Alizia gaztetua urtebetetzean

150 urte beteko dira aurten Lewis Carrollek Alice's Adventures in Wonderland izeneko ipuin ezaguna argitaratu zuenetik. Orduz geroztik, sei aldiz argitaratu dute euskaraz klasiko bilakatu den kontakizuna. Manu Lopez Gasenik kaleratu berri du azken itzulpena: Alizia herrialde miresgarrian (Pamiela). Garaiak aldatzen diren moduan, itzulpenak ere egoera berrietara moldatu behar direla argudiatu du autoreak. Horregatik, orain arte egin direnak baino itzulpen funtzionalagoa egiten saiatu da, jatorrizko testuaren dimentsio historikoari garrantzi gutxiago emanez. «Komunikazioa erraztea» izan da bere helburu nagusia. Lopez Gasenik berak, Asun Agiriano Galtzagorri elkarteko lehendakari ohiak eta Juan Kruz Igerabide idazleak parte hartuko dute Donostiako Udal Liburutegiko sotoan gaur 19:00etatik aurrera liburuaren gainean egingo den solasaldian.

Lopez Gasenik istorioa euskarara egokitzen duen bigarren aldia da. Duela 26 urte egindako itzulpena «zaharkituta» dagoela aitortu du, eta, horregatik, egungo testuingurura moldatu nahi izan duela ipuina. Walter Benjaminen hitzak berreskuratuz, nabarmendu du itzulpenik onena ere «hiltzera kondenatuta» dagoela hizkuntza bat garatuz doan heinean. Hori horrela, jatorrizko testuaren konplexutasuna alde batera utzi gabe, eta egungo baliabide linguistiko eta kulturalak aintzat hartuz, egokitzapen ulergarria egiten ahalegindu da.

«Garaiak ezberdinak dira» azaldu du itzultzaileak. Izan ere, kontutan hartu behar da lehenengo bertsioa ingelesezeta duela 150 urte kaleratu zela. Hori horrela, garai hartan Carrollek egindako txantxek ez dute zentzurik euskaraz eta egun. Beraz, jatorrizko autoreak istorioari eman zion umore kutsua berreskuratzeko, gaurko hizkuntza baliabideetara egokitu behar izan ditu hitz jokoak. Hortxe dago ezberdintasun nagusia aurrez egindako itzulpenaren eta oraingoaren artean. «Lehen, irakurleak ez zuen ezertxo ere ulertzen; orain, txisteek barregura eragiten dute».

Itzulpen berri bat dela azaldu du Lopez Gasenik, zerotik hasita egindako «sorkuntza lana». Bi itzulpen mota bereizi ditu: kanonikoa eta periferian egindakoa. Kanonikoaren helburua eredu literario eta linguistikoa jarraitzea litzateke, eta periferiakoarena, komunikatzea. Berak, azken lan honetan, komunikazioa jarri du helburu guztiaren gainetik. Argitu du hori lortzeko ez duela testua erraztu, baizik eta baliabide sintaktiko, lexiko eta kultural komunikatiboen alde egin duela. Patxi Zubizarretak horretan emandako laguntza eskertu du.

«Mimo handiz» zaindu dute edizioa. Tapa gogorra jarri diote, eta John Tennielen jatorrizko irudiekin apaindu dute testua. Ilustratzaileak berak koloreztatu zituen marrazkiak koloretan utzi dituzte, eta zuri-beltzean gainontzekoak. Estetikari emandako garrantzia dela-eta, itxura erakargarria hartu du liburuak. Horrez gain, Alizia z letrarekin idaztea erabaki dute, protagonistaren izena «etxekotu» nahi izan dutelako. Izan ere, tokian tokiko hizkuntzara moldatu izan dute: Alica, Alisa, Alis, Alicja, Alys edota Alenka izena emanez. Lopez Gasenikleku bat egin nahi izan diopertsonaia ameslariari euskararen esparruan.

Beraz, komunikazio zubiak eraikitzea izan da itzultzailearen erronka, denbora, kultura nahiz hizkuntzen arteko oztopoak saihesteko. Horretarako, liburuko eragile guztiakhartu ditu kontuan: jatorrizko egilea, itzultzailea bera eta irakurleak, hain zuzen. Gogora ekarri nahi izan du ez dela umeei soilik zuzenduriko liburua. Haurrekin nahiz barneko haurrarekin kontaktua izaten jarraitzen duen edonor murgilduko baita Aliziaren herrialde miresgarrian.