'Euskal Y'-a birpentsatuz

Espainiako abiadura handiko trenbide ereduak ez duela ez hankarik eta ez bururik, hori ageriko sekretu bat da, nahiz eta Adifeko presidente Gonzalo Ferrek berak esplizituki adierazi behar izan zuen kontua nolabaiteko garrantzi politikoa hartzen hasteko, batez ere baliabide publikoen xahutzeak herritarrak gero eta gehiago kezkatzen dituen egoera honetan.

Eremu akademikoan, debatea aspalditik dago itxia: Espainian, ez da abiadura handiko tren linearik kostu-etekinak aztertzeko testa gainditzen duenik. Are gehiago, munduan, abiadura handiko tren linea bi baino ez daude gizarteari errentagarri zaizkionak. Horietako bat da Paris-Lyon linea, zeinak Espainiako tren sare osoak guztira garraiatzen dituen bidaiariak adina garraiatzen baititu. Azpiegitura horiek gizarteari zer errentagarritasun dakarkioten, berriz, bi eragile nagusiren ondorio da: batetik, horiek egiteak eta horiek eskatzen duten teknologiak kostu izugarriak eragitea —ohiko bide batekin alderatuz gero, harena halako zazpi da abiadura handikoaren kostua—; eta, bestetik, eskariaren bolumena, zeinak osoa handia izan behar baitu bai inbertsioa eta bai ustiapena errentagarriak izango badira.

Lanak egitearen kostua batez bestekoa baino handiagoa denez eta aurreikusitako eskaria ere Espainiako batez bestekoa baino txikiagoa denez, agerikoa da Euskal Y-a ez zaiola errentagarri aterako gizarteari; beraz, 6.000 milioi euroko inbertsioa alferrik galtzea esan nahi du gaur egungo proiektuarekin aurrera segitzeak. Galerak, baina, ez dira horretan amaitzen, trenbidearen ustiapena finantzatzea ere izugarri garestia baita. Euskal Y-aren ustiapenaren urteko defizita, esaterako, 40 milioi euroren ingurukoa izango litzateke. Baliteke norbaitzuek pentsatzea ez dela batere harritzekoa, garraio publikoetako asko defizitarioak izaten baitira. Hala ere, nire ustez, alde nabarmenak daude. Garraioaren finantzabide publikoa hiru arrazoik zuritzen dute: errenta banaketak, errenta apaleko pertsonen lekualdaketari erantzuten diolako (hirietako edo aldirietako zerbitzuak); ekitateak, gizarteak dituen mugikortasun beharrizan oinarrizkoak asetzen dituelako (eskuragarri izateko osasuna, hezkuntza, eta abar); eta ingurumen arrazoiak, garraio publikoa erabiltzeak hobetu egiten duelako hiri barruko ingurumenaren kalitatea. Baina hiru argudio horietako ezein ez zaio aplikagarri euskal hiriburuen arteko lotura abiadura handiko trenbidez egiteari.

Halako egoera batean, bada, proiektua bertan behera uztea proposatu beharko litzateke lehen-lehenik; izan ere, 3.000 milioi euro inbertituak egonagatik, oraindik ordainkizun dago gutxienez 3.000 milioi euroko beste inbertsio bat (kontuan izanik litekeena dela ohiko beste hainbat gainkostu sortzea). Gogora dezagun, gaur egun pentsatua dagoen moduan, Euskal Y-a ez zaiola errentagarria gizarteari, ustiapen defizitarioa izango duela, lekukotasun hutsezko izango dela euskal errepideetatik autoak eta kamioiak desagerrarazteko ekarpena (%1etik beherakoa), eta eragin kaltegarria izango duela gizartean eta ingurumenean. Alternatiboki, eta teknikoki bideragarri den zehazki aztertzeko modurik izan gabe, Euskal Y-aren gizarte errentagarritasuna eta finantza bideragarritasuna hobetzeko, gizarteari dakarzkion onurak askoz ere euskal herritar gehiagoren artean banatu behar dira. Lehenik eta behin, abiadura handiko trenbidearen proiektua berriro abiadura arrunteko tren linea bihurtzeak aurrezki handia ekarriko luke lanak egiteari eta hura ustiatzeari dagokienez, eta horrek eragingo luke tarifak ere askoz eskuragarriagoak izatea errenta maila guztietako jendearentzat. Bigarrenik, azpiegitura hori tarteko geltokiekin diseinatzeak (Zornotza, Durango, Arrasate, Tolosa, eta abar) lagundu egingo luke bidaiarien kopurua handitzen, lurraldea egituratzen eta, azken batean, benetako trenbide alternatibo bat eskaintzen euskal herriko mugikortasunean autoaren erabilerak duen hegemoniaren aldean. Horrez gainera, mistoa izaki, euskal trenbide garraioaren beste lehentasunetako bat konponduko luke: salgaien joan-etorria errepidetik trenbidera desbideratzea masiboki; halakorik ezin da bideratu abiadura handiko gaur egungo trenbidearekin.

( Erredakzioan itzulia )