«Artistarentzat, ezinbestekoa da artearekiko fedea»

Arteak eraman zuen New Yorkera orain hamabost urte, eta arteak dakar Bilbora bueltan orain. Euskal Herriko testuinguru artistikoak, zehazki. Artisten dentsitate kritiko moduko bat aipatu du Sergio Pregok (Hondarribia, Gipuzkoa, 1969). Bideoak, instalazioak eta argazkiak dira nagusi haren lanetan. Eskultura objektualik ez apenas, baina, hala ere, eskulturatik hartutakoak dira interesatzen zaizkion gaiak: espazioa eta materialtasuna. EHUn arte ikasketak egin, Artelekutik pasa, eta New Yorkera joan zen gero. Gure Artea saria jaso du aurten. «Oso une berezia da Bilborako itzulera hau niretzat, eta pozgarria da saria orain jasotzea».

Puzgarriekin dabil azkenaldian lanean, material pneumatikoekin. Arkitekturaren eta hura habitatzen duten pertsonen arteko harremanari buruzko ikerketan. Tunel garden erraldoi moduko batzuk sortu ditu, adibidez, Vigon (Galizia) dagoen Marco arte garaikideko zentrorako, eta areto osoa hartzen dute. Pieza Gijongo areto batera moldatzeko lanetan dabil orain (Espainia).

Beso robotiko batzuek mugitutako hormak, kokapen berezietatik ateratako argazkiak... Teknologia dago maiz zure lanen oinarrian.

Ni saiatzen naiz hala izan ez dadin. Beti saiatu naiz teknologiari ihes egiten, baina gaur egun oso zaila da prozesu plastiko tradizionaletara mugatzea. Artea beti mugitzen da prekarietate batean, eta hori positiboa da. Hormak mugitzen zireneko erakusketa horretan, adibidez, automatismo enpresa batek nik baino errazago egingo zukeen lan hori, baina sekulako dirutza kostatuko litzateke. Prekarietate horretan aritzen gara horregatik arte munduan, eta, enkargua enpresa bati egin beharrean, nik neuk ikasi ditut automatismoari buruzko gauzak.

Fisikaren legeak urratzen dituzten pertsonak ere ageri dira zure lanetako askotan. Horma bertikaletan oinez dabil jendea, adibidez, 2008ko lan batean. Ikuslea trukuak liluratuta gelditzeko arriskua ere badago halakoetan. Nola egin izkin horri?

Beti izan dut kezka hori, bai. Horregatik aritu naiz beti prekarietate horretan. Nire lan pneumatikoak izan daitezke horren adibide. Arkitekturak oso gauza konplexuak egiteko erabiltzen du teknologia pneumatikoa, baina nik sinpletasunera jotzen dut. Oso patroi zailak erabiltzen dituzte haiek, eta nik, aldiz, oso sinpleak. Nire argazkigintza lanak ere hala sortu ditut. Objektu bat aldi berean 40 ikuspuntu ezberdinetatik erretratatuz gero, banekien emaitza estetiko bat lortzeko aukera emango zidala, eta hala egin nuen. Baina erabilera bakarreko kamerak baliatu nituen horretarako, oso baliabide landugabeak.

Eskultura piezarik ez dago zure lanetan, baina, diozunez, eskulturatik abiatzen da zure sorkuntza.

Oso hurbil sentitzen dut eskulturaren tradizioa. Pinturak garrantzi handia izan du, baina une batetik aurrera eskulturak heldu zien XX. mendeko gairik funtsezkoenei. 1960ko hamarkadan, ordea, errepresentazio gunea zalantzan jartzen hasi zen, eta esan daiteke eskultura disolbatzen hasi zela. Eskulturei idulkiak kendu zitzaizkien, eta eskultura piezetatik objektuetara egin zen jauzi. Pinturari markoa kentzea bezala izan zen. Bukatu zen eskultura errepresentazio gune gisa ulertzea, eta, horregatik, eguneroko objektuekin jokatzen hasi ziren artistak. Materialtasunari buruzko eta espazioari buruzko gaiak, ordea, eskulturak landu ditu historikoki. Hor badago jakintza bat, eta horregatik da niretzat erreferente bat. Eta eskultura disolbatuz joan denez, beste bitarteko batzuk erabili ditut nik eskulturarekin senidetutako gaiak lantzeko.

Artistak pisua galdu duela ere badiozu. Zergatik esaten duzu hori?

Kontu estetikoei buruzko azalpenak, gehienetan, beste diziplinetan murgilduta dauden pertsonek emanda heltzen zaizkigu. Nekez izaten dute artistek beren planteamendua azaltzeko biderik. Hurbilpen estetiko bat izan behar du lehenik arteak, eta ez soilik haren gaineko literaturaren irakurketa. Hurbilpen horrez gainera, sorkuntzaren testuingurua ere azaldu behar da. Hori da arte plastikoetan gertatzen dena ulertzeko ikuspunturik interesgarriena. Baina, hain juxtu, hori da jasotzen zailena ere.

Zergatik diozu hori?

Ekonomian gertatu dena gertatu da artean ere. Bitartekariek bahitu dute ekonomia. Ekonomia produktiboa baztertu, eta finantza sistemak jan du ekonomia. Artean ere antzera gertatu da. Hor ere produkzio aparatuak —artistak— garrantzi handia izan du denbora luzez, baina orain bitartekariek hartu dute pisua eta ikusgarritasuna, kultura kudeatzaileek eta. Gero eta anekdotikoagoa da artista... Beste diziplinen bitartez heltzen da jendea artearen ezagutza prozesuetara. Gizarte zientzien bitartez, nagusiki.

Artistaren presentzia aldarrikatzen duzu zuk, beraz.

Egon da azken urteetan artista kudeatzaile bihurtzeko asmo bat. Neurri batean asmoa ez da zentzugabea, garrantzitsua baita esperientzia estetikoa bizitzaren alor guztietan aldarrikatzea. 1960ko hamarkadan arteak gizartearen gainontzeko esparruetan eragin behar zuela aldarrikatu zuten batzuek, baina alderantzizkoa gertatu da: beste jakintza esparruetatik interpretatu du jendeak artean gertatu dena. Benetan artean sinesten dugunontzat, fede hori dugunontzatt horrek ez du zentzurik. Oso modan dago orain gizartean gertatutako zerbait irudikatzen duten arte erakusketak egitea. Artearen ikuspegitik, ordea, esango nuke garaian garaiko irakurketa mugen aurka matxinatzea dela artistaren anbizioa. Horrek bilakatzen du artelan bat maisulan. Garai horretako interpretazioaren aurka matxinatu, eta interpretazio berriak eskaintzen ditu garai bakoitzarentzat. Piezaren barne konplexutasun estetikoagatik gertatzen da hori. Egun modan den joerak, ordea, artelanak momentu historiko bat ilustratu behar duela dio. Baina kontrakoa egin behar da. Erakutsi behar da arte plastikoetan gertatzen denak baduela garrantzia beste alorretan ere. Euskal Herrian badugu horren adibiderik. Sorkuntzak pisu handia du hemen, eta gure aurretik egondako zenbait artistaren lanaren fruitua da hori. Horrek egin ditu posible Gure Artea sariak eta Arteleku, besteak beste.

Artelekun egona zara, Itziar Okariz artistarekin ere aritzen zara lanean, Txomin Badiola eta Jon Mikel Eubarekin Leonen (Espainia) izan zineten 40 egunez museoan elkarrekin lanean... Zer pisu du elkarlanak zure sorkuntzan?

Hori da Bilbora itzultzeko dudan arrazoi nagusia. Beste inon ez dut izan ideiaktrukatzeko hemen dudan aukera. Testuinguru berezi bat dago hemen. Eta zenbat eta handiagoa izan testuingurua, orduan eta zorrotzagoa da diskurtsoa zaintzeko beharra. Nik erabat sinesten dut artistaren estudioko lanean, baina testuinguru zabalago baten barruan egiten da lan hori.

Artearekiko fedea aipatu duzu.

Ezinbestekoa da. Oso berandu ulertu dut nik hori. Artistoi dagokigu fede hori hedatzea. Jendeak gertakari estetikoarekiko hurbilpen optimistagoa izan dezake horri esker.

Bada, ironia da nagusi.

Bai. Eta oso suntsigarria da. Ironia beharrezkoa da, baina ironia postmodernoa oportunismo hutsa izan da maiz. Munduaren interpretazio bat baino gehiago, proposamen bat egin behar du arteak. Eta oso zaila da ironiatik abiatuta proposamen bat egitea.