Milan Kundera hil dela eta

Hil omen da Milan Kundera, eta gu, aldiz, nola diren gauzak, Juan Manuel Basurkoz akordatu, zera, 1971ko gau batez, nola aurkitu zuen bere burua senyera koloreko elastikoz jantzita eta nola arteztu zuen ezker aldetik zetorkion Alberto Spencer beltzaranaren erdiraketa eskuinarekin Gabriel Bambi Floresen aterantz, eta nola ukitu zuen baloia, leun-leun, Floresen aldamenetik: 0-1, Guayaquilgo Barcelona Sporting Club taldetxoa irabazle, Estudiantes de la Plata talde argentinar erraldoiaren aurka.

Partidua amaitutakoan, futbolari elastikoa erantzi, eta ohiko metamorfosia: apaiz abitu beltzak jantziko zituen Basurkok atzera, eta bere eliztarren artera itzuli. Zeren eta, artean, gazterik Latinoamerikara misiolari joandako apaiza baitzen Basurko, izan. Geroago, jaioterrira itzuli zen, eta sekularizatu. Eta Filosofia irakasle aritu zen, eta, 1987an, artikulu inportante bat itzuli zuen, euskaldunok gogoan izan genezan: Kultura eta izaera nazionala, 1968an Milan Kundera delako txekiar idazle batek idatzia.

Orain, Kundera hil dela eta, ez da zail Basurko eta biak hildakoak bizi diren toki horretan imajinatzen. Toki ona da hizketarako, norberak bere hizkuntzan eginik mundu guztiak bestea ulertzen duelako. Zeri buruz hizketan, baina?

Beharbada, Basurkok Kunderari galdetuko dio ea egiarik baden bere eleberrietako pertsonaien arteko maitasun, sexu harremanetan. Edota, agian, ausartuko da galdetzen ea egia den duela gutxi leporatu zaion bekatu hori, salatarizkoan aritu zela gaztetan Poliziaren aurrean.

Era berean, pentsa liteke Kunderak Basurkori errealismo magikoari buruzko iritzia eskatuko diola, eta, segidan, hitz beste eginez bezala, nahi lukeela jakin zergatik itzuli zuen euskarara berak, hogei urte lehenago, Txekiar Idazleen Batasunaren Biltzarreko irekiera hitzaldi hura.

Bera ere herri txiki batekoa delako, erantzungo dio Basurkok. Baina ez edozein herri txikitakoa,batzuetan nazio denik ere zalantzan dagoen herri batekoa baizik: «Nazio txiki bat da edozein unetan desager daitekeena eta badakiena».

Eta, orduan, pentsatzekoa da idazle gehiago hasiko liratekeela solasera batzen. Lehenengoa, Tene Mujika. Gizon arteko hizketa horretan sartzeko gogoari gehiago ezin eutsiz, «barka etetea» esanez etengo lituzke, «baina badut nik 1936an idatzitako artikulutxo bat 1936-2036 izenburukoa, euskararen biziraupenari buruzkoa, ehun urteren buruan zer izango ote zen gutaz... Orduan, Txekian ere beldur berberak?». «Bai», erantzungo ziokeen Kunderak, «herri txiki bat gara eta».

Eta, berehala, Isaak B. Singer batuko litzaieke. «Zerbait gehituko nuke, jaun-andreok. Gu ere herri europarra ginen. Juduak ginen, eta yiddisha zen gure kultura, eta erauzi zuten». Eta sententzia bota ondoren, alde egiteko keinua egingo luke; baina Kunderak utzi ez. «Irakurri nuen zure Kafkari buruzko ipuina, Singer, oso ona. Izugarri gustatzen zait Kafka. Ni bezalako txekiar bati, nola ez». «Zu bezalako txekiarra ez, Milan. Kafka txekiar judua zen». «Egia, eta hizkuntzaz alemana», onartuko luke Kunderak. «Beste europar asko bezala, bidegurutze kultural batean bizi izan zena», Singerrek.

Eta, belaxaga non aipa, han gerta, Franz Kafka bera, noski. «Hau eszena kafkiarra», esango zukeen. Eta, gero, «Kundera, barka atrebentzia, baina eta zuk, zergatik aldatu zenuen idatz-hizkuntza frantsesera?». «Kafka, laguna, nik ere galdetuko nizuke zergatik ez zenuen zure aitaren hizkuntza erabili... txekieraz irakurlerik ez neukalako erantzuteko gogoa ematen dit». «Bada, pena da, Milan. Milena Jesenska laztanari esandakoa gogoraraziko nizuke: 'Txekieraz irakurri nahi zaitut, zeren eta, azken finean, zu hizkuntza horrena baitzara, eta bertan baino ezin zaitzaket aurkitu zure osotasunean'».

Isiltasuna lodi. Eta, orduan, Basurkok hartuko luke hitza berriro: «Guk ere, hitzaldian aipatzen dituzun herri txikien desbentajak ezagutzen ditugu. Badakigu zer esan nahi duzun aipamen horrekin: 'Bizi ordez iraun, loretu ordez bejetatu, eta arbolak eman beharrez arbustoak'. Zera, Kundera, zure hitzaldia interesante jartzen da txekiar hizkuntza erdi ahaztua berpiztu nahiak zekartzan dilemak eta aldeko nahiz kontrako arrazoiak neurtu beharrak gogorarazten dituzunean». «Kontrakoak garbi zeuden», esango du Kunderak, bekainak jasoz: «Hizkuntza alde batera utzi eta eta nazio handiago batean integratzeak etorbide erosoagoak irekiko zizkiekeen gure seme-alabei».

Eta lerro batzuk irakurriko ditu, ahoz gora: «Ba ote daki nazioak bere zortea kulturaren esku dagoela?». Baiezko eta ezezko keinuak, entzuleen artean. «Eguna joan eta eguna etorri, kontzientzia historikorik gabe eta kulturarik gabe bizi diren jendeak beren aberria historiarik, oroitzapenik eta edertasunik gabeko basamortua bihurtzeko kapaz dira». Eta, gehiago: «Justifikatuta al dago txekiar nazioaren existentzia eta bere hizkuntzarena? (...) Ez dago oraingoz galdera horren erantzun definitiborik, baina kaikukeriaz, bandalismoz (...), gaurko kulturaren indartzea oztopatzen ari direnak, zintzilik jartzen ari dira nazio honen existentzia bera».

Eta gogoetatsu geratuko lirateke biltzarkide guztiak hildakoak bizi diren toki horretan, harik eta atezain eskularruak janzten hasita, Tene Mujikak esan: «Argi hitz egingo dizut, Kundera. Badakizu Basurkok zergatik itzuli zuen zure hitzaldia gure hizkuntzara? Ba, probatuak dituelako bi gustu bereziren zaporeak: txikia handiari 0-1 gailentzearen gustua, bata; eta fedearen gustua, bestea». «Eta atera baloia, nahikoa kontu izan da eta, honezkero».