Oasiez eta indiferentziaz

Bi anekdota

Bi supermerkatutan gertatuak biak; batean, testigu zuzena izan nintzen, eta bestea ezagun batek kontatu dit.

Orain dela urte dezente, gure herriko (Markina-Xemein, Bizkaiko) Eroskiko kaxan, ilaran nengoela, aurrean nituen mutiko senegaldarrak euskaraz entzun nituen beraien artean. Markinar peto-petoan esan zion batak besteari: «Baña, zu tontu za ala?». Guri euskaraz egitea ohikoa bazen ere, inoiz ez nituen euren artean euskaraz entzunak, eta galdera ikur bat eta irribarrea marraztu zitzaizkidan bihotzean, biak batera; aurpegian, ziurrenik, galdera ikurra bakarrik geratuko zen... Harridura ikurra, euren ama hizkuntza nola baztertu zezaketen galdetzen niolako neure buruari; eta irribarrea, erakusten zutelako euren artean euskaraz egitera heldu baziren, gure hizkuntzarekiko atxikimendua handia zela.

Bigarren kasua. Abadiñoko Eroskin lan egin zuen ezagun batek kontatua. Kaxan lanean zegoela, zuri erdaldun baten eta beltz euskaldun baten arteko elkarrizketa entzun omen zuen. Beltza Ondarroan bizi zen, antza, eta zuriari esaten zion euskaraz ikasi behar zuela, bestela Ondarroan ez zuela bat ere ligatuko.

Euskararen baliagarritasunari buruzko analisi sakonetarako ematen dute bi egoerek.

Bi datu

Bata, pertsonala, neuri jazoa. Bestea neurtua, aztertzaileek jasoa.

Azken urte eta erdian sekula baino gaztelania gehiago darabilt ahoan. Umearekin parkera noanean, guraso senegaldarrekin edo marokoarrekin egiten dut topo sarritan. Batzuk agurtu baino ez ditut egiten, baina beste batzuekin harremana egin dut. Seme-alabek euskaraz ederto dakiten arren, guraso gehienak ez dira gai elkarrizketa osoa euskaraz egiteko; hasierako hiruzpalau berba bai, baina hortik aurrera, estu. Hori bai, eskertzekoa da duten jarrera eta dakiten apurra ikasteko egindako ahalegina. Orain 40 urte etorri ziren askok baino errespetu handiagoa erakutsi digute.

Bigarren datua. Lehen Soziolinguistika Klusterrak eta orain Eusko Jaurlaritzak EAEn egindako inkestek baieztatu digute susmoa: euskararen arnasgune diren eskualde euskaldunetan euskaldunen portzentajea beheraka ari da etengabe. Euskaraz ez dakitenen kopurua gorantz doa herri txiki eta ez hain txiki euskaldunetan. Eta ezagutzak behera egiten badu, zaila da erabilerak gora egitea. Logikoa. Herri erdaldunagoetan euskaldun kopurua goraka doan bitartean, euskaldunetan beherakada dator.

Bi hausnarketa

Ezin gara erlaxatu. Bizkaiko —edo zergatik ez, Euskal Herriko— beste edozein eskualdetan hain bitxiak izan daitezkeen supermerkatuko bi egoerok ohiko bihurtu zaizkigu Lea-Artibaiko bizilagunoi, eta egia da pozik kontatzen ditugula horrelako anekdotak. Konturatu gara oasi moduko batean bizi izateko zortea daukagula, baina ez dakit ohartu garen oasi honetan ere landareria urritzen doala, gero eta ur gutxiago daukagula...

Noiz konturatu behar dugu salbuespen bitxiok arau bihurtzeko bidean jarri behar dugula? Atzerriko herri batera doanarentzat ohikoa izan beharko litzatekeela han hitz egiten den hizkuntza ikastea? Eta ez ligatzeko bakarrik, lanerako, aisialdirako, hezkuntzarako... ere bai. Ezin dugu dena datorrenaren borondatearen esku utzi. Eskatu eta eskaini ere egin beharko dizkiogu gauzak, besteak beste, hizkuntza.

Francoren sasoia bizi izan zutenek ondotxo dakite zenbat kostatu zaion herri honi euskarari bizirik eustea. Eta hor daukagu, bizirauten. Izerdia latz botata hainbat eta hainbat lagunek. Badirudi, baina, hezkuntzatik etorriko zen iraultza hori ez dela hain iraultza izan. Guztiek ez dutelako ikasi, batetik, eta ikasi duten guztiek ez dutelako erabiltzen, bestetik.

Carme Junyent hizkuntzalari eta irakasleari irakurri berri diot biztanleriaren %15 bat hizkuntzaren militantez osatua dagoela, %15 bat kontrarioz, eta %70, zatirik handiena, indiferentez. %70 hori landu behar dela dio Carmek, indiferenteak direla giltza. Indiferentziak hiltzen omen ditu hizkuntzak, ez hizkuntzaren kontrakoek.

Azkenaldian, Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzatik iristen zaigun mezu bakarrenetarikoa erabileraren auziarena da. Ados. Erabili ezean, alferrik dihardugu. Hala ere, kontua ez da zama beti herritarron bizkarrean jartzea. Guk erabiliko dugu aldamenekoak uzten digun heinean; baina, arrazoia dena delakoa izanda ere, aldamenekoak tutik ere ulertzen ez digunean, zer? Bada garaia euskararen arnasguneei duten balioa aitortzeko eta hizkuntza politika ausartagoak aplikatzeko. Uema aspalditik dabil hori aldarrikatzen Hego Euskal Herriko hainbat eskualdetan.