Irudika dezakegu Hitlerren dukesa bat?

Oroimena begiradaren eta pentsamenduaren bitartez eraikitzen dugun munduarekin lotuta dago. Gure oroimen indibiduala gure identitate kolektiboarekin elkarrekintzan bizi da, eraldatu egiten da, eta orainak baldintzatzen duen kontakizuna ere bada.

Historiak begiratzeko moduak eratzen ditu. Baina zein da kontakizunen enkoadraketatik at dagoen historia? Irudi-errelato zenbait isilarazteak zer dakar? Zein da horrek guztiak duen harremana pentsamendu garaikidearekin, egunerokoarekin, tokian tokiko bizitza eta historiekin?

Enkoadraketatik at dagoenak existitzen ez denaren ilusioa sortzen du, hortaz gure mundu ikuskera eta ekiteko eraz at gelditzen da, gure oroimen kolektiboaren eraikuntzatik kanpo, elkarbizitzatik kanpo.

Nazien irudigintzaren eraikitzaileek ondo baino hobeto zekiten, eta, horregatik, ederto landu zuten bere ikonografia, bere propaganda, mundu ikuskera eta begiratzeko era konkretuak sortzeko. Alemanian, egun, Hitler edo nazismoarekiko erreferentziarik ez luketela egingo esan du berriki Aleida Assmannek (Alemania, 1947) elkarrizketa batean. Constanzako unibertsitatean irakaslea den filologoa, antropologoa eta egiptologoaren aburuz Hitler, nolabait, bada Europako oroimenaren erreferentzia lotura garrantzitsua, baina erreferentzia hori akordio desberdinen emaitza da, oroimen kolektibo, historiko bat eratzeko asmoz.

Estatu Espainiarrean izan dugun trantsizioan isiltasun ituna egon da urteetan Frankoren diktaduraren ondoren. Zinemagintzan nabarmena izan da. Orain dela gutxira arte, pelikula dokumentalik ez zen ekoizten frankismoan desagertuen inguruan, besteak beste. Aldiz, erregimenaren iruditegiaren pean sortu ziren fikziozko lanek gure oroimenean bizirik irauten dute.

Estatu espainolean diktadura batek sortutako sarraskiarekin ez genuen mozketa garbirik, zorrotzik egin, kontakizunak ez ditugu oraindik guztiz eraldatu.

Franco diktadorea bere ohean hil zen, eta, oraindik ere, Erorien Haranean dago haren gorpua. Oroimen kolektibo baten adierazle erreferentziala izaten jarraitzen du, onartua.

Emeterio Diez Puertasen El montaje del Franquismo (Laertes) liburuak ondo baino hobeto azaltzen du zein izan zen indar matxinatuen politika zinematografikoa, erregimenaren kontakizuna; talde kohesioa bilatzeaz gain, talde horren boterearen iraupena bilatzen zuen, eta ongi baino hobeto egin zuen bere lana. Zentsura, errepresioa, erregimenaren kontrako ideologiarekin zerikusirik zuten profesionalak erbestera, kartzelara edo desagertzera kondenatuak izan ziren. Iraganarekin eta orainarekin lotura egin nahiko bagenu, mozal legea izango litzateke gure zubia, garai hartatik eratorritako uzta, benetako apurketa bat ez dela sekula izan adierazten duena. Mundu ikuskera hegemoniko bat sortzeko unean, askatasuna mugatzeko galbahetik pasatu behar dira bestelako kontakizunak; hori, edo ikusezin bihurtu. Frankismoaren tradizio politiko-kolektiboak ekarri duena egunotan bizi duguna da, normaltasunaren itxurapean, ideologia frankista bizirik da, eraldatuta. Zeintzuk dira, beraz, oraindik ere gurean diktadura baten iruditeria eta horrek barruan daukan mundu ikuskera onartzearen arrazoiak? Beharbada, behar bezala ez dugula iraganeko sarraskiarekin apurketa erradikalik egin, oraindik ere benetako oroimen kolektibo bat eratu ez dugulako.

Egunotan, Francoren dukesa berria izendatu berri dute, Carmen Martinez Bordiu. Irudika dezakegu Hitlerren dukesa bat izendatzea? Gehiegi dago egiteke.