Gure amona errefrautan aberatsa zen. Gure amaren ahotan, aldiz, errefrauak bakanak. Amona 1906an jaioa, ama gerraren urtean, 1936an. Modernitateak atsotitzen ohitura bakandu —gainerako ahozko generoak baino astiroxeago apika— eta galzorian ipini ditu.
Guk errefrauak gogoratu, ikasi —eta aztertu— besterik ezin egin. Maia Javakhidze-k haietan ahuntza, untxia, katua eta katamotza zertarako erabiltzen diren aztertu du italieraz eta georgieraz. Antza, ahuntzaren eta katuaren bidez mugimenduak eta ekintzak adierazten dira batik bat. Italieraz, ahuntza pertsona burugabe eta burugogorra da. Untxia, bi hizkuntzetan, koldarkeriaren adierazle; italieraz, georgieraz ez bezala, lotsatia eta azkar ugaltzeko gaitasunekoa ere bada. Katamotzaren harraparitasuna hartu ohi da hizpide georgieraz; ikuspegi bereziko pertsona da italieraz.
Gotzon Garatek bildutakoaren arabera, gurean ahuntza suntsitzailea da: «Ahuntza soloan, harriabarraren antzekoa», «Ahuntza, barrabasen putza», «Ahuntza, dagoen baino urrago ez da behar». Zoroa ere bada: «Harraika ahuntzari, hagozke kaparrari», hots, «…sasi artera egotziko hau». Eta tematia, baina ez bera bakarrik: «Ahuntza, astoa eta emakumea ez ditu inork teman hautsiko».
Katua ere protagonista handia. «Gatia ikuzten [garbitzen], fite euria» Euskal Herri osoan da ezagun. Katua eta sagua, beti elkarrekin: «Katua saguarentzat tigre, tigrearentzat sagu». Eta, nola ez: «Katua eta andrea esker txarrekoak».
Untxiaren ordez erbia dago, arin eta izukorra: «Bi erbi hil nahi, batere gabe gelditu», «Erbiak, usterik gutxienean salto», «Erbia begiak zabalik lo».
Katamotzik ez. Aranzadikoak daude azken ikusiak irudipena ez ote diren. Nafarroan azkena 1936an ehizatu omen zen. Aurrena katamotza galdu, gero haren errefrauak eta ondotik…
