Arrazoiaren mugetan jolastea

Izenburua bera ere izan daiteke aforismo bat: Noiz arte arrazoi. Aforismo bat, erakutsi bezainbat ezkutatzen duelako. Adam Zagajewski poeta irakurtzen ari zela heldu zen horra Juan Kruz Igerabide (Aduna, Gipuzkoa, 1956): «Zagajewskik esaten zuen aforismoak ondo daudela, baina noiz arte, noiz arte izan dezakegun arrazoia. Horrek bidea zabaldu zidan pentsatzeko aforismoaren egitekoetako bat arrazoiaren mugetan ibiltzea dela: ateratzen du hanka bat eta hor amaitzen da arrazoia; eta sartzen du paradoxara, baina hori ere bukatu egiten da, eta berriz sartzen du barrura...». Arrazoia baino gehiago, aforismoak konstatazioak direla dio egileak, eta haren mugetan idatzitako hamaika ale bildu ditu bilduma berrian. Zagajewskiri emandako erantzuna barne: «Noiz arte? Aforismoak idazten hasi aurretixe arte».

Modu birtualean aurkeztu zuten liburua atzo goizean. Alberdaniak argitaratu du lana, eta bertako editore Jorge Gimenezek gogora ekarri zuen Igerabidek aurrez landu duen genero bat dela: Herrenaren arrastoan (1998, Alberdania), Egia hezur (2004, Alberdania) eta Labur txintan-en (2017, Pamiela), besteak beste. Igerabidek barruan pentsalari bat eta pentsalariaren barruan idazle bat duela aipatu zuen Gimenezek, eta, nork nor elikatzen duen zehaztu ezinda, biek bat egiten dutela haren obran, bereziki aforismoak idazten dituenean. «Juan Kruzen literaturak, destilazio baten bidez, beti-beti, pentsalariaren emaitza ematen du».

Igerabidek Koldobika Jauregi artista izan du bidaide argitalpenean. Gimenezen hitzetan, «tinta beltzaren indar osoaz» erantzun dio margolariak idazlearen lanari, eta irudiek eta hitzek, biek, «aforismoak berezkoa duen estilizazioan» egin dute bat, editorearen ustetan. «Niretzat ohore bat izan da», esan zuen Jauregik. «Lehenengo irakurri egin nituen, eta sentsazioen arabera joan naiz [marrazkiak] egiten. Badute surrealismo puntu bat, baina saiatu naiz ideiak Juan Kruzen lanera hurbiltzen».

Sailkapenik gabe

Segidan emanda datoz Igerabideren aforismoak liburuan, inolako ataletan egituratu gabe. Aurreko lanetan sailkatzeko ohitura izan duela azaldu du egileak, baina oraingoan «barruak eskatu ahala» joan da idazten, eta hala ematea erabaki du. Aurreratu ditu, dena den, liburuan ageri diren gai multzo batzuk: «Gizartearen aurreko gogoeta da bat: uste dut nire hasierako liburuetatik nabaria dela, eta jarraitzen du; badaude barne gogoeta psikologikoak ere; badaude espiritualtasunari buruzko gogoeta batzuk, tartean-tartean emanak, oso modu librean eta jolastian». Eta jolasaren jokabide horri egin dio, hain zuzen, azpimarra txikia: «Alor guztietan dago pentsamenduaren jolaserako jokabide bat, jolasa hartuta beti jakin-minaren eta misterioaren erakarmenetik».

Aforismoari berari buruzko gogoetak ere badaude liburuan, baita «aforismoz egindako aforismorako hurbilketa bat» ere azken orrian: Denbora tirare batean: aforismoaren historia aforistiko laburra. Hala hasten da: «Aforismoa iturri gisa jaio zen babiloniar harrien artean, eta sigi-saga heldu da Twiter-eko zingiraraino». Eta historia horretan lorratza utzi duten izenak eta lurraldeak datoz ondotik: India, Txina, Egipto, Israel, Heraklito, Nietzsche, Wittgenstein, Litchtenberg eta beste.

Arteaz diharduten gogoetak ere biltzen dituzte aforismoek beren hitz gutxitan. «Kubismoa begiradaren deserosotasuna da» edo «Artea anarkista da, ez anarkikoa», horien artean. Jolastiagoak, «filosofikoagoak» eta iradokizunez egindakoak nahasian josi ditu egileak, eta antzeman du antzeko tonua Jauregiren lanean: «Ilusio handia egin dit ikusteak Koldobikak nola hartu duen lekukoa eta eman dion beste buelta bat, baina tenka hori mantenduz».

Aireratze lirikoak

Askotariko generoak zeharkatzen dituen obra izan da beti Igerabiderena: nobela, ipuina, saiakera, poesia, haur literatura... Aforismo hauetako ahotsa poetaren ahotsetik hurre suma daitekeela aipatu du Gimenezek, tentsio hori kudeatu eta azkenean aforismoaren legeetara errenditu beharrean irudika daitekeela egilea. Baietz egin du Igerabidek, hala izaten dela maiz, eta poesiaren lirika baliatu duela lan honetan irakurlearen gogoa aldiro auzi lurtarrenetatik aldentzeko. «Idaztean ere, aforismo oso gogoetatsu batekin zabiltzala, tarteka badator lirikoago bat. Horrek poema baten barruan beste eginkizun bat izango luke, baina kasu honetan gogoetari bi hegaltxo jarriko bazenio bezala da. Lirikaren erabilera hori izan da hemen: pixka bat aireratzea, segituan, berriz, lurrera ekartzeko».

Irakurketen oihartzunak eta beste egile batzuen eraginak ezinbestean egon badiren arren, aurreko liburuetan baino gutxiago «esplizitatu» dituela azaldu du Igerabidek. Zehaztu duenez, «elkarrizketak» izan ditu Nietzcherekin, Karlos Linazasororekin, Ramon Ederrekin. Eta baita Anjel Lertxundiren lanarekin ere, haren pentsamendua oso bestelako forman jaso arren: «Anjel Lertxundik luze egiten ditu gogoetak; saiakerarako joera du, eta ni horrekin ere jokoan sartu naiz. Hari eskaini diot liburua, arrazoi bat baino gehiagorengatik». Edonola ere, liburuko erreferentzia gehienen gainetik «oihaltxo bat» jarri duela adierazi du idazleak.

Liburuaren industria «txiki baina garrantzitsuan» gauzak aldats gora jarri direla ere ekarri zuen gogora Gimenezek. Liburuaren alde egitea denen egitekoa izango dela aipatu zuen, eta norabide horretan lehen urratsa ematea erabaki dutela Igerabideren lanarekin: hala, Noiz arte arrazoi-ren bertsio elektronikoa erdi prezioan (4, 22 euroan) salduko dute asteazkenean, argitaletxearen webgunean.