Boz handi bat isildu zaigu

Idazle eta euskaltzaina

Astelehen goiz honetan hil mezua tximista bezala korritu da Bigorrako mugatik Bilbora, boz handi bat isildu zaigula Zuberoan eta Euskal Herri guzian. Alta Junesek ez zuen orzantzaren iduriko harabotsik: ele apala zuen, belarria luzatu behar nion, baina hitz indartsua zuen, argia eta klarra, bere so urdina bezala, Ahuñamendi puntatik Urdatx / Santa Grazira jaisten den aire kristala bezain sotilki betea. Ments handia uzten du, haatik haren oroitzapena hor dago, obra eta mezuarekin, asko erein baitu, lagun asko egin denetan. Ikasleak ere sustatu ditu, lehenik Amikuzen, gero Zuberoan, eta hor daude zorituak.

Ezin dugu baztertu eliztarra zela, Betharramen apeztua, Mixel Garikoitz oztibartarrak sorturiko lagundian, eta bide horri fidel egon da, bururaino erne, Biarnoko bazter hartan hil arteraino. Bazekien Biarno lehenago euskalduna zela, beraz ez zen han erbestean sendi. Aita biarnesa zuen etorkiz, euskaldun berria.

Euskaltzalea dugu gehienik gogoan, eta zelan ez idazlea, sakona bezain oparoa eta polifazetikoa, lehenik olerkaria. Gazteluzar XVII. mendeko poetak bi Musen artean hautu bat egin zuen, Musa profanoa gaitzetsiz, Musa dibinoa bakarrik zerbitzatuz. Junesek ordea biak landu ditu bazterketarik gabe, txapeldun handienek bezala poesiaren pilota bi eskuez berdin erabiliz. Eta olerkiak onduditu kasik azken egunetaraino, horretaz nirekin lekuko daudelarik Maiatzeko Lucien eta Hatsaren poesiako Auxtin.

Haatik pastoral / trajerian dugu sonatuenik, batetik aditua, bestetik idazlea. Adituari zor diogu bereziki, beste idazki askoren artetik, bere azken liburua, Zuberoako antzertia edo pastorala, 2011an agertua Bilbon, Euskaltzaindiarekin.

Gehienik ezagutzen eta estimatzen duguna, trajeria ontzalea da. Kopuruz emankorrena dugu, azken bi mendeetan bederen. Etxahun-Irurik bederatzi eman zituen, Junesek hamar baditu euskaraz antzeztuaraziak, eta beste bat frantsesez Biarnon. Baina kopurua baino interesgarriagoa zait trajeriari ekarri dion maila gora, hiru puntutan bereziki : historiaren errespetua, bertsogintzan zorroztasuna, euskararen kalitatea. Trajeriaren heina zinez altxatu du, eta horretan irauteak ondokoei lanak emanen dizkie. Alta bada saiatu beharko dute, trajeriak ekoizten baitituzte gaur Zuberoatik urrun ere, Baionan eta Nafarroa Garaian: idazle onik badute hor gaindi, eta erronkari buru eman beharko dio Zuberoak, baina ber denboran lehiaketa horrek on egin diezaguke.

Ni neu trajeriari benetan interesatzen hasi nintzen 1976an, Junesi esker, berak ekarri zion gorapenak bildurik. Aurretik pastoralari atxikia nengoen, baina hozki, zerebralki, borondate hutsez, zuberotarron altxorra genuelako. Majikoa zitzaidan, anakronikoa, gure bizitik at zirauena, nahiz Etxahun-Irurik berpizte baten hasiera emana zion euskal historian txertatuz. Santa Grazi pastoralak, Junesen lehenak, ikuspegi baikorrago bat piztu zidan, herritarren biziari lotua baitzegoen, baita erran bezala maila goran idatzia. Eskerrak zuri, Junes, eta berriz arte betiereko bortu goran.