«Amoranteren muina umorearen eta seriotasunaren arteko oreka da»

Galdera ikurrik ez izan arren, zalantza bat dakar Amoranteren diskoaren izenak: Bat edo Hiru. Lehenengoa edo hirugarrena. Iban Urizarren (Elgoibar, Gipuzkoa, 1975) bakarkako lehenengo diskoa dela esan arren, hirugarren erreferentzia baita honakoa. Zenbait lagun gonbidatu ditu okasiorako: Uxue Alberdi, Mariano Hurtado, Joseba Irazoki eta Aitor Etxebarria; baina, azken beltzean, Urizar bera izan da abestion arduradun nagusia. Herri musika egiten omen du, baina ez du arazorik musika beltz garaikideari, jazzari edo pop minimalistari dagozkion moldeak erabiltzeko. Zenbaki, izen eta etiketez harago, euskal musikako proposamen sendoenetakoa bilakatu da.

Sei urte, hamaika kontzertu, zenbait soinu postal eta single bat. Ez da disko bat argitaratu aurretik artista batek egiten duen ibilbiderik ohikoena.

Arrazoia sinplea da: Amorante hasieratik planteatu nuen zuzeneko proiektu gisa. Zuzenean nago eroso, gustura eta pozik. Grabaketetan sentsazio kontrajarriak izan ditut. Egun batean itzela iruditzen zaidana hurrengoan ez zait batere gustatzen. Uste dut askori gertatzen zaigula. Zuzenekoak prestatzeko entseatzen dut, ez disko baterako konponketetan pentsatuz. Bi esparru ezberdin dira niretzat. Ez naiz sekula saiatuko estudioko lana zuzenean berdin erreproduzitzen, adibidez. Halakoa atera da diskoa.

Batzuek usteko zuten zuzenean jotzen dituzun eta argitaratu ez dituzun kantuen bilduma bat izango zela diskoa. Argi zenuen ez zenuela horrelakorik egingo?

Bai. Grabatzea asko kostatzen zait, bai arrazoi artistikoengatik, baita denbora edo diru kontuengatik ere. Autoeditatutako grabaketa baten gastua ere aipagarria da, diskorik saltzen ez den garai batean, gainera. Horrez gain, jada bideo formatuan dagoen abesti bat, adibidez, ez dut berriz grabatuko. Zertarako jada bideoan soinu txukun eta, are, estetika txukun batekin badago? Beste kantu batzuekin osatu dut diskoa.

Zuzenekoetan ezagutarazi dituzun zenbait abesti ez dituzu estudioan inoiz grabatuko, beraz.

Abesti horiek bideo gisa argitaratu ditzaket etorkizunean, adibidez. Diskoaren kontzepzio hertsi hori eta formatuari diogun maitasuna mantendu nahi izatea ez dakit ez ote den borroka galdu bat. Lehengo musika entzuteko moduak aldarrikatzen ohituta gaude, baina nola kontsumitzen dugu musika? Industria mota baten iraupena eskatzea, gero guk, musikazaleok, etxean sofan binilo bat entzuteko tarterik hartzen ez badugu... Spotify eta Youtube dira gaur arrakasta dutenak.

Disko luze bat emateko presiorik sentitu duzu? Bertigorik?

Biak, agian. Baina, era berean, ez diet garrantzi handirik ematen. Egia da industriaren izaerak plaza publikoan egotera bultzatzen zaituela. Zuzenean jotzeko, programatzaileek, udaletxeek eta abarrek zu presente egotea behar dute. Ni ez naiz ibilbide entzutetsua duen artista bat, ezin naiteke gordeta egon eta diskoa ateratzean berriz itzuli. Ez dut nire burua behartzen, baina olatu mediatikoa jaisten hasten denean zerbait eskaini beharra daukazu. Hori da jasan dudan presio bakarra.

Arrazoi gehiagorekin erabaki zenezakeen aurrez sortutako abestiak biltzea. Aldiz, zentzu klasikoko disko bat kaleratu duzu, soinu aldetik koherentea.

Bai. Aitor Etxebarriarekin estudioan sartzean ez nuen argi zein kanta agertuko ziren diskoan. Xabier Erkiziarekin grabatu nituen lehen bostak soinu postal bezala irudikatu nituen, bakoitzak era autonomoan funtzionatu zezan eta soilik digitalean zabalduta. Baina, oraingoan, Forbidden Coloursen babesa izan dut, eta erromantikoa ere banaiz; CDa ez zait batere gustatzen, eta nire izenean disko bat biniloan izateak ilusioa egiten zidan. Aitorrekin oso eroso egon naiz, gainera; oso musikari intuitiboa da. Aurrez oso prestatua ez izan arren, gorpuztu denean nahiko koherentea iruditzen zait diskoa, bai.

Diskoak biltzen duena inoiz sortu duzun musikarik soil, intimo eta hauskorrena da. Baita ilunena ere, agian.

Erabat. Sei urteko ibilbide honetan, nire musikak izan du garapenik. Telurikoagoa nintzen hasieran, solemneagoa. Orduko bideoak ikustean konturatzen naiz errepertorioak eta nire zuzeneko performatibitateak ludikotasuna irabazi dutela bidean, baina, aldiz, diskoa oso iluna geratu zait.

Zeri egozten diozu? Ez da ludikoa zuzenekoetara mugatzeko hautu kontziente bat izan?

Ez daukat azalpen argirik. Aitor Etxebarriarekin grabatzeak izango zuen zerikusirik, haren musikak badu-eta tankera hori. Lasai egon izanaren sentsazioa daukat, eta tempo hori geratu zaio diskoari. Beat-ak motelak dira, eta hip-hopa eta urban delakoa oso gustuko ditut: Frank Ocean, Drake eta Kanye Westen gisakoek beste zerbait eman diote hip-hopari, eta hortik ere edan dut. Ez naiz autotuneari buruz ari; hori lehenengo kontzertutik darabilt.

Zure zuzenekoetan alderdi ludikoak presentzia handia dauka; ez horrenbeste argitalpenetan. Atzean badago umoreari helduz gero serioski hartuko ez zaituzten beldurra?

Ez. Gehiago da zuzenekoaren eta estudioaren arteko ezberdintasunarengatik. Zuzenekoetan jendea erakartzeko helduleku batzuk behar ditut, eta umorea eraginkorra zait amu gisa. Izaera soil eta teluriko horri, harmoniumaren erabilerari eta zenbait kantari autotunea eta autoparodia kontrajarri ahal dizkiozu, nahiz eta horiek serioski hartu. Uste dut hori dela Amoranteren muina: seriotasunaren eta umorearen arteko oreka.

Tradizioa ere bada Amoranteren gakoetako bat. Diskoaren tituluak Laboaren lehen diskoari egiten dio keinu; haren abesti baten bertsioa ere egin duzu. Tradizioaren elementuekin jolasten duzu, baina nostalgiarik gabe.

Badirudi txalaparta bat txertatzeak tradizionalagoa egiten zaituela. Folklorismoa lantzen dugu, eta ni ez naiz folklorismoaren zalea. Ez dut tradiziotik edaten; herri industrial batetik nator. Erabiltzen dudan iruditeria eraikia da, erabat estetikoa. Soinu edo letra aldetik egiten zaizkit interesgarriak.

Gorazarrea egin bainoago, alde ilunak azaleratu dituzu. Letrek esklaboen salmentak irudikatzen dituzte Donostian, eta eraso sexistak Loiolako erromerian.

Euskal epika gurtzeari utzi beharko genioke. Euskaldunok gorespenerako joera daukagu gure kontakizuna sortu eta gure abenturak taularatzean. Batez ere gure kulturaz gutxi dakien jendearekin. Ni lehenengoa. Saiatu naiz Bilintxen Behin Batian Loiolan moldatzen, eta sexu eraso bat irudikatu dut, tradizionalak diren lelo edo kantak baliatuta. Gizonezkoa naiz, eta ez dut aitaginarreba izan nahi, ezta feminismoaren bandera egin ere, baina zergatik ez horrelakoak egin? Manuela kantuan antzera, zeina 35 urteko Iparragirrez eta 15 urteko neska batez ari den. Kanpokoak segituan seinalatzen ditugu, baina barnekoekin gehiago kostatzen zaigu.

Orain gutxi sare sozialetan ika-mika txiki bat piztu da, folklorea dela eta. Ttap aldizkariari eskainitako elkarrizketa batean, Pello Lizarraldek «folklorearen, nostalgiaren eta erromantizismoaren arteko konbinazio beldurgarria» aipatzen baitzuen.

Interesgarria iruditzen zait. Folklorea tradizioarekin nahasten dugu. Hemen tradizioa izan daiteke trikitia jotzea, baina ezin dugu ahaztu gurean trikitiak 120 urte bakarrik dauzkala. Gure folklorearen parte izan daiteke, tradizioa ere bai; baina horra arte. Gauzak izaera museistiko batekin tratatzeko joera handia daukagu; gorde beharra, ezin ukitua... Tradizioa niretzat lladró figura bat da, puskatu eta zinta amerikarrarekin berreraiki behar dena.

Udako kontzertuengatik ondorioztatu daiteke erakargarria zarela BBK Liveren moduko jaialdi, gaztetxe zein Espainiako Estatuko eta atzerriko programatzaileentzat. Zeri egozten diozu hori?

Eta euskara hutsean abestuta! Hemendik kanpo oso erraz erosten da tradizioaren eta abangoardiaren uztarketa hori, nahiz eta nik neure burua horrela ez saldu. Baina funtzionatzen du. Politikoki ez da mina eragiten duen proiektu bat; beraz, udal batek zein gaztetxe batek dei nazake. Horrez gain, asko sinisten dut egiten dudan horretan; ez diot muzin egiten publiko ezberdinen aurrean jotzeari.

Eta, halere, publiko zabalak oraindik ez zaitu ezagutzen.

Bai, bai, artista underground bat naiz! Ondo dago, ze gizarteak zure tokian jartzen zaitu. Egoa puztuta daukazu Esloveniara joan zarelako jotzera, edo Portugaldik deitu zaituztelako, baina gero nire lankideek ez dakite nor naizen. Ez naiz inor, eta hori ere ondo dago.

Musikarien klase ertaina desagertzen ari delako da hori, edo musikak gizartean gero eta garrantzi gutxiago duelako?

Bigarrena. Beste aisialdi forma batzuk gailentzen dira. Musikak komunikabideetan duen presentzia ere ez da lehen bezalakoa.

Eta gustura, halere.

Gustura? Toki ezberdinetatik deitzen naute jotzera joan nadin, nik ez dut halakorik sekula bizi izan! Nik denetarik egin dut nire bizitzan zehar: ezkontzak, operak... Norbait nik egiten dudanagatik interesatuta egotea? Sei urte dira jada, baina oraindik harritzen nau. Eta ez da itxurakeria.

Martxoko konfinamendutik urteak pasatu direla dirudi. Musikak, zuzenekoek eta musikariek hilabeteotan bete duten lekuak zer pentsaturik eman al dizu?

Konfinatu gintuztenean komunikabideek edukiak behar zituzten, eta sortzaileongana jo zuten, gure espresatzeko bidea etenda eta ia edozertarako prest geundela jakinda. Hasierako olatua pasatuta, ozenago hasi ginen esaten gure jarduna monetizatu beharra genuela, sortzen ari baikinen, baina sarrerarik gabe. Konfinamendua amaituta, aukera izan dugu zuzenean aritzeko, baina badaude zenbait alderdi —teknikariak, argiztapenekoak, programatzaileak...— ezin dutenak beren jarduna normaltasunez egin. Arazo serioa da, egiturak desegin baitaitezke. Horrez gain, egoerak estiloetan eta errepertorioetan eragin dezake; antzoki batean eserita egon behar badu entzuleriak, ez ninduke harrituko rock taldeek kontzertu akustikoak ematen hasi beharko balute. Musika fisikoa eta mugimendua eskatzen duena lantzen dutenentzat, egoera are zailagoa da. Masiboak diren taldeek ere gaizki pasatu dezakete.

Elkarrizketa osorik irakurtzeko, jo webgune honetara: www. badok.eus