Thriller baten klimaxeko gidoi-aldaketaren testigu izaterakoan nola, krispetak ahotik jauzi egin dit hau jakin dudanean: ez al zegoen ba inoiz baino euskaldun gehiago? Bada, ez. Gure hizkuntzaren egoerak garai hobeak ezagutu ditu, eta datu sendo eta pisutsu batzuek berresten dute hori. Eta sendo eta pisutsu diodanean literalki ari naiz: mila orrialdeko doktore tesi bat argitaratu baitzuen 2023an Iñaki Iurrebasok euskal hizkuntzaren egoera aztertuz.
Orain, ordea, zientziaren egiak behar dituen zehaztasunez eta teknizismoz hornitutako tesi mardul hori publiko zabal ezjakinari helarazteko intentzioz, Hamaika Telebistak eta UEMAk bideo-sorta bat ondu dute, Euskararen Egoeraren Gakoak izenpean. Astean bi atal argitaratuko omen dituzte; oraingoz, bi bakarrik daude ikusgai. Labur eta arinak dira atalak: ikusleok off ahots batek gidatzen gaituen bitartean, irudi rudimentario batzuk eta zenbait grafiko agertuko zaizkigu begien aurrean, izenburuari men eginez, euskararen egoera eta bilakaera nahiko argi utziko digutenak. Hamaika Telebista zuzenean ikusten ez duenarentzako, esango nuke, behin atal guztiak Interneten egonda, eserialdi bakarrean ikusi ahal izateko moduko edukia dela.
Saio berri horren funtsa, ordea, edukian datza moldeetan baino gehiago. Kontzeptu asko ageri zaizkigu abiada betean, baina buruan –eta sabelean– geratzeko modukoak gehienak: hizkuntza jakituria ez dela hizkuntza gaitasunaren gauza bera, adibidez. Eta hezkuntza sistema batek bere indar guztia egin dezakeela hizkuntza bat irakasten, baina gizartearen gainontzeko torlojuek —dela kulturaren torlojua, dela kirolarena, dela administrazioarena— berdin funtzionatzen ez badute, hizkuntza hori egunerokoan erabiltzeko gaitasunak behera egingo duela ezinbestean; harik eta denok erdal hizkuntzetan hitz egiten erosoago sentitu arte. Alegia, Iurrebasoren hitzetan: euskarak minorizazio maila handia pairatzen duela.
Gehien harritu nauen datua, hala ere, euskararen geldotze aro batean gaudela egiaztatzea izan da. Ez naiz hasieran pentsarazi dizuedana bezain inuzentea: susmoak nituen XXI. mende hasieran euskararen egoera oraingoa baino osasuntsuagoa zela. Baina honek jada kendu dizkit nagi guztiak: egoera irauli behar da, eta guk, elebidunok, dugu gakoa.
