Estresatzeko bi arrazoi

Ai, euskalkidun eremuetako euskal hiztunok. Gure egunerokoa egituratzen duen estres linguistiko nagusiarekin nahikoa ez, eta bigarren estres linguistiko mota ere bizkar gainean zamatuta eraman behar. Lehenengoak ezezagunaren edo inertziadun harreman baten aurrean jartzen gaitu, TELP, txapa zirkular, norbere inkernu edo bestelakoen bidez ahaldunduta egon ala ez, euskararen eta erdaren arteko hautua egitera behartuta. Bigarrenak, aldiz, ez hainbeste jendearen aurrean, ez bada irratiko mikrofono baten, kartelak diseinatzeko programa baten edo txioherriko denbora-lerroaren aurrean tekla-zartaka hasteko puntuan jartzen gaitu, ahalduntze-metodo landurik gabe oro har, norbere euskalkiaren eta euskara batuaren arteko hautua egitera behartuta. «Egokia al da, ulertuko al dit; ulertzen badit ere egokia al da».

Eta, hara non, banderizo bihurtzen gaituena, gure barruko agaramontar eta beaumontarrak ateratzen dituena, buruak ordenatu nahi duen baina azkenean erraien mendeko den guda zibil dialektikora garamatzana, lehenengo motako hizkuntza-gatazka baino, bigarren motakoa den. Irudia makabro samarra da, gainera: estres linguistiko bakarra bizitzera behartuta dauden euskalkibako eremuetako «horiek guztiak» («horiek guztiak» irakurtzean, irakur bedi euskaldunen gehiengoa, eta etorkizuneko euskaldunen gehiengo ia osoa), gu lokatzetan borrokan ari garen bitartean, harmailetatik begira egoten dira, eztabaida interesatu beharko litzaiekeen edo ez erabaki guran. Aspertu, eta sarrera ordaintzeaz damututa alde egiten duten arte.

Lehenengo estres motaz nahikoa hitz egin dugu azken asteotan. Bigarrenari heltzera noa. Euskaldunen gehiengoari zeharka soilik eragiten dion gatazkan hautu bat edo bestea egiteak ez dut uste kalitatearekin zerikusirik duenik. Askotxo esatea da, gaur egungo gazteen artean, euskalkia erabiltzen dutenek batua erabiltzen dutenek baino hizkera hobea dutela esatea. Erregistro informalaz, ahozkoaz, ari naiz. Esanindarraren defizita erdal txertaketekin berdintzen entzungo ditugu gazteak bai Santurtzin, eta bai Elizondon. Arazo bat daukagu? Hala bada, denok daukagu.

Gure gizartearen ikuskera klasikoak jada ez digu balio, eta hortik dator akats oso hedatu bat. Desagertu da (desagerrarazi dugu) euskal eremu urbanoa vs. euskal landa-eremua bereizketa. Pruden Gartziak argi dio: euskara batua sortzeko Txillardegiren sakoneko arrazoia euskara urbanoa sortzeko beharrak ekarri zuen. Orixek, adibidez, batuari zion mesfidantza «mundu urbanoarekiko zeukan uzkurtasunaren ondorioa» besterik ez zen. Eta, modu harrigarrian, 50 urtek gizartea errotik aldatu izan ez balute bezala, jada banaezinak diren bi mundu horien bereizketa hori egiten jarraitzen dugu sarri, euskararen kalitateaz ari garenean. Bereizketari ikuspegi linguistikoa erantsita, «euskal eremu urbanoa=plastikozko batua vs. euskal landa-eremua=euskalki aberatsa» formula aterako zaigu. Eta formula ez dago ondo. Edu Apodakari egunkari honetan bertan esandakoa lapurtuta: «Auzia ez da hizkuntza bera, komunitatea baizik».

Paradoxa bat zor diogu euskara batuari: gatazkarik ez zegoen lekuan gatazka sortzea; eta, gainera, ez gatazka bakarra, bi baizik. Orain eta hemen bizi garela gogoan izan, eta elkarrekin zerikusirik ez duten bi estres-mota horiek nola gainditu erabakitzea da gakoa. Hona proposamena: lehenengoa, ahaldunduta, tentsio eraldatzailea sortuta; bigarrena, kudeatuta, distentsio metatzailea eraginda. Izan ere, ea nor ausartzen den partida nagusia bietako zeinetan jokatzen dugun zalantzan jartzera.