Kazetari estiloaz

Duela urte zonbait Eneko Bidegainek Anbroxio eleberria argitaratu zuelarik, kritikari batzuek liburu horren kalitateak azpimarraturik aholkatu zioten halere idazleari ondoko aldi batendako bere «kazetari estiloa» gehiago lantzea, hots «estilo literarioago» batez janztea geroan plazaratuko zituen obrak. Gisa hortako oharrek gogoetatsu uzten naute: «kazetari estiloa» gaitzesteko, edo bederen ikuspundu literario batetik gaitzesgarritzat emateko, jakin beharko litzateke lehenik literatura bera zer den, irizpideak definituz, Sartre, Barthes eta Blanchot bezalako hainbat teorizatzailek egin dituzten azterketen ildotik.

Gai horri gehixeago interesaturik, agertzen da mugak aski lausoak izan daitezkeela kazetaritza eta literaturgintzaren artean. Muga hortan atxematen da «kazetaritza literarioa» deitzen den kontzeptua, Belgika eta Frantziako unibertsitate bat baino gehiagotan ikerketa gaitzat daukatena azken urte hauetan. «Kazetari literarioa» dateke errealitatea modu dramatizatuan konda dezakeen berriketaria, erran nahi baitu subjektibitatea sartuko dukeena, gertaeren interpretazioa proposatuz eta emozioak sorraraziz —beste kazetariek objektibitate eta idortasun hutsean idazten balute bezala...—.

Contextes webgunean irakur daitekeen azalpen batean, Isabelle Meuret unibertsitarioak erakusten du «kazetaritza literarioa» ez dela nozio problematikoa mundu anglosaxoian, eta nobelagile anitzek aspaldi zubia egin dutela kazetaritza eta literaturgintzaren artean, lehenetan Mark Twain, Walt Whitman, Jack London, Upton Sinclair, Hemingway, Dos Passos, Steinbeckek...

Gure tradizioak aldiz ongi bereizten ditu bi arloak, nahiz eta historian zehar biek bat bestea elikatu zuten (ikus adibidez Joseph Kessel eta Albert Londres bezalako erreportari-eleberrigile eredugarriak), eta orain ere fikziozko eta informaziozko testuen arteko muga ez den hain argi (begira autofikzioa eta gisa hortako arlo literario berriak). Etsenplu bat emateko, Frantziako unibertsitateetan frantses filologia sailean galdegina zaie irakasleei kazetaritzatik jalgi zatirik ez erabiltzea beren kurtsoetan, literaturazkoak soilik. Bizkitartean, nola bada bat bestearen kontra jarri idazle batek idatzi eleberri eta artikuluak? Ez ote ditu biak berdin landuko, bai estetikoki, bai etikoki?

Eni gustatu zitzaidan Anbroxio, irakurri nuelarik, eta berdin gustatu zait berri irakurri Ttittika Rekalten Mula Mazrudin eta... irrati-kronika bilduma, biek gozamen literarioa eragin baididate, hau da agertzen dituzten istorioak, idatziak diren manerean, hunkitu nautela eta hausnartzera bideratu. Ttittika Rekalten liburua Maiatz argitaletxeak du plazaratu 2014an. Xiberoko Botza irratiarentzat asmatu 44 emanaldiren transkripzioak dira, Ekialde Hurbileko folklorearen Mula Nazrudin pertsonaiaren «menturaldiak» kondatzen dituztenak, modu umoretsu eta atsegingarriz, modu histrioniko loriagarrian erakarriz beti ipuinen azken hitza. «Mula Nazrudin handiaz badakitzagü gaüza andana bat. Zientzia desbardinetan trebe zela, adibidez. Badakigü ere, filosofiako jakitatezaz jabetü zela, legea ezagützen züala, artzainek mendien izenak eta ardi builten xanda güziak ezagützen dütüen bezain ontsa. Mila mintzaje ere bazakitzan, lürralde desbardinetan jenteek erabiltzen zütüenak, prefosta, bena ere bilagarro, kürlo, ahüntz eta papantseek beren arteko harremanentako egarten zütüenak, eta beste hanitx orano. Hots, erran ahal genezake jentartearen eskü izaten ahal diren jakintza kasik güzietaz düntü zela gure Mula [...]». Sail eta definizioak alegeraki gainditzen dituzte Ttittika Rekalt idazle-kondalari-kazetariaren istoriek, irringarri bihurraraziz literatura zer den dakiketenen segurtamen hertsiegiak.