Euskal Herriaren izendapena, erakunde bereizi gisa gaur «nazio» gisa esango genukeen eran, errealitate bat zen XVI. mendean Joanes Leizarraga idazlearen luman. Baita Joana Albretekoa Nafarroako erreginaren ahotan ere. Bernart Etxepare behe-nafarraren Linguae Vasconum Primitiae euskarazko lehen liburuan non euskara «euskaldun guztien berezko hizkuntza» gisa aipatzen zuen. Errealitate normala zen XVII. mendean Lapurdiko Axularren, Gero liburuaren egilean non Euskal Herria zazpi lurraldek osatzen dutela zioen. Euskal nazioa Manuel Larramendiren gogoetetan zegoen, Sabino Arana jaio baino mende bat lehenago hil zena, bere Imposible Vencido lanean. Ibilbide luzea beraz. Izan nahi izateko eta izaten jarraitzeko borondatea nabarmen. Nire nahien leihora hurbildu nahi dut eta nire euskal lurraren argazkia ikusi, bakean eta normalizazioan garaile, non naturaltasunez onartzen den euskal abertzaletasunak euskal gizartearen maila zabalaren borondateari erantzuten diola. Baita herritar batzuk espainiar sentitzen direla ere.
Euskal Herriari eta Espainia Konstituzionalari buruzko pertzepzio, sentimendu eta borondate juridiko-politiko desberdinak daudela ulertzeko arazorik ez dagoela ikustea gustatzen zait. Euskal abertzaletasunari sarritan aplikatu izan zaion tratamendu sargoritsuaren desagerpena ikusi nahi dut; eta baita izandako indarkeria politikoarekiko bere balizko anbiguotasunarekin nahastea ere. Abertzaletasuna eta atzerakoikeria parekatzearen maltzurkeria amaitzearekin amesten dut. Sinesten dut bizikidetzan eta zubigintzan. Ahalegin historiko eta indartsua egin beharra dago indarkeria guztien biktima guztiak aitortzeko eta elkartasuna adierazteko. Hurrengo belaunaldiei zor diegu, baita Lauaxetaren lekukoa utzi ziguten gure aurrekoei ere, «dena eman behar zaio maite den askatasunari», eta hark zioenez «itxaropenari leiho bat ireki omen diote». Urrutitik gatoz, izaten jarraitu nahi dugu. Erabaki, adostu eta negoziatzeko eskubidea eta legitimitate demokratikoa dugulako auzotasun atseginean sinesten dut.
