«Arteak bidea ematen du gai konplexuei buruz hausnartzeko»

Eli Pagola (Ereñotzu, Hernani, Gipuzkoa, 1995) ingurumen ingeniaria da. Ainhoa Gutierrez del Pozo (Donostia, 1994), zinemagilea. Bi diziplinetako ezagutzak uztartu dituzte, Urumea ibarreko zentral hidroelektrikoei buruzko ikerketa artistikoa egiteko. Zientzia, artea eta natura, turbina berean jiraka; eta azpian, energia berriztagarriei buruzko eztabaida. Ta argiya iñ zan izena jarri diote, eta instalazioa deitura. Emaitza objektiboa: bideo pieza dokumental bat, ikerketa prozesuaren aurkezpena, eta erakusketa bat. Emaitza subjektiboa: ikerketa prozesua bera. Apirilaren 19an aurkeztu zuten, Hernaniko Biteri kultur etxean, udalaren sormen bekari esker garatu baitute proiektua. Aurki, Aramaion (Araba) egongo dira, maiatzaren 12an eta 13an. «Arantzatxo bat» daukate: zentral hidroelektriko batean jarri nahi zuten instalazioa, baina ez dute baimena lortu oraindik: «Bagabiltza lanean; aterako da». Errenteriako Udalak Ereñotzun duen zentralaren parean izan da elkarrizketa.

Ematen du ikerketaren emaitzan baino indar gehiago jarri duzuela prozesuan, eta prozesu hori erakustean.

AINHOA GUTIERREZ: Argi geneukan zeren atzetik joan nahi genuen, baina ez geneukan argi zer egin nahi genuen, eskultura bat izango zen, edo bideo bat... Bagenekien gai ginela eragiketa matematiko batzuk egiteko eta irudiak grabatzeko, baina irekita geunden horrekin nora iritsiko ginen ikusteko. Eta prozesua zera izan da, konturatzea zer egin nahi genuen, eta pauso bakoitzean hurrengoa pentsatzea.

ELI PAGOLA: Biontzat berria izan da horrela lan egitea. Nik grabatze prozesuetan ez dut inoiz parte hartu. Eta Ainhoak ere ez zuen esperientziarik hamasei milimetroko kamera batekin grabatzen.

Prozesuari eman diozue garrantzia. Zer ikasi duzue, bada, prozesu honetan?

GUTIERREZ: Nik ez nekien ezer zentral hidroelektrikoen mekanismoez. Eta, gero, niretzat bi momentu oso esanguratsu egon dira: Eguzkiko militanteekin bildu ginenekoa, ikusteko zer kanpaina zeukaten presen aurka, eta Pao Fernandez Garrido baso ingeniariarekin egon ginenekoa. Kontraesan bat izan zen, zeren hasieran igual posizio argiagoa geneukan: «Badaude instalazio batzuk energia egiteko... Aurrera horrekin».

PAGOLA: Ez dakit esaten. Hemen, egin izan dira hitzaldiak; kezka agertu da, zentralekin zer egin... Ikusten dituzu, eta pentsatzen duzu: «Eginda daudenez gero, zerbaitetarako balioko dute, ba». Ezjakintasunetik, seguru asko. Bueno, kapitala kontra bezala dago, presak kentzen ari dira... Eta militante ekologista asko ikusten genituen presak eraistearen alde. Eta gu: «Bai, baina ez, baina...». Gris pila bat ikusten genuen. Debate interesgarria eta zaila da. Ez dakit ikasi dugun, baina uste dut jakin dugula hori transmititzen: «Bai, baina». Baina pila bat dagoelako gai honetan.

Oso argi izan duzue grabazioak hamasei milimetrokoan egin nahi zenituztela.

GUTIERREZ: Bai.

PAGOLA: Argiaren gogoetari lotuta dago: digitalean grabatu beharrean argiaren bidez grabatzea esan nahi du horrek.

GUTIERREZ: Muga batzuk jarri dizkiogu geure buruari hamasei milimetrotan grabatuta. Infinitua ez den material bat erabiltzea dakar horrek, ez jakitea zehazki zer grabatzen ari garen, soinua aldi berean grabatu ahal ez izatea... Horrek behartu gintuen modu batean lan egitera eta momentuan bertan pentsatzera gero material horrekin zer egin zitekeen. Eta baldintza horiek jarri genituen, prozesuak berak zentzua izateko, eta gertatuko zen horri espazioa emateko.

PAGOLA: Datuekin ere antzeko gertatu da. Proiektuan idatzi genuen argindarraren gaineko kalkuluak atera nahi genituela, hemengo zentralak zenbat ekoizteko gai diren ikusi, edo zenbat ekoizteko diseinatu ziren, orain zenbat ekoizten duten... Gutxi gorabehera, noski. Baina gero, zentraletan aurkitu dugunaren arabera hartu ditugu oinarriak, nola azaldu datu horiek gero.

Grabazio horiek ere eman diote estetika bat proiektuari. Zer moduzko esperientzia izan da?

GUTIERREZ: Orain dena egin nahi dut hamasei milimetrotan [barrez]. Baina, horretarako, diru laguntzak behar dira. Pelikulak merkeago izanez gero eta hemen laborategi bat izanez gero, arruntagoa izango zen [Errumaniara bidali behar izan dituzte bobinak, errebelatu eta digitalizatzeko]. Alde hori dauka txarra. Baina, gero, gauzak filmatu aurretik behatzea, pentsatzea... Metodologia gisa oso egokia iruditzen zait. Baita akatsa emaitzan sartzea ere. Pelikulan sortzen diren efektuak, digitalizazioan sortzen direnak... Hori ere agertzea. Bideoa ikusten duzunean, prozesua oso presente dago: ez da ezkutatzeko gauza bat.

Eta agian gaiarekin lotura du horrela lan egiteak? Irudi eta bideo digitalen ugaritasunaren beste muturrean dago lan egiteko modu hori, eta energiarekin ere badu zerikusia.

GUTIERREZ: Bai, zuzenean jotzen du gure gaira: nahi adina ez edukitzea, eta geneukanarekin nola egingo genuen ikustea. Muntaketarako ere oso ederra da; magia puntu bat dauka. Muntaketan ikusten dituzu irudiak lehen aldiz, ez dituzu aurrez ikusi.

Zergatik eraman nahi duzue instalazioa zentral batera?

GUTIERREZ: Horrek asko pentsarazi digu piezaren eta inguruaren arteko harremanaz, eta nola toki horretarako pentsatutako pieza batzuek ez zuten balio beste toki batzuetarako. Eta bada zerbait oso interesgarria: argi ez egotea zer zen guk egindakoa, eta zer bertan zegoena. Turbina bat zuk jarri duzun edo ez, mural bat... Jolas hori interesatzen zaigu. Biteriko erakusketara eraman nahi izan ditugu elementu batzuk, egin ez zen erakusketa horren lekuko gisa.

PAGOLA: Hitz egin nahi genuen hemen dauden eta zahartzen ari diren instalazio batzuez, eta haien inpaktuaz: gu nola kokatzen garen, zer aukera dauzkagun, zer egiteko zilegitasuna daukagun edo ez daukagun... Gai hori plazaratu nahi genuen. Hernanin jarri duguna instalazio bat da, eta badauka balioa bere horretan, baina hitz egiten ari garen horretaz medioan bertan egiteak baliabide askoz gehiago ematen zizkigun.

Goizuetako zentral batean aurkitutako mural batek norabidea erakutsi omen zizuen...

GUTIERREZ: Oso harreman ona egin genuen hango zentralekoarekin [Hernaniko Zikuñagatik Ezkurrara (Nafarroa) bitarte dauden hamabost indarretxeak bisitatu dituzte]. Oso eskuzabala izan zen. Haren zentralean, Rezolan, mural bat ikusi genuen.

PAGOLA: Kanalaren errepresentazio bat zen; batetik, zentral horrek kanalak non dauzkan ageri zen; eta bestetik, zentralaren egitura elektriko sinplifikatu bat.

GUTIERREZ: Kontatu zigun pareta hori margotu behar izan zutela, eta berak eskatu zuela mesedez berriro margotzeko murala. Eta garbitu zutenean, konturatu ziren beste mural bat zegoela atzean, eta hiru aldiz behintzat eskatu zutela mural hori mantentzeko. Segur aski, lehen aldian helburu oso praktikoa izango zuen; baina hirugarren aldian argi zegoen memoria edo kontserbazio ariketa bat zela. Guretzat oso ederra izan zen. Estetika hori... Hortik atera genuen gure proiekturako lengoaia.

PAGOLA: Zer den praktikoa, zer den artistikoa... Hor nahasten diren gauzak bilatzen aritu gara.

Eremu zientifikoa eta artistikoa uztartzen.

PAGOLA: Hori da. Ez dugu ikusten aparte daudenik, eta mural horren pareko elementuek bidea ireki digute. Guri arreta ez zigun muralaren informazioak eman. Estetikoki bai, baina hori hor egotearen arrazoia ez zen estetikoa bakarrik. Horrek eman digu zer pentsatu, baita gure lana aurkezteko moduari buruz ere. Erakusketan badaude, adibidez, zentral batean aurkitu genituen diapositiba batzuk, ikasmaterial gisako batzuk; kolokatuta dauden bezala, bada informazio bat horietan, baina, bestalde, badago jolas bat konposizioarekin eta argiekin. Informazioa eta polita izatea ez daude hain bereizita.

Zentral hidroelektrikoekin zer egin behar den galdetu duzue, baina ez da tesirik zuen lanean. Ez duzue posiziorik hartu. Eta, hala ere, egiteko moduak posizio bat erakusten du...

PAGOLA: Bagenekien subjektibotasun batetik abiatu eta eutsiko geniola, ez genuela egingo zerbaiten aldeko hautu garbirik, saiatuko ginela ikuspegi ezberdinak biltzen. Batez ere, bi printzipalak: oraintxe gori-gori dagoen gai bat, energia burujabetasunarena, eta, aldi berean, inpaktu ekologikoak. Posizio garbirik ez dago, baina zentral hauei buruz lan bat egitean bertan kezka bat agertzen da. Zer izango den? Nik ez daukat garbi. Agian, interesgarria da batzuk egokitu eta energia sortzeko mantentzea; beste batzuetan, berriz, igual hobetsi beharko litzateke beste zerbaitetarako erabili edo kentzea. Eta, gainera, ez da guk erabakitzen dugun zerbait: zentral hauen jabetza ez da gurea. Acciona eta Iberdrola dira gehienen jabeak, eta interes politiko, ekonomiko eta espekulatibo batzuen markoan pentsatutako negozioak dira. Nik ez dut neure burua gai ikusten horri guztiari heltzeko, baina uste dut kezka agertzea badela mezu bat emateko modu bat.

GUTIERREZ: Ez dago soluzio bat lan honetan, zer egin behar den, baina uste dut badagoela posizio bat, desazkunde jarrera bat. Guk ez genekizkien gauzak ikasi ditugu: arrainen migrazioari buruz, adibidez. Guk bezala, beste batzuek ere sarbidea dute gai horietara; ez gure erantzunetatik. Iruditzen zaigu horrelako gauzak azaltzeko artea aukeratzeak bidea ematen duela justu gai korapilatsu eta konplexu batzuk azaltzeko, eta beste batzuei hausnartzeko sarbidea emateko.

Zer asmo duzue hemendik aurrera proiektuarekin?

PAGOLA: Maiatzaren 12an eta 13an Aramaiora joatekoak gara, Lorabarri astera. Hortik aurrera, zabaltzeko asmoak baditugu. Bestalde, aukera batzuk lantzen ari gara zentral batean behintzat egiteko. Interesatzen zaigu Urumea inguruko lekuetan egitea, baina iruditzen zaigu berdin interesgarria dela beste eremu batzuetan ere, eta mugitu nahian ari gara.

GUTIERREZ: Iruditzen zaigu guk hemen egin ditugun hausnarketak beste toki batzuetan planteatu daitezkeela. Hernaniko saioa non gauden erakusteko momentu bat izan da, baina, erakusketaz gain, aurkezpen-proiekzioa ere egin genuen, eta horrek beste toki batzuetan ere funtziona dezake. Lan konplexua da, eta zati diferenteak ditu.