prozesua eta diskurtsoa
«Edertasuna zerbait oso sakona da, duintasuna gehitzen baitie lanari eta bizitzari»
Aljibe kulturgune honetan gortinen atzetik sartzen den argi leun berberak laztantzen du disko osoa.
Diskoan badaude gauza ilunxeagoak ere, baina badago zerbait ezinbestean Italiarekin lotzen duena, hango argiarekin, estetikarekin, eta goxotasun horrekin. Donnato Dozzy ekoizleak zerikusi zuzena izan du horretan: bera teknotik dator, tekno oso tribal batetik, loop-ak erabiliz eta abar. Elektronika eta ambient musikan dabil orain. Uste dut ahalegin handia egin duela nire musikara moldatzeko, eta bere alderik leunena atera duela. Uste dut igartzen dela hori.
Goxotasun eta argitasun horretara iristeko, lan bat egin beharra izan duzu?
Bai, prozesu bat izan da. Ez dakit lan bat egin dudan zentzu hertsian; barneko mugimendu bat da, edo barrenak eskatzen didana akaso, ez baita lan bat berez, baizik eta barne behar hori gorpuztea, teknika nahikoa izatea behar hori gorpuzteko. Eta teknikaren aldetik, noski, beti ari naiz asko ikasten; proiektuarekin zertara iritsi nahi nuen ez nekien ia-ia; bide asko daukat egiteko oraindik.
Orain garbiago duzu nora iritsi nahi duzun?
Bai, hain zuzen ere, proiektu hau gauzatzera, eta hori jada gertatzen ari da. Eta nik bakarrik gauzatzera, eta pertsonalki eta profesionalki teknika asko ikastera. Azkenaldian elektronikan ari naiz sakontzen, baina gitarra ere ari naiz ikasten. Ikasketa hauek guztiek asko aberasten dute nire bizitza eta nire lana artista bezala. Hori da lehenengo helburua, artea egiten saiatzea, eta neure buruarekin debatea izatea, neure piezekin murgilduta ibiltzea, galderak eginez, eta hausnartzen ari naizen gaien inguruan aritzea, eta ikustea horren arabera nola hartzen duten forma bat edo beste nire emaitza musikalek. Beste helburu oso garrantzitsu bat izango litzateke honetaz bizi ahal izatea eta prekaritate txikiagoa izatea nire bizitzan.
Feminismoak eman dizkizu tresnak argitasun eta baretasun horretara iristeko?
Bai, eta lehen-lehenik ahalduntzeko. Zeure buruari sinesgarritasuna emateko, bai profesional bezala eta baita musikari bezala ere; feminismorik gabe, nik ez neukake botere edo indar hori neure burua hain serio hartzeko, zerbait neuk bakarrik egiteko, eta benetan balio bat emateko horri, eszenatokira bakarrik ateratzeko. Feminismoaren eskutik joan naiz gauzak ikasten. Neuk horrela sentitzen dut behintzat, teoria feministatik eta kritika bat egitetik ikasi dudala, bai nire bizitzari buruz, eta baita sistema honi buruz ere. Feminismoak horretan lagundu dit eta laguntzen dit egunero.
Erlazionatuta
Baita eszenaratzean ere; eszenaratzea asko zaintzen duzu.
Bai, niretzat oso ariketa potentea da: eszenatokira neu bakarrik ateratzea, baina baita horrek atzean daraman lan konkretu hori ere. Nik bakarrik konposatzea, erabaki guztiak nik hartzea. Oso berezia eta aberatsa da hori guztia. Bakoitzak du bere bidea; nik hori egin behar izan dut jakiteko lehenik eta behin zer nahi dudan. Hasieran lagun musikari mutil asko neuzkan inguruan, eta haien eraginak pisu handiegia zuen nigan. Haiek asko zekiten, eta ikasten nuen, jakina; erreferente asko zituzten, eta nik jarraitu egiten nien, baina berez ez ziren nire erreferenteak edo nire gustukoak, edo nire gustuen adierazgarri. Erreferentzia horiek, gitarra horiek guztiak, ez dakit... Pixkanaka egin dut bidea aukera hori izateko, ikusteko zer nahi dudan musikari bezala ere, zer gauzak erakartzen nauten...
«Feminismorik gabe, nik ez neukake botere edo indar hori neure burua hain serio hartzeko, zerbait neuk bakarrik egiteko»
Esan liteke nolabait gainerakoen iritzi horietaz liberatu zarela?
Bai, bai, baina ez txarrak zirelako, baizik eta ez zirelako nireak, eta... Nik uste dut, alde horretatik, Do It Yourself filosofia hori garrantzitsua dela. Alegia, ez dela bakarrik erabaki bat, baizik eta daukazunarekin erabakitzea. Alde horretatik gutxi neukan, teknika gutxi, baliabide gutxi, eta, bai, ideia gutxi ere bai, neure buruari buruz, eta musikari buruz, eta, orduan, hortik abiatzea oso polita izan da niretzat. Esatea: «Orain ez dut entzungo mutil horiek guztiek entzuten dutena, eta entzungo dut gehiago, ba, ez dakit, erreferentzia femenino gehiago, gehiago erakartzen nautenak, eta gertuago dauzkadanak, nolabait».
Arte Ederren Ikasketetatik zatoz: arteak tresnak eman dizkizu zure diskurtso propioa eratzeko musikan?
Nik uste baietz: nik hezkuntza artistiko bat izan dut, eta esperientzia jakin bat lan horretan. Eta musikara oso antzeratsu hurbiltzen naiz. Pianoa ere ikasi nuen txikitan, akademia batean, teoria musikala eta abarrak. Uste dut arteak beste baliabide batzuk eman dizkidala, abstraktuagoak, teoria musikal hain zehatzetatik abiatu gabe, baina nolabait teknika ere badirenak. Forma jakin bat bilatu behar duzu, estruktura bat, harmoniak, kontrastea; hori dena, azkenean, berdintsua da… zure sentsibilitatea eta zure buruan dauden gaiak lantzeko forma artistiko bat ematea da kontua.
Artean edertasunaren bilaketa izaten da leitmotiv ohiko bat, baina edertasun desberdinak egon daitezke… Zurea?
Gogoratzen naiz Arte Ederrak ikasten ari nintzela edertasunarena gainditua zegoen zerbait bezala lantzen zutela irakasle askok; zerbait friboloa edo, are, zentzurik txarrenean erromantikoa izango balitz bezala edertasunaren bilaketa edo ikerketa. Eta, aldiz, neuk distantzia bat hartu nuenean bai musikan gizonezko lagun horiengandik, eta baita artean ere Bilboko girotik, artista eta irakasleengandik, gai izan nintzen nire bilaketa propioak egiteko eta definitzeko. Niretzat, edertasuna bada zerbait oso sakona, eta, noski, bakoitzak bere bizitzara eta bilaketa filosofikoetara eraman dezakeena. Niretzat oso garrantzitsua da, duintasuna gehitzen baitie lanari eta bizitzari.
«Niretzat, edertasuna zerbait oso sakona da, eta, noski, bakoitzak bere bizitzara eta bilaketa filosofikoetara eraman dezakeena»
Zeuk pintura landu izan duzu. Eta, era berean, kontzeptualizazioaren aroa ezagutu duzu arte garaikidean. Musikan ere bi esparru horiek bereiz daitezke, eskulanarena eta kontzeptualizazioarena?
Bai, kontzeptua bera baino gehiago, nik zentzua planteatzen dut, lanak izan behar duela zentzu bat, zeure buruari galdetzea zer ari zaren adierazten egiten duzun horrekin. Galdera horiek guztiak garrantzitsuak iruditzen zaizkit sortzaile bezala, eta kontuan hartu beharrekoak. Zer ari zaren esaten osotasunean, kantuekin, eszenaratzearekin, guztiarekin. Sarri esaten didate: «Nola zaintzen duzun eszenaratzea, jantziak eta abar». Eta pentsatzen dut atzean beti dagoela erabaki bat. Esan nahi dut: erabaki gabe ere zerbait erakusten ari zara, eta hori guztia ikusi eta entzuten du jendeak zure musika entzuten duenean; alde horretatik, erabaki bat da guztia, eta akaso Arte Ederretatik etortzeak errazten dit hori guztia.
Euskal musiketan, kontzeptu bat kontuan hartu eta lantzearen falta sumatzen duzu?
Tira, egia da aldi berean iruditzen zaidala euskal musikaren esparru batean behintzat badagoela musikarekiko zera oso puru bat, eta hori ere ederra iruditzen zait. Esan nahi dut musikarekiko errespetu oso handia igartzen dudala esparru batzuetan. Eta hori ere gustatzen zait. Adibidez, jantziei erreparatuta, norbait joatea bere jeansekin bakarrik, eta errespetatzen du erabat; bakarrik esaten dut hori ere erabaki bat dela, ez?
Esan izan duzunez, undergroundean dabiltzan musikari eta taldeek eta hainbesteko fokurik ez dutenek euskal musikaren mainstream-era iristeko aukera gehiago izatearen falta sumatzen duzu… Zer dago ideia horren atzean?
Bada... betikoa, beste eremu askotan gertatzen dena: aniztasun falta. Euskal Herrian musika asko eta oso interesgarria egiten da betidanik, eta, zoritxarrez, publiko orokorrera iristen diren gauzak lau estilotakoak dira. Estiloak, agian, joan daitezke aldatzen pixkanaka, baina beti dira lau, ez? Zentzu horretan esaten dut hori; artearen zentzua azkenean, aniztasuna da, ez? Bakoitzak izatea bere erreferenteak, elkarren oso desberdinak: horretan datza artea.
Baten batek argudiatuko luke euskal komunitatea, euskal kultura, txikia edo murriztua dela eta denontzako lekurik ez dagoela mainstream horretan...
Bueno, ez dut uste hori horrela denik; ez da erabaki inuzente bat. Irrati formuletan, hedabideetan beti estilo berak eta artista berak azaltzea ez da inuzentea, ez? Horrek guztiak, gainera, badauka zerikusi zuzena prekaritatearekin eta musikari askoren baliabide faltarekin; orduan, tira, gauza serioa da…
Aitzitik, gaur egun zenbaitek kritikatzen du musikaren espektakulariazioa, areto handiak betetzea, agurrak eta itzulerak baliatzea, homologazioa kanpoan bilatzea…
Tira, niri iruditzen zait ez dela garrantzitsua zenbat pertsona joaten den zure kontzertuetara edo zenbat estadio betetzen dituzun edo ez dituzun; benetan garrantzitsua artea da. Kurtsia da esatea ere, baina benetan garrantzitsua dena da gizakioi iristen zaiguna, eta hor txertatua geratuko dena da musika horrek hunkitu egin zaituela, zerbait esan dizula eta hor dagoela zurekin adiskide bezala, zure bizitzan. Estadioen edo espektakularizazioaren kontuari dagokionez, gehiago interesatzen zait hausnartzea zergatik iristen diren batzuk lehen lerrora gure egunerokoan, edo zergatik iristen diren batzuk albistegietara, edo zergatik iristen diren estilo jakin batzuk, eta, tira, zer esan nahi duen horrek euskal kulturari buruz: guk asko maite dugu gure kultura, baina, aldi berean, ez daukagu autokritikarik, ez kulturarekin, ez komunikabideekin. Zer ari garen benetan balioesten eta zer ez; interesgarria da horri buruz hausnartzea.
Diskoaren oihartzunak
«Beti gustatu izan zait gauza zaurgarri eta delikatu batetik gauza erradikalak sortzea»
Haizearen soinua, urarena, eta emeki dator musika Zerua lehenengo piezan. Naturaren eta musikaren arteko harmonia nola bizi duzu?
Nik uste dut natura beti egon dela presente nire musikan eta hitzetan, eta musa bat bezala, beste gai batzuekin batera. Oso gai interesgarria iruditzen zait baita inspiratzeko eta bizitzari buruz hitz egiteko ere.
Naturak badu bere musika ere…
Bai: beste erritmo bat dauka; ezin duzu aurreikusi zer soinu entzungo den. Alde horretatik, oso inspiragarria gertatzen zait.
Baretasuna eta argitasuna. Baina, era berean, politikoa izateari utzi gabe, adibidez, Bihotz iraultzaileak kantuan. Iraultzak ez du zertan epikoa izan.
Beti gustatu izan zait gauza zaurgarri eta delikatu batetik gauza erradikalak sortzea. Beti interesatu izan zait zaurgarritasun delikatu hori arakatzea. Diskoan badira hiru bat abesti hain intimistak ez direnak eta zerbait politikoagoa adierazten dutenak, edo aldarrikapen jakin batzuk kolektibotasunari erreferentzia eginez. Bai, interesatzen zait hori modu propio batean egitea: nola izan zaitezkeen bortitza beste lengoaia bat erabiliz. Ez bakarrik gauzak apurtuz, baizik eta apurketa ere izan daitekeela ez hain agerikoa, ez?
Ahotsaren lanketa, esaterako, oso nabarmena da Ez dut behar kantuan. Oihartzunak, tonu aldaketak, harmoniak, efektuak…
Bai, ahotsak beti dauka niretzat oso leku garrantzitsua musikan, agian garrantzitsuena, gehien menderatzen dudan instrumentua delako. Eta hor aritu nahi dut ikasten eta arakatzen. Donnatok, nire ahotsa hartu, eta modu desberdinetan lantzen zuen; nik soinu aldetik ezin dut asko arakatu, ez baitakit asko horretaz. Baina interesa badut ikasten jarraitzeko.
Bizitza eztia-k badu halako xumetasun bat; gitarraz hasten da, eta ahotsa eta soinu efektutxo batzuk datoz segidan. Xumetasunean datza bizitza eztia?
Bai, bai, eta, gainera, abesti horrek berez bertsio bat izan behar zuen, baina ez genuen lortu baimena, eta, tira, azkenean pentsatu nuen neuk sortuko nuela abesti bat. Gitarra ikasten ari nintzela sortutako lehena da. Demo bat egin nuen, eta gustatu egin zitzaidan. Beste batzuk alboratu egin genituen, baina hau gustatu zitzaidan. Zerbait oso goxoa geratu da. Amaiera horrek hunkitu egiten nau ni; azken finean, bizitzeko grinari buruzkoa da, niretzat oso berezia da. Zuzenekoetan ere horrekin amaitzen dut.
Ibilbidea eta bilakaera
«Ezin naiz musikatik bizi, eta ez nago gertu ere»
Euskal musikaren tradizio desberdinetatik edaten duzu. Non kokatzen duzu zeure burua? Tradizio horien berrinterpretazioan ala tradizio horien elementuak hartu eta zerbait oso desberdina egitean?
Tradizioaz hitz egiten didatenean eta nire proiektua horrekin lotzen dutenean, hortik kanpo sentitzen naiz, ze, adibidez, folkloretik ez dut instrumenturik hartzen; egia da ahots melodia jakin batzuetan oinarritu izan naizela abesti batzuk sortzeko. Letren gaietan ere badago loturaren bat: natura, familia, harremanak… Asko maite dut euskal kulturaren tradizioa, baina akaso ez da oso literala… Badira folklorea modu literalagoan hartu eta lantzen dutenak, eta oso ondo dago hori ere, Galiziako Bayucak egiten duena, adibidez. Badago gurean ere benetan folka egiten duena, oso ondo egin ere.
Tempo geldoa dute zure musika pieza gehienek. Bada, gaurko azkartasunean, antidoto bat ere?
Bai, izan liteke, baina niretzat oso gauza naturala da. Niretzat lotura handiagoa dauka nire sentsibilitate artistikoarekin; ez da berariaz egiten dudan zerbait. Izan dezake zerikusia lehen aipaturiko gure kulturaren aniztasun faltarekin: popularra bilakatzen den kulturaren aurrean, agian arraroak, ezohikoak edo geldoegiak iruditzen zaizkigu halako proposamenak. Besteak beste, ez delako aukera izaten halakoak entzuteko edo ikusteko, eta garrantzitsua da molde desberdinetako proposamenak lantzea eta ikusi ahal izatea. Horiek ikusteko eta entzuteko aukera izatea. Gizakia ez da gauza bakar bat, eta ez dauka erritmo bakarra. Eta ez du sentitzen gauza bat eta modu bakarrean, baizik eta gauza askotarikoak, eta horretarako aukera eman behar zaio. Pluraltasuna beharrezkoa da horretarako, bizitza askotarikoa baita. Geldotasuna eta delikatua dena ere beharrezkoak dira, eta niri sentsibilitatea hortik ateratzen zait, ziur aski hori dudalako neurezkoa. Baina gero nik intelektualki lan bat egin dut horri duintasuna, balioa eta legitimitatea emateko. Profesionalki.
Euskal musikaren komunitatean non kokatzen duzu zeure burua? Eroso sentitzen zara? Gitarren rockaren eta egun indartuz doan musika urbanoaren aldaera guztien artean badago beste esparru oso plural eta aberats bat…
Bai, ni gustura nago, hasieratik sentitu baitut onarpena, nahiz eta minoritarioa izan. Errespetua sentitu dut, interesa; horretan, uste dut zortekoa naizela. Besteak beste, artetik, musikatik datorren jende horrek ondo hartu nauelako. Baina besteei ere gauza bera opa diet, beren musika entzun dadila, eta ez dadila egon sailkapen hori, musika arraroak eta musika ez-arraroak. Horrek ez baitauka zentzurik.
«Errespetua sentitu dut, interesa; horretan, uste dut zortekoa naizela. Besteak beste, artetik, musikatik datorren jende horrek ondo hartu nauelako»
Zuri gustatuko litzaizuke beste publiko batengana ere iristea?
Noski, eta uste dut historian askotan pasatu dela. Mikel Laboa publiko zabal batera iritsi zen, eta hark egiten zituen gauza asko esperimentalak ziren.
Nola ikusten duzu Euskal Herriko zuzenekoen zirkuitua? Lokal txikiak —aretoak, tabernak, gaztetxeak— eta ertainak urritu egin dira.
Prekaritatearekin zerikusi zuzena du horrek guztiak. Hasieratik onarpena jaso dudan arren, mundu hau gertutik ezagututa bizi ahal izan dut prekaritatearen kontua, musikaren katebegi guztietan, gainera. Ezin naiz musikatik bizi, eta ez nago gertu ere, gastu handia delako, bitartekari asko daudelako eta abar. Eta pentsatzen dut areto txiki eta ertainen kasuan ere beste horrenbestekoa izango dela.
