Leihotik sartuz sortu

Joan den astean, Patxi Zubizarreta zutabekideak ohartarazi du zailtasun eta eskas guztiengatik ere «hainbat maistra, zenbait maisu saiatzen ari direla, Antonio Rodriguez Almodovarren hitzetan adieraztearren, informazio literarioaren ordez —edo batera—, hezkuntza estetikoa lantzen, poesia bilatzen, leihoak parez pare zabaltzen». Idatziaren artera sentsibilizatu, literatur estetiken gustua eman, hitza maitarazi: ikaragarrizko erronkak dira horiek, transmisio lanetan ari diren egun irakasleentzat.

Alabaina, «oro komunikazio» garai honetan, hitzak behar baino lasterrago higatzen dira, erranahiz berehala husten. Itotzen gaituzten mota guztietako iragarki eta lema hutsalez mintzo da jende franko, metafora lexikalizatuz eta klixez, edo XVI. mendeko François Rabelais idazle izugarriak Quart Livre eleberrian deitzen zituen «hitz izoztuz». Gisa horretan, gero eta nekeago dateke idazleek beren obretan asmatu hizkuntza iraultzak eta hitz mamitze lanak preziatzea —eta bereziki preziaraztea—.

Literatur zaletasuna pitzarazteko, eskola eta unibertsitateetan nagusiki proposatua den ariketa testu azalpena da. Azterketa urteetan batez ere, bata bestearen ondotik harilkatzen dira liburu zatiak, idurita ikasleari aski zaiola obra parte bat ezagutzea liburu osoaren zaporea gozatzeko, eta horren funtsezko garrantzia bereganatzeko. Erran behar da egia: anitzetan obra miresgarriak horrela xehekatzen dira, eskolako kontzeptuetara ahalkegarriki plegatzen, eta ikasle andana bat okaztarazten. Obra baten aztertzea «zentzuz murriztea da», zioen Andre Gidek.

Literatura maite dugun orok badukegu gogoan egun batez irakasle arraro batek klasean aurkeztu zigun testu azalpen zoragarria, gure irakurtzeko modua behin betiko eraldatu zuena, literaturan murgiltzera bultzatu gintuena. Halere, ariketa horren eragina biziki mugatua dela erran dezakegu, bai hezkuntza sistemarengatik —ikertu testuak edo testu motak inposatuak baitira, eta urte hondarreko azterketaren xedez aukeratuak direlako—, bai frustrazioa eta lilura ekartzen dielako irakasle eta ikasleari.

Guti praktikatu eta praktikara eraman dudan beste metodo bat baliteke, haatik, ikasleak literaturara bideratzeko. Hori da idazketa lanetan trebatzea. Gero eta hedatuagoa den bidea da hori, bai eskoletan, bai unibertsitateetan ere. Han eta hemen entzun daiteke idazketa tailerrak proposatzen dituela halako idazleak, ikasleek gara dezaten beren irudimena, froga ditzaten estilo zailtasunak, hobeki neurtu dezaten hitzen pisua, eta oroz gainetik hizkuntzarekin plazer har dezaten, bai emozionalki, bai sentsualki, bai intelektualki.

Ez dakit zertan dauden EAE eta Nafarroako unibertsitateak gai horri buruz, baina ipar eskualde honetan, eta Frantzian orokorrean, bazterreko praktikak dira oraindik, nahiz eta normalizatzen ari diren. Badu mende bat baino gehiago literatur transmisioa egiten dela ikasketetan erretorika deskodatzearen ildotik, eta doi bat gaitzetsia da oraino sorkuntzaren bidezko ikasketa. Baina Quebec edo anglosaxoi herrialdeetan egin esperientzia baikorrei esker, esperantza ukan dezakegu hautu hori eginen dutela irakasleek ikasleak literaturari erakartzeko, eta amestu genezake idazteko behar diren pazientzia, zehaztasun eta ustegabekeriak saihetsezinezko balore iraulgarriak bihurtuko direla biharko klaseetan.