Inbaditzea zer ote den

Zoriz atera dut fitxa bat kutxatik: Avena fatua (olo gaiztoa). Aurreko aldean landarearen argazki bat dago, silueta iluna pantaila zuri baten kontra. Atzekoan, landarearen izena, jatorria eta Kaliforniara iritsi zen garaia: XVII. mendean noizbait. Testu batek laguntzen du informazioa: «Gu laudatzeko dantzak egin zenituen, eta elkarrekin ospatu genuen».

Jenny Yurshanksy artista amerikarraren Zerrenda beltzean: landatutako alegoria (memoriak) proiektuaren parte da fitxa. Beste 132 daude kutxan, Kalifornian inbaditzaile gisa zerrendatuta dauden 600 landareetatik artistak bere ikerketan zehar topatu zituen bakoitzeko bat. «Inbaditzaile» kontzeptua deigarria egin zitzaion Yurshanskyri, kontuan izanda olo gaiztoak, adibidez, ia lau mende daramatzala Ameriketako ertz hartan hazten. Noiz uzten dio landare batek kanpokoa, atzerritarra, ez-bertakoa izateari? Zergatik jarraitu inbaditzaile izendatzen ekosistemara aspaldi egokitutako landarea?

Landareok Kaliforniara iristeko moduek ere artistaren jakin-mina piztu zuten. Oloak ez baitzuen jatorrizko Europatik asteetako ontzi-bidaia bere kabuz egin. Bakanetan, aireak haziak ontzietan sartu eta periplo luzeak egiten dituzte, baina ez da ohikoena. Gehienetan, landareak jendearekin mugitzen dira. Oloa elikagaia zen Europan, eta ez litzateke harritzekoa kolonoek eramandako hazien artean olo gaiztoarena nahasita egotea. Beraz, landareen historia gizarte mugimenduen historia ere bada; gizarte zein ekosistema berrien sorrerak markatzen dituen historia.

Inbaditzaile hitzak inplikazio ezkorrak ditu: lekuz kanpo dagoena, ez dagokiona hartu nahi duena. Hitz horren atzean, ordea, esplotazioaren hipokrisia ezkutatu daiteke. Arctotheca calendula-ren kasua horren erakusle da. Hegoafrikatik eraman zen Kaliforniara landare dekoratibo gisa sailkatuta, 1960ko hamarkadan, baina lorategietatik at zabaltzen hasi bezain laster inbaditzailetzat hartu zen. Artistak esklabotzarekin egiten zuen paralelismoa: Afrikatik, bere erroetatik hartutako izakiak, gizon zurien onurarako baliagarriak diren bitartean onargarriak direnak, baina arazo bilakatzen direnak askatasun grina agertzen hasten direnean. Honela, akatsa landareari edo esklaboari egozten zaio, gatazka eragin duena bere natura balitz bezala, eta ez izakiak pairatutako deserrotze eta ustiaketa bortitza.

Paralelismo horiek guztian buruan, fitxa bakoitzaren atzean Yurshanskyk testu bat idatzi du: esaldi zaharra, errezeta, etxera bidalitako eskutitza edo poema, besteak beste. Landareei eman dizkie eurekin bidaia egin zuten balizko pertsonen hitzak; honela, landareen eta gizakien bide amankomunak azpimarratzeaz gain, baldintzapen botaniko, historiko, kultural eta politikoak batera doazela erakusten digu.