Ahaztuak gogoan

«Argazkietan irteten ez direnen ikuspegitik idazten dut», esan zuen Eduardo Galeano idazle uruguaiarrak 2008an kaleratutako Espejos. Una historia casi universal liburuaren harira egin zioten elkarrizketa batean. Orain, Xabier Alegriak obra hori itzuli du: Ispiluak.Mundu ia ororen historia (Txalaparta), eta bere egin du Galeanoren aldarria. «Galeanok sekulako triskantza egiten dio botereari, beti goian, beti gailen, beti tinko eusten dion botere orori. Galtzaile, zapaldu, isildu eta ezabatuen oroitzapena eta mintzoa islaturik paratu ditu Galeanok ispiluotan», dio Alegriak Galeanoz. Eta horren ispilua ikusten du Euskal Herrian: «Euskaldunon ahotsa beti zokoratua, baztertua, gutxiagotua izaki, erraz bihurtu zitzaizkidan oihartzun eta euskaraz ziegako bakardadean». Mikel Sotoren liburua argitaratu duen Txalaparta argitaletxeko editorearen iritziz, «Galeanok jakinduria sasientziklopedikoa eta mundua begiratzeko angelu berezia ditu».

Liburu hau Xabier Alegriak Garazi alabari kartzelatik idatzitako eskutitzetan oinarritzen da,tantaka-tantaka iristen zirenak. Anaiak oparitutako Galeanoren jatorrizko liburua irakurtzen hasi eta berehala erabaki zuen ipuin haiek itzuli eta alabari bidaltzea. «Handik atera zen hau; urte luzez eskuz idatzitako orri sorta, bidaia luzeak egin dituena», azaldu du haren alaba Garazik. Sotok ere bereziki azpimarratu du eskuz bidalitako eskutitzak transkribatu, zuzendu eta kartzelara joan-etorrian ibiltzeak ekarri dituen buruhausteak eta denbora: «Txalapartak argitaratu dituen kartzelako liburuetatik zailtasunik gehien eman dituena da honako hau». Bost urte behar izan dira Alegria itzulpenak bidaltzen hasi zenetik liburua argitaratu arte. «Bidaia luze baten amaiera izan da», adierazi du Sotok.

Hango eta hemengo ipuinak

«Liburu honek ia mundu ororen historia izan nahi du. Horretarako, iragana eta oraina, biak daude baturik kontakizun honetan», diote liburuaren kontrazalean. Galeanorengan ohikoa den bezala, botereak baztertutako gertakizun, ikuspuntu edo protagonistetan dago jarrita begirada, ikusmolde kritiko, tonu umoretsu eta zehaztasun zientifikoarekin. Joxe Austin Arrieta idazle eta liburuarenzuzentzaileak dioenez, «zinez, gizakien eta herrien taupadez bilbaturiko istorioek iruten dituzte historiak eta kulturak». Ikuspuntu hori berresten du Galeanok garai eta leku ezberdinetako istorioez osatuz moldatu duen liburuan: matxismoaren sorrera, garagardoaren historia laburra eta Gernika aipatzen dira, beste hainbat pasadizoren artean.

Arrietaren esanetan, «Galeanoren kaleidoskopioan oinarritutako Alegriaren makroeskutitz ederra da, gertakari historikoen hautapen berezia, pertsonaia ezagunen alderdi ezezaguna azalerazten duena». Liburuaren zuzentzailearen iritziz, «anekdotismo itxuraz sinplean, liburu sakona da, eta ironiazko esaldizjosia dago».

Idazlea eta itzultzailea

Eduardo Galeano kazetari eta idazlea 1940an jaio zen, Montevideon (Uruguai). 1973an bere herrialdean gertatutako estatu kolpearen ondorioz, kartzelatu eta erbesteratu egin zuten. 1985ean sorterrira itzuli zenetik, han bizi da. Munduan ezagun egin duten hainbat saiakera idatzi ditu : Las venas abiertasde America Latina, Hitz ibiltariak (Txalaparta 2000), Gerardo Markuletak itzulia; Espejos eta Los hijos de los días, besteak beste. Markuletak Istorio hiperlaburrak (Erein 1995) liburuan Galeanoren zenbait ipuin labur bildu zituen.

Xabier Alegria18/98 auzian auzipetu eta espetxeratu zuten. Puerto de Santa Mariako (Cadiz) kartzelan dago. Arrietak haren itzulpenaren «kalitatea» azpimarratu du: «itzulpen ederra da, oso ona». Idazlearen arabera, «liburu gomendagarria da».